Nivîskar #Omer Dilsoz# ji bo kovara Nûbiharê bi nivîskarê malpera me Diyarnameyê Helîm Yûsiv re hevpeyvîneke kir. Hevpeyvîn di hejmara nû ya kovara Nûbiharê de ku di meha borî derket hat weşandin. Di hevpeyvînê de Yûsiv balê dikişînine ser gelek xalên girîng. Em vê hevpeyvînê pêşkêşî we dikin.
***
Hevpeyvîn: Omer DILSOZ
- Helîm Yûsiv, wekî nivîskarekî, tu nivîskariya xwe di kîjan kategoriyê de bi nav dikî?
Ya rast, ez nizanim bê nivîskariya min di hundir çi kategoriyê de bi nav dibe. Eger tiştekî wisa bê xwestin, dibe ku lêkolînerek an jî rexnegirekî wêjeyê karibe bike. Nivîsandin ji bo min pirojeyekî jiyanê yê berdewam e. Kevir bi kevir, peyv bi peyv, bingeh tê danîn hetanî ku reng, şêwe û awayê xwe yên taybet bigre. Armanca min avakirina wî şêweyê xweser e, wî dengê xweser yê ku êş, şewat, derd, keser, şîn, kêf û hemû kelecana giyanê mirov dike peyv û hevok û di cihokên rûpelên spî re diherikîne û dibe wêje. Ji hêlekê de, aliyê takekesane û ezmûna şewata hinavane û ji aliyê din de jî ezmûna form û honandina tevneke hunerî û xweser e. Lê, di çi kategoriyê de zewaca van her du ezmûnan di nivîskariya min de kiras girtiye, yan jî wê hîn bigre, ez bi xwe jî bersiva vê pirsê nizanim.
- Weke tê zanîn, te bi çîroknivîskariyê deng veda lê di heman demê de te roman jî nivîsandin; Helîm Yûsiv, di çîrokê de li çi, di romanê de li çi digere, ferqa wan çi ye?
Nivîsandin bi giştî ji bo min ger e. Li xwe digerim, li oksejîna jiyanê digerim, li wê kêlîka ku jiyan tê de geş dibe, rastî tê de tazî dibe û mirin newêre serê xwe ji bin qûmê derxîne... Armanca min bidestxistina wê kêlîkê ye, ew a ku min ji temenê xwe widakiriye. Ev temenê ku kêlî bi kêlî, xulek bi xulek, ber bi qedandinê de diçe. Nivîsandina wêjeyê, hem têkçûn e û şrekî bê fêde ye li hember tunebûnê, hem jî berxwedanek e û hewildaneke mezin e ya paşdexistina têkçûna li hember demê ye. Nivîsandin pêşbaziyeke têkçûnê ya li hember mirinê ye. Her mirov dixwaze bi wan kêlîkên reviyayî yên demê bigre, têk diçe. Ji ber ku ji jiyanê bi wirdetir jiyana mirov bixwe bendemana mirinê ye. Heta ku mirov bi nivîsandinê çend kêlîkan bidestdixîne, di wê navê re, çend kêlîkên din diçin. Bi vî awayî ev gera felsefîk ya li wan kêliyên windayî, gereke bê dawî ye û gerînokeke aloze ku tenê tevliheviyê û xemgîniyê li pey xwe dihêle. Ji ber vê, nivîskarî karekî xemgîn e.
Ji bo min, tu cudayiyên mezin di navbera çîrok û romanê de nîn in. Tenê, roman dikare çîrokeke dirêjtir, kûrtir û berfirehtir be. Pirê caran naverok, raman, şêwe. Awa û formê honandina xwe bi xwe re tîne. Li cem min, nivîsandin û jixweberî xwişkên hev in. Anku jixwebere tê. Dema ku tê, qelafet, reng, sîma, bejn û bala xwe jî bi xwe re tîne. Ya girîng ew e ku mirov karibe bi hostayî, rê li ber herikandina wê êş, jan, şewt û teqandina volkanên hundirê xwe, veke. Li ba min, ew meteryalên sincirî yên wan volkanên teqiyayî, geh dibin çîrok, geh jî dibin roman.
- Ji “toza Girê Şermola” heta bi jiyana Ewropê ku di berhema dawîn de te ev mijar daye ber dasa xwe ya edebiyatê; mirov dikare qonaxên nivîskariya Helîm Yusiv çawa pênase bike?
Bi rastî ez tu qonaxan nas nakim. Her wisa ez nizanim bersiva pirsên giştî, yên girêdayî nivîskariya xwe bidim. Ji ber ku têkiliya min bi vî warî re têkiliyeke hestiyar û hisî ye. Ji bo min her pirtûkeke min qonaxeke taybet ya jiyana min e. Hemû jiyana min, hemû êşa min, her wisa hemû kêfa min di hundirê wan pirtûkan de belavbûyî ye. Wisa pirtûk bi pirtûk, ji “Mêrê Avis” ku cara yekem li Şamê, di 1991'ê de derket, heta “Ausländer beg” ku li Amedê, di 2011'an de derket, heşt qonaxên cuda û cihê hene. Xala hevbeş ya di nav hemûyan de, ew e ku hemû qonax encama şewata rihekî ne, ya giyanekî ne ku tenê li ser jana agirê ku bi laşê wî ketiye, nivîsandiye. Toz û dûmana ku ew bixwe xeniqandiye kiriye peyv û hevok. Giyanekî wisa ye ku heta dawî bi xwe re, bi pênûsa xwe re, bi rastiyê re, bi xemgînî û tirajediya ku tê de dijî re, dilsoz e.
- Tu çawa mijara xwe ya nivîsê diyar dikî?
Carinan heta ku mijara nivîsê diyar dibe sal diçin. Carinan jî ji nişkê ve mijarek bi qepera mirov digre û nema dev ji mirov berdide hetanî ku bibe çîrok yan jî roman. Carinan jî mirov dest bi nivîsandina mijarekê dike, di kêlîka nivîsandinê de, mijareke nû xwe dide pêş û cih nema dide mijara destpêkê. Carinan bûyerek, yan jî wêneyek yan jî axaftina bi hevalekî re, yan jî xewnek dikare rê li ber mijara nivîsê veke. Ez bi xwe dijwariyeke mezin di dîtina mijaran de nabînim. Ji vî alî de, ji ber ku ez kurd im, ez xwe wekî nivîskarekî xwedî şens dibînim. Nivîskarê kurd pêdiviyê bi gera li mijaran nabîne. Mala wî tije mijar û meteryalên nivîsandinê ne. Tenê, tu kurd bî, ew bi serê xwe kaniya hezarê mijaraye.
- Helîm Yûsiv bi xwe çend xwe têkilî jiyana karekterên xwe dike; heta ku derê tu hukm li wan dikî, an nexwe piştî tu wan durist û berceste dikî êdî ew te li pey xwe dibin?
Karekterên min, wekî ku kesin ji min dûr û bi serê xwe ne, wisa jî beşekî giyanê min in. Her karekterek hinek ji xwîna min di rehên bedenê wî re diçe û tê. Bi ketina qaşilên birînên wan re dêşim, bi şabûna wan re şa dibim û bi şikestinên wan re xemgîn dibim. Karekterên min, wekî xwe tevdigerin, wekî xwe dijîn, wekî xwe diramin û wekî xwe dikin. Tiştê ez dikim tenê ew e ku ez deriyê jiyana ji peyvan li ber wan vedikim û destdirêjiya jiyana wan nakim. Ji ber vê, hinek ji wan pir ji min nêzîk in û dibe carinan ez bi xwe bim, carinan jî kesin dûrî min in û min aciz dikin. Di vê çarçovê de, girîng e ku ez, rê li ber xeyala karekterên xwe vekim, ez xeyalên wan bi desthilatdariya xwe neşikînim. Ez wan li ser kêfa wan bihêlim û xwe jî ji rola xwe, wekî nivîskar, bê par nehêlim. Ev lîstika afirandinê, mirinê û jiyanê ye. Her kes rola wî heye. Dibe ku xeyal bê sînor be, lê rol, her dem, bi sînor e.
- Gelek nivîskar piştî berhema wan hate ser destexana weşanê û li nav xwendeyan belav bû, êdî bela xwe jêve dikin, tu qet li berhemên xwe yên çapbûyî vedigerî. Heke vegerî dibêjî “xwezî” ev der wiha nebûya?
Jina ducanî hetanî ku zaroka wê çênebûbe, ji bo zarokeke saxlem, xweşik û bêqisûr bîne, dikare her tiştî bike. Her bandorê li wê zaroka ku di zikê wê de ye bike. Lê, piştî ku zarok hate dinyayê, êdî dibe xwedî reng û xislet û taybetiyên ku diya wî nema dikare wan biguhere. Wisa jî piraniya zarokên ku seqet tên dinyayê, ne dê û ne bav nikarin ji wan re bibin çareserî. Rewşa min jî bi berhemê re, mîna rewşa wê diyê ye. Berhema min, hetanî ku li ber destê min be, dikare bi her awayî bê guherandin, lê piştî ku çap dibe, ramana guherandinê ji serê min tê avêtin.
Heta niha, herdem di pirsgirêkên ziman û rastnivîsînê de, piştî çapkirina berhemê, xwestekên wiha bi min re çêbûne. Gelek berhemên min hene ku tenê ji bo vê mesela zimên û sererastkirinê, ez dixwazim bi awayekî din bêne çapkirin.
- Helîm Yûsiv, karekterên xwe li gorî dem û şûngehê/mekanî durist dike, an mekan û dem tenê ji bo xurtbûna karekteran tenê navgînek in?
Karekter û dem û cih-mekan sê tiştên ku bi hev ve girêdayî ne û pirê caran bi hev re jidayik dibin. Pevgirêdana van her sê elementan stûna avakirina her berhema wêjeyî ye. Li cem min, yekem qonaxa firandina berhemê hest û kelecana giyanê min e. Di qonaxa duyem, ya honandin û avakirina mîmariya berhemê de, rola mejî û aqil derdikeve pêş. Karekter û dem û cih, ev hersê element, di qonaxa yekem de, bi hev re û jixweber e, têne holê. Ji ber vê, ez pêdiviyê nabînim ku ez rûnim û ji bo afirandina berhemekê li ser şêwe û awayê têkiliya karekter û cih û demê bifikirim. Lê, divê ez li xwe mikur bêm ku hemû berhemên min, berî dem û cihî, bi avakirina karekterên taybet ve mijûl in.
- Tu berveçûna edebiyat û wêjeya me çawa dibînî; Helîm Yûsiv ji vê rêçûnê bêzar e?
Wêjeya kurdî wêjeyeke bêxwedî ye, wêjeyeke lierdêmayî ye. Dewleta kurdan tune ye. Siyaseta kurdan siyaseteke kelê, ziwa û li hember zimanê serdestên xwe bi kompleks e. Cihê wêjeyeke astbilind di nav dezgeh û pirojeyên wan de tune ye. Dezgehên ku bi navê çand û wêjeyê avakirine, dezgehên propaganda û qalikên vala û bê naverok in. Pîvanên karkirina di van dezgehan de jî, pîvanin îdeolojîk û girêdayî xeta rêxistinên siyasî ne. Anku di rastiya xwe de dezgehin rêxistinî ne, lê kirasê çand û wêjeyê li wan hatiye kirin. Bi gotineke din, hêviya min tenê di pênûsên çend nivîskarên kurd de heye, ku bi keda xwe ya takekesane, bi belengazî û serhişkiya xwe xwîneke nû didin wêjeya kurdî û wê bi pêş de dibin.
- Pirseke taybet: Heke Helîm Yûsiv nenivîsîba dê çi bikira, gelo xweziya te piranî bi çi tê?
Aniha jî wekî ku ez nanivîsînim, ez dijîm. Jiyana min ne jiyana nivîskaran e. Ez rojê heşt saetan, di dezgeheke wergerê de, ji bo debara jiyana xwe bikim, kar dikim. Du zarokên min çêbûne. Ez wext nabînim ku ez serê xwe bixurînim. Ji bo nivîsandinê, ez carê demê ji xwe re didizim û dinîvisînim. Ez rojekê ji rojan ji nivîskariyê re vala nebûme û wekî nivîskarekî nejiyame hetanî ku ez xweziya xwe bi tiştekî din bînim. Ez dikarim vê bêjim ku ez xweziya xwe bi jiyana nivîskarên ne kurd tînim.
- Pirseke aktuel: Wekî tê zanîn tu ji Kurdistana Sûriyeyêyî û îro li welatê te aloziyên mezin hene, tu wekî nivîskarek dîtinên xwe yên bo vê pêşveçûnê bi çend hevokan dikarî bi me re parve bikî?
Ji 15'ê adara 2011'an de, li seranserê Sûriyê, rojavayê Kurdistanê jî di nav de, şoreşa azadiyê lidar e. Gav bi gav, xulek bi xulek ez pêvajoya vê volkana ku ev pêncî salin bêdeng e, dişopînim. Dilê min bi xortên amûdê re ye, bi vî nifşê nû yê Sûriyê re ye. Ez jî, mîna bi hezarên nivîskar û hunermendên ereb û kurd, ku li derbideriyê dijîn, li benda sekinandina herikandina xwîna azadîxwazên Sûriyê me, da ku rê li ber wê yekê vebe ku em karibin rojekê be jî bayê hênik yê azadiyê li welatê xwe bikşînin. Ev welatê ku hem tirsê û hem bêdengiyê ew ji pêvajoya dîrokê derxistibûn. Hêviya min mezine ku wê sala nû serkeftina şoreşa Sûriyê ya azadiyê bi xwe re bîne. Min bêriya toza Amûdê kiriye, vê paqijiya Ewropayê rihê min ziwa kiriye. Divê ev rêjîma hov hilweşe, ez vegerim û carekê be jî çavên xwe bi dîtina vî dîmenê nû kil bikim. Her wisa beşdarî pîroztirîn kar di jiyanê de, bibim. Bi kesên wekî xwe re, şaxên dara azadiyê ya kesk ji toza zordariya kor û mirina temendirêj daweşînim.[1]