Wek ku çawan xewn, mebest, eger, aramanc, çarenivîs û gernameya jîyanê, wisa jî pirsên bindest û serdestan ji hev cuda û cihêwaz in. Lê malkambaxî û sosreta me ya herî dijwar ew e ku em nikarin pirsên bindestîya xwe biafirînin. Pirsên ku em karibin bi alîkarîya wan li xwe bipirsin, li xwe bigerin, xwe bixwînin, xwe şîrove bikin û xwe bibînin.
Gelo hetanî kîjan serdemê em dê wisa tê bikoşin, bixebitin, biwestin û pîkolê bikin da ku em xwe bêtir bişibihînin serdestên xwe?
Bi kurtî, pêwîst e ku her kes zanibe -di serî de jî nivîskar û rewşenbîrê #Kurd#- ku îro roj em hewcedarî afirandina pirsên bindestan in. Pirsên kuştina ziman, bişaftina nasnameyê, qirkirina taybetmendîyên hiş û kesayetîyê, şûştina mejî û zuhakirina hestan, anku pirsên ku bişên wateya sînoran hilgirin, dabeşkirina gîyanan ragihînin, pêdarî, bergirî û xweragirtinê di jîyana me de daçikînin.
Felsefeya bindestîyê dibêje ku:
Hetanî kêlîka dagirkerîyê (Colonialism moment) berdewam be, pêwîst e ku bindest hay ji pirsên xwe hebin!
Sibê #zarok# û ciwanên Kurd dê berê xwe bidin dibistan û zankoyan da ku hînî #Tirkî#, #Erebî# û #Farisî# bibin. Kêlîka dagikerîyê (Colonialism moment).
A nuha zarok û ciwanên Kurd berê xwe didin dibistan û zankoyan da ku hînî Kurdî bibin. Kêlîka azadîyê (Freedom moment).
Kêlîka rewşenbîrîyê jî ew e ku rewşenbîrên Kurd, pirsên dagirbûna xwe zeft bikin û xwe ji çeşnê dagirkerê xwe rizgar bikin.
Piranîya caran, dema ku em der barê çand, wêje, berhem, helbest û der barê dîmena nivîsandina bi #Kurmancî# dipeyivin û der barê dîyarde, rûdan û bûyeran de dinivîsînin û hizirên xwe pêşkêş dikin, em di cih de, hişyarî, zanîn û kultûra xwe ya serdemên buhujîn û asîmîlasyonê ron û eşkere û pir bi asayî û hêsanî radigihînin. Em ji paşxaneya xwe û ji çavkanîyên zimanê hînbûna xwe dest pê dikin û ber bi cîhana Kurmancî ve dadibezin.
Îro dema ku mirov berhemên Kurmancî dixwîne, mirov yekser, di şêwazê derbirînê de, di awayên ristin û avakirina hevokan de, di hunera dariştin û vehûnanê de, kartêkirin û bandora zimanê Tirkî, Erebî û Farisî di cih de nas dike û di cih de jî zane ku nivîskarê berhemê şagird û serencama kîjan dibistan, kultûr û zimanî ye.
Dema ku zarok ji dayik dibe, hêzeke xweber a taybet di hundirê wî de ji boyî hînbûna zimên heye. Di temenê zarotîyê de, ew hêz di navbera meha yekê û sala pêncê de, dest bi çalakîya xwe dike û piştre hêdî hêdî lawaz û winda dibe (Chomsky). Li gorî lêkolîn û teorîyên nûjen ên derûnasîya zimên (language`s Psychology), di çêkirin û damezirandina raman, hizir, bîr û boçûn, hest û nest, nîgaş û xeyala zarokî de, rola zimanê hînbûn û dibistanê, rola herî bingehîn û serekî ye. Nivîskarên ku îro bi Kurmancî dinivîsînin, bi giştî, bi zimanê xwe yê ku pêwîst bû pê perwerde bibûna û pê binivîandina, nexwendine. Kurmancîya ku îro em pê dinivîsînin, ne ya dibistanê û ne jî berhema perwerdeyîyeke birêkûpêk, rêbazane, sîstematîk e, ji malê, ji kolanê hatiye wergirtin û serencama xwendina çend pirtûkan e. Gelo dema ku em behsa nivîsandina bi Kurmancî dikin, em karin vê pirsê ji xwe bikin: Ma dahênan û afirandina rasteqîne, kûrwate, asoberfireh û zimandewlemend bi zimanê wergirtî çêdibe yan na? Heger erê be, gelo ji bilî Kurmancî nimûneyeke din heye yan na? Gelo em karin di vî warî de behsa Baskên Spanyayê û Brîtonên Fransayê bikin an?
Gelo, heger rojekê ji rojan, Kurmancî serbest û azad bibe, miletê Kurd bi zimanê xwe perwerde û mezin bibe, mejî û hestên wî bi zimanê wî damezirin, dê berhemên ku îro hene, nivîsandina ku îro heye, Kurmancîya ku îro bi Erebî, Tirkî û Farisî tê nivîsandin, dê karibe mirovekî perwerde bike û wî hînî alozî, kêşe, arîşe, pirsgirêk û mijarên jîyan û mirin û hebûn û nebûnê bike an?
-II-
Sitemkarîya nimûnedar, nezanî û nexwendewarîya req û wêranker, hejarî û perîşanîya gawirane, binpêkirina sîmayên kesayetîyê û talankirina taybetmendîyên neteweyî, dabeşkirina kotekane ya laş û gîyanê me yê dîrokî û hewldanên rêbazane û berhemdar ên tunekirin û jiholêrakirina mercên xwezayî yên bûnewerîya mirovê Kurd, hem berdewam dikin û hem jî bi demê re, kûrtir û serencamên wan ronaktir dibin.
Îcar, heger li bin sîya dîmena jorîn û di hundirê vê êşa mezin a ku çarenivîsa me tê de dijî de, rewşenbîrê Kurd nikaribe bibe wijdanê civak û komeleya xwe, dê li hêvîya kîjan barûdoxan bimîne da ku dest bi rola xwe bike û beşdarî afirandina zanîn, hişyarî û ronîkirina rêçên ku ber bi azadîyê ve diçin, bibe?
Ji derveyî vê beşdarîya ku di bingeha xwe de erkên asa û rolên xwezayî yên rewşanbîran in, ez dixwazim li pirsyarî û li pirsa pirsafirandinê bipirsim, dixwazim pirsa gotara rewşenbîrî, pirsên mayîn û nemana vî zimanî, vê nasname, kelepûr, taybetmendîyên dîrokî, pirsên xewn û xwînê çima nayên kirin û çima wek çarçoveyîne teorî bo gengeşe û guftûgoyê nayên pêşkêşkirin? Pirsên ku mirovan nû bikin, mirovan ber bi têramandin û hizirînê ve dehf bidin, pirsên ku bawerîya mirovan bi civak, kesayetî, paşeroj û pêşeroj û nasnameya wan bînin, ka li ku ne? Û sertaca wan pirsan jî pirsa ku cihê rewşenbîran di nexşeya xebat, berxwedan û têkoşîna neteweyî de li ku ye? Gelo pêwêst e ku yê rewşenbîr li kolan, çîya û di nav xelkê û cemawer de be da ku pêşengî û serkêşîya wî bike, an jî rola wî ew e ku pirtûkan çap bike, kovaran biweşîne, malperan ava bike, piştgirîya vê rêxistinê û dijminatîya ya din bike, li mala xwe, bi hêminî bijî û bi hêminî helbest û çîrok û romanên xwe binivîsîne? Ma gelo dema ku dinivîsîne, kî berhemên wî dixwîne û naveroka wan berheman çend Kurdan perwerde dike?
Îro, dema ku em behsa rewşenbîrê Kurd dikin, gelo ji bilî helwesta wî ya sîyasî û lawazîya wî ya di beşdarî û di geşkirina gotara rewşenbîrî de, radestîya wî ya rehagir a li pêşberî afirandin û bercestekirin û destnîşankirina naverok, kakil û nirxên gîyanî yên nasnameya neteweyî, tiştekî din tê bîra mirovan an na? Gelo rewşenbîrê Kurd ê ku peyam û felsefeya xwenasînê, ê ku hêzeke ramanî ji bo parastin û rehdaçikandina rastîyê biafirîne, ê ku berjewendîyên xwe di hundirê berjewendîyên çarenûsa giştî ya neteweyê de dibîne, li ku ye?
Heger nivîskarê ku îro bi Kurmancî dinivîsîne, bi zimanê xwe xwendiba, dê di vê asta ramanî, hişyarî, rewşenbîrî de bûya yan na? Gelo em karin bibêjin ku sedemên bingehîn ên tunebûna gotara rewşenbîrî, perwerdeyîya me ya bi zimanên dagîrkeran e? Gelo, hetanî vê kêlîkê, deqek, têkstek, lêkolînek an felsefeyek ji ya Xanî bi wê detir di çarçove û naveroka hizira neteweyî de, berdest heye yan na?
Bê guman e ku hemû nivîskarên ku îro bi Kurmancî dinivîsînin, zimanê wan ê perwerdeyî û xwendinê ne Kurmancî ye. Her wisa xwendina wan a rojane jî (pirtûk, kovar, rojname û malper) bi zimanê Tirkî, Farisî û Erebî ye. Anku zimanê têramandin û hizirîna hemû nivîskarên Kurmancî ne Kurmancî ye. Gelo nivîskarên ku îro bi Kurmancî dinivîsînin, hetanî kîjan radeyê karin di zimanê Tirkî, Farisî û Erebî de nivîskar bin? Li vir, pirsa nivîsandina bi Kurmancî, dikeve çarçoveya keysperestîyê yan na? Dikeve çarçoveya xwexapandinê yan na? Dikeve çarçoveya bêxwedîbûn û rexnenebûn û lawazîya zimên yan jî dikeve çarçoveya tunebûna behremendî û qabilîyeta kesên ku bi Kurmancî mijûl dibin?
-III-
Hindek nivîskar û rojnamevanên Kurd ên li Ewropayê, di sazî, partî, rêxistin û dezgehên Ewropîyan de dixebitin. Hindek ji wan zanko û xwendexaneyên bilind bi zimanên Îngilîzî, Swêdî, Almanî û Fransî xwendine. Anku zimanê wan ê xwendinê ji Kurmancî bi hêztir û dewlemendtir e. Gelo çima nikarin bi wan zimanan binivîsînin û pirsa Kurd bi wan zimanan pêşkêşî Ewropîyan bikin? Di gel ku di cîhana nivîsandin û ragihandinê de, li Ewropayê, em pêrgî gelek kesên Yewnanî, Tirk, Ereb û Faris tên ku bi zimanên Ewropîyan dinivîsînin û gelek ji wan jî navdar û naskirî ne.
Ma rexnegirîya ku îro berdest e, hetanî a nuha xwe ji çarçoveyên pesindayîn û devavêtinê rizgar kiriye an na? Dema ku di cîhana nivîsandinê de, bi giştî, rexneya ku derbasî kûrahîya nivîsandinê bibe tunebe, sedemên tunebûnê çi ne? Gelo sûcê zimanê me ye yan sûcê kesên ku dan û sitandinê bi zimên re dikin e? Gelo rexneya ku îro di Kurmancî de heye, ta kîjan astê di hundirê ziman û kultûra serdestan de perwerde bûye û gelo ew serencama hînbûna zimanê dagirkeran e? Ma pêwîst e ku rexneya me ji ya xelkê cihê be, anku çêj, reng, kesayetî, ziman, çarçewe û alavên xwe yên derbirînê hebe?
Ma bi rastî xwendevanê Kurmancî heye yan em xwe bi vê “heye”yê dixapînin da ku em bahaneyekê ji nivîsandina xwe re bibînin? Gelo ji derveyî kesên ku bi Kurmancî dinivîsînin, kî bi Kurmancî dixwîne? Dema ku bixwîne jî, çima bi Kurmancî dixwîne, çêjê ji berhemên me werdigire yan na? Bi xwendina berhemên me kare asoyên xwe yên têgihiştinê berfirehtir bike; têgihiştina hebûn û gerdûn, têgihiştina asteng û pirsgirêkên jîyana xwe û jîyana derdora xwe?
Ta kîjan radeyê rewşenbîrê Kurd li gorî hindek pîvan, merc, çemk (mefhûm) û bawerîyên naskirî yên afirandin û dahênanê, di berhemên xwe de ber bi hundirê xwe ve diçe, xwe nas dike, xwe zeft dike û digihêje hindek encamên ku girêdayî jikuhatina wî bin, da ew hundir karibe hindek asoyên din jî, ên pirshilgir, li ber wî veke. Dema ku ez asta nivîsandina xwe nizanibim, bê guman ez dê nikaribim beşdarî destnîşankirina asta wêje û çanda Kurdî bi giştî bibim. Ez dê nikaribim bi şêwaz û alavine nûjen der barê hebûn û nebûna wê çandê bipeyivim û sîmayên nasnameya xwe ya takekesî û gelemperî, di naveroka wê kultûrê de, li qelem bidim. Hetanî kîjan radeyê nivîskar û rewşenbîrê Kurd kare bi cegerdarî li xwe mikur were û pirsên tirsnak, dîmenên şêlû û xalên lawaz ên çanda xwe destnîşan bike?
Di warê parastina nirxên civatê û rehdaçikandina wateyên berfireh û mirovane yên nasnameyê de, nivîskar û rewşenbîrên Kurd hetanî kîjan radeyê bi hişekî dîrokî û bi helwesteke şaristanî beşdarî ronîkirin û dewlemendkirina hizir û têgihiştina mirovê Kurd dibin û hetanî kîjan astê xwe wek pasvanên ragihandina rasteqînîyê dibînin; li vir, dixwazim pirsê hinekî zelaltir bikim: Heger ne ji zimanê Erebî, Tirkî û Farisî bûya, rewşenbîrê Kurd dê çawan xwe û dîroka xwe û wateyên nasname û taybetmendîyên xwe yên neteweyî nas bikirina? Gelo îro rewsenbîrekî Kurd heye ku ziman û zaravayên xwe, dîrok û kelepora xwe, edebîyata xwe, welat û cografîya xwe ji yên Tirk û Ereb û Farisan baştir zanibe?
Di warê letletkirina hest û bawerîyan de, di gurkirina cudahî û nakokîyan de, rewşenbîrê Kurd, îro roj, hetanî kîjan radeyê kelem û astengan li pêş geşbûna hizira neteweyî datîne û hetanî kîjan pileyê kare bibe hoker û piştgirê şerê birakujî û berdevkê hêzên sîyasî? Gelo rewşenbîrekî ku xwe di ser partî û hêzan re bibîne û karibe ji me re teorîyeke kurdewarane di naveroka hizira neteweyî de –derveyî endametîya filan an bêvan rêxistinê, derveyî êl û ola xwe, binemal û gund û bajarê xwe, beş û devoka xwe, zarav û parçeyê xwe, rêxistin û grûpa xwe- pêşkêş bike, kare di vê qonaxê de peyda bibe yan ne?
Gelo kengî rewşenbîrê Kurd dê bi erkê xwe yê rasteqîne û dîrokî rabibe?
Li dijî desthilatê parastina nirxên civakî û ji ya hemûyan pîroztir parastina mafên hemwelatîyê, hem wek civat û hem jî wek takekes?[1]