Di dema aştiyê de zarok bavên xwe dispêrin axê, di dema şer de jî bav zarokên xwe. Krezüs
Wexta ku peyva “şer” tê bihîstin; rasterast mirin tê bîra mirov, birîndarbûn, windakirina nas û dost û hevalan, êş û kul û derd, tirs û xofa zêde… Îro bi mîlyonan zarok ji ber şer û pevçûn û aloziyên polîtik dibin mexdûr û ev rewş bandoreke neyînî li wan dike. Ji ber ku derûniya zarokan gelekî hesas e; tesîra van şer û pevçûnên li dinyayê bêhtir li ser zarokan xuya dibe. Û helbet di rewşeke wisa de ev şer û pevçûn ji her aliyî ve li ser geşedana zarokan zererên mayînde jî dihêle. Ligel vê zarokên ku rasterast dûçarî şer û pevçûnan dibin an jî dibin şahid, herçiqasî bertekên ji hev cuda bidin xuyakirin jî ji ber pirsgirêkên derûnî tirseke zêde dijîn û dikevin nav bêçaretî û bêhêvîtiyekê.
Herçiqasî zarokên ku dûçarî şer dibin li gorî temenê xwe bertekên cuda nîşan bidin jî bi gelemperî bertekên wisa tên xuyakirin: Pirsgirêkên xewê dijîn, digirîn, kabûsan dibînin, pirsgirêkên xwarin û vexwarinê dijîn, ji kesên xerîb ditirsin, bêdeng dibin, xwe ji civakê dûr dixin, zêde hêrs dibin û tevgerên êrîşkar didin xuyakirin, pirsgirêkên hevahengiyê dijîn, bi xwe de dimizîn, pirsgirêkên baldariyê û dibistanê dijîn, xwe îzole dikin, dikevin nav depresyonekê, xwe sûcdar hîs dikin û hwd.
Şer û pevçûn bi tena serê xwe trawmayek e û wekî ku tê dîtin bi xwe re gelek pirsgirêkan jî tîne. Piştî trawmayê bo ku alîkariya zarokan bê kirin hin midaxale pêwîst û girîng in. Şertê pêşî ew e ku cihekî ewle û aram bê peydakirin da ku ew zarok netirsin û dûçarî şidetê nebin. Û piştre divê hewcedariyên zarokan ên sereke (xwarin, vexwarin, kinc, hewcedariyên şexsî hwd.) bên bidestxistin. Piştî vê îcar bo alîkariya derûnî piştgiriya psîkososyal hewce ye. Di vir de xebatên psîkososyal gelekî girîng in. Armanca van xebatan ya sereke ew e ku zarok xwebaweriya xwe dîsa bi dest bixin, nîşêt û bertekên neyînî yên zarokan kêm bibin, da ku zarok xwe di ewlehiyê de hîs bikin û xwe adapteyî jiyana rojane bikin. Ev xebatên psîkososyal ji aliyê kesên pispor ve tên kirin ku wan di vî warî de perwerde dîtiye û dizanin bê çawa nêzî zarokan bibin û wan zarokan nas bikin. Hemû zarok ji hev cuda ne û bo ku ev xebat sûdewer bin, pispor li gorî şert û mercan û derûniya zarokan nêzî wan dibin û komên zarokan ava dikin. Di xebatên psîkososyal de çalakiyên weke wêne, drama, lîstik, muzîk, vegotina çîrokan, xwendina pirtûkan, dans û hwd. bo zarokan gelekî alîkar in. Bi saya van çalakiyan zarok dikarin hestên xwe bidin der û xwe baştir îfade bikin. Berpirsiyarî dikeve ser milên dêûbavan jî helbet. Divê bizanibin dê çawa nêzî zarokên xwe bibin û di rewşên wisa aloz de dê çawa tevbigerin. Di vir de alîkariya wan girîng e. Wexta ku zarok bixwazin li ser hest û fikrên xwe biaxivin divê dêûbav gotinên wan nebirin, wan fêm bikin, ji wan hez bikin û bidin xuyakirin ku ew zarok di ewlehiyê de ne û ne tenê ne.
Ji bilî zarokên ku rasterast an jî nerasterast dûçarî şer û pevçûnan dibin hin zarok jî hene ku bi rêya medyayê an jî bi axaftinên derdorê yên li ser ‘şer û pevçûnan’ dikevin nav tirseke mezin û tendirustiya wan a derûnî xirab dibe. Di vir de helbet berpirsiyariya zêde dîsa li ser milê dêûbavan e. Divê bê zanîn ku derûniya zarokan gelekî hesas e û nûçe û axaftinên li ser şer li gorî temenê zarokan xwedî bandoreke neyînî ne. Di medyaya civakî de parvekirinên dîmenen şer, dîmenên hilweşandina cih û waran û kuştina kesên sivîl bo derûniya zarokan helbet ne baş in û anksiyeteya wan gelekî zêde dikin. Pirsgirêkên xewê dijîn, xewnên ne xweş dibînin, gelekî kûr difikirin, ditirsin, digirîn û hwd. Zarok çiqasî ji van nûçe, axaftin û parvekirinên li ser şer dûr bikevin û li ser pirsên ku zarok meraq dikin li gorî temenê wan bi awayekî zelal bê axaftin û bi sebr bên guhdarkirin dê ewqasî ji aliyê tendirustiya derûnî ve bên parastin.
“Şer û pevçûn” wekî rastiya jiyanê her wext di jiyana me de ye û wisa xuya dike ku dê her wext jî hebe. Bi mirovahiyê destpê kiriye û wisa jî bi mirovahiyê re dom dike. Kesên ku gelekî zererê dibînîn, jiyana wan serobino dibe û tendirustiya wan a derûnî xera dibe zarok in. Barekî giran ku ji temenê wan zêdetir e dikeve ser milê wan. Dimirin, birîndar dibin, nas û dost û xizmekî xwe winda dikin, ji welatê xwe dûr dikevin dibin koçber, jiyana wan diguhere ku nabe wekî berê. Bo ku şert û mercên zarokan baş bibin û derûniya wan gelekî xerab nebe û bê dermankirin divê ji her aliyî ve bo zarokan polîtîkayên nû yên avaker bên sazkirin. Bi saya van polîtîkayan dê hewcedariyên van zarokan bên bicihanîn da ku di pêşeroja xwe de xwe baştir hîs bikin û adapteyî jiyana xwe ya nû bibin.[1]