Li gor lêkolîn û çavkaniyên dawiyê em dikarin
wêjeya zarokanwêjeya zarokan di navabera salên 2-14 de diyar bikin. Loma ji bo pêşketina zarokan a ji gelek alî de ev temen girîng e. Di wêjeya zarokan de mijar jî cihekî girîng digire. Gelek mijarên girîng ên di wêjeya zarokan de hene. Pedagojî ya bingeha xwe ji yewnanî digire û tê wateya perwerdeya zarokan jî di mijara wêjeya zarokan de xwediyê taybetmediyekê ye. Her wiha yek ji xala herî girîng a di wêjeya zarokan de ziman e. Jixwe ziman tune be dê wêje jî tune be. Di navbera salên 2-14 yên girîng de dema zarok bi zimanê xwe mezin bibe ev pêşketineke gelekî mezin e. Berfirehkirina raman a bi zimanê dayikê derman e. Dema mirov bi hêvî, xeyal, derûnî û rihê zarokan baş bizanibe dikare di qada wêjeya zarokan de, di qada têgihaştina zarokan de baştir bin. Ya girîn dîsa di vir de teşe û naveroka pirtûkên zarokan e jî. Çimkî ew jî hem mijareke girîng hem jî alaveke girîng a wêjeya zarokan e. Pirtûk divê bi baldarî bên hilbijartin, nivîsandin û wêneyên li ser pirtûkan divê bala zarokan bikarebe bikşîne. Ev hemû ji bo wêjeya zarokan jêneger in.
Divê zarok ji helbest, çîrok stranan bêpar neyên hiştin
Dema bawerî, bîr, hiş, xeyal û xewnên zarokan bi zimanê dayikê be wê demê ev bandoreke baş li ser wêjeya zarokan jî dike. Dema
pirtûkên kurdîpirtûkên kurdî ji zarokan bê xwendin, lîstik û stranên wan jî bi kurdî be wê demê ev rê li ber pêşketina wêjeya zarokan vedike. Zarok hîn di zikê diya xwe de be divê çîrokên kurdî ji wan re bên xwendin û dayik li stranên kurdî guhdar bikin. Alavên rê li ber xeyal û pêşketina zarokan vedike yên mîna helbest, stran, çîrok divê ji zarokan bêpar neyên hiştin. Lê belê divê ev bi zimanê dayikê bin. Wê demê jiyana zarokan watedar û bi qîmet dibe. Jixwe wêjeya devkî ya kurdî ya zarokan gelekî dewlemend e. Divê em bikaribin ji vê behrê avê bi zarokên xwe bide vexwartin. Gelek çîrokên gelêrî yên kurdî yên zarokan ên rastiya civakê nîşan didin hene. Ger em lê xwedî dernekevin wê dewlemendiyeke me tune bibe. Zarok ji ber bi saya çîrok, helbest, hemû alavên wêjeya zarokan hînî hezkirin, hevaltî, rexne, rastî û çewtî, qencî, hestiyarbûn, xerabiyê û gelek tiştên din dibin loma ev mijareke gelekî girîng e. Her wiha di vî warî de berhemên perwerdeya ji bo ziman jî gelekî girîng in. Pedagojî, werger û redaksiyon mijarên girîng in û divê li ser van esasan baş bê sekinandin ku di warê wêjeya zarokan de kêmasî derneyên.
Bingeha xurtkirina wêjeya zarokan zarok bi xwe ne
Zimanê kurdî ji ber di bin zext û zordestiyê de ye ev bandoreke neyînî li wêjeya zarokan jî dike. Ziman bi rewşa siyasî, hişmendî û rewşenbîriya civakê eleqedar e. Dema civakek ji aliyê raman, têkoşînê pêş bikeve zimanê wê civakê jî pêş dikeve. Ger siyaset ji zextê dûr û azad bê meşandin wê demê dîsa ziman pêş dikeve. Lê belê li djî van êrişana têkoşînek jî lazim e. Civaka kurd dema xemxurê zimanê kurdî be wê demê ziman û wêjeya kurdî dê bi hev re pêş bikevin. Bi taybet jî di vê mijarê de divê em li ser zarokan bisekinin. Hestiyariya berz a ji bo ziman û wêjeyê ya ji zarokatiyê pêş bikeve bi bandortir e. Loma xala herî girîng a bingeha xurtkirina wêjeya zarokan zarok bi xwe ne. Zarok dema di warê teşwîqkirina wêjeya zarokan a bi zimanê xwe bên perwerdekirin ev hêzeke mezin dide civakê. Di heman demê de wêjeya zarokan bingehe ku em çand, huner û dîrokê bi zarokan bidin hezkirin. Ez dixwazim li ser vê yekê mînaka keça Nivîskar û Helbestkar Mem Bawer bidim. Keça wî Hîva Yuce hîn 6 salî bû çîroka bi navê ‘Reqên zeryayê û çîroka wan’ nivîsand. Dema li pêşangeha pirtûkan çîroka xwe îmze dikir kelecanek û coşeke mezin ji dilê wê difiriya. Ev ji bo zarokên din jî dibe mînakeke baş. Çiqas zêde xizmeta di warê wêjeya zarokan de pêş bikeve ewqas wêjeya civakekê jî pêş dike. Weşanxaneyên zarokan ên mîna Hîva û Morî di warê xizmeta wêjeya zarokan de kedekê didin û ya ji civakê re dimîne jî xwedîderketina vê kedê ye. Gelek berhemên bi kurdî yên zarokan lê hatin çapkirin û ev yek ji bo zarokan bû fersendek.
Ji bo pêşketina wêjeya zarokan berhemên tên nivîsandin jî gelekî bi wate ne. Dema em li berhemên zarokan ên di wêjeya zarokan de dinêrin em gelek kêmasiyan dibînin. Bi taybet roman û helbestên zarokan gelekî kêm in. Helbest û roman ji bo pêşketin, raman, xeyal, tevgera zarokan a di nava civakê de taybet in
Berhemên ji bo wêjeya zarokan girîng in
Xebatên mîna dibistan, televizyonên kurdî yên ji bo zarokan jî bingeheke xurt a ji bo wêjeya zarokan e. Di heman demê de lorîk, çîrok, qewlerk (manî), destan, mamik, stran bi qansî ji bo wêjeya zarokan girîng in di heman demê de ji bo pêşketina hiş û hişmendiya zarok jî girîng in. Wêjeya devkî ya zarokan jî mîna çanda dengbêjiyê xwediyê hêzekê ye loma sûdeke mezin jê hatiye girtin. Di dîrokê de jî hinek xebatên taybet ji bo zarokan hatine dayin. “
Nûbihara BiçûkanNûbihara Biçûkan” ya
Ehmedê XanîEhmedê Xanî (1683) ji bo wêjeya zarokan berhemeke dîrokî û girîng e. Ev ferheng di medreseyan de ji bo perwerdeyê hatiye bikaranîn. Her wiha ji aliyê Îsmaîlê Bazîdî (1655-1710) ve pirtûkek bi navê “Gulzar”hatiye nivîsîn. Ev ferheng bi kurdî-farsî-erebî ye. Di sala 1790’an de ji aliyê Şêx Marûf Nodeyî (1753-1837) ve pirtûkek bi navê Luxetnameyî Ehmedî hatiye nivîsîn. Ferheng bi soranî û erebî hatiye amadekirin. Berhema Mihemed Kerbelayê Axtepî “Mîrsad-ûl Etfal”(1912). Di sala 1946’an di dema
Qazî MihemmedQazî Mihemmed de kovareke bi navê “Gir û galî mindalanî Kurd”di dema Komara Mahabadê de, wekî 3 hejmaran hatiye weşandin û sernivîserê wê Mela Qadirî Modersî ye. Di dîroka
rojnamegeriya Kurdîrojnamegeriya Kurdî de ji bo zarokan yekemîn kovar e ku hatiye çapkirin. Berhemên ji bo wêjeya zarokan girîng in. Loma divê em lê xwedî derkevin. Cihê rexneyê yê di wêjeya zarokan de Mijareke din a di wêjeya zarokan de divê em balê bikşînin ser rexne ye. Ji bo her qadê rexne cihekî girîng digire. Divê di qada wêjeya zarokan de jî berhemên tên çapkirin bikaribe bê şîrovekirin û rexnekirin. Xwendin û rexne dema pêş nekevin wê demê wekî ku stûna malekê kêm bimîne. Feraseta şêwaza jiyanê jî pêş dixe. Wêjeya zarokan a wekî pêlikek a wêjeya mezinan e bê xwendin, şîrove, rexne nabe. Divê ev li ser berhemên zarokan bên kirin. Di heman demê de zarokên ku di qada xwendin, guhdarkirinê de pêş ketibin dikarin di warê baldarî, lêpirsîna jiyanê pêş bikevin. Ev jî dîsa bi pêşketina wêjeya zarokan pêkan e. Empozekirina fikrên bi zorê jî ji ber mijareke girîng e dema ev bê kirin bi rêya rexneyê jî ew ê zû bê dîtin.
Kêmasiya berheman a di wêjeya zarokan de
Ji bo pêşketina wêjeya zarokan berhemên tên nivîsandin jî gelekî bi wate ne. Dema em li berhemên zarokan ên di wêjeya zarokan de dinêrin em gelek kêmasiyan dibînin. Bi taybet roman û helbestên zarokan gelekî kêm in. Helbest û roman ji bo pêşketin, raman, xeyal, tevgera zarokan a di nava civakê de taybet in. Ji bo tecrubeya wêjeyê û perwerdeyê helbest û roman girîng in. Lê divê bi zimanekî zelal bên nivîsandin da ku zarok ji xwendin û guhdarkirinê sar nekin. Her wiha divê ne pir dirêj bin jî. Ji ber baldariya zarokan zû belav dibe û aciz dibin. Her wiha argumanên razber ên serê zarokan tevlihev dike divê neyên bikaranîn. Li gor temenên zarokan ên sal bi sal divê pirtûkên wan bên amadekirin. Bi vê munasebetê zarok dikarin xwe baştir nas jî bikin. Helbest dema ji aliyê zarokan ve bê hezkirin û ezberkirin jî fêdeyeke mezin digihêjîne zarokan. Bi vê yekê bala wan zû belav nabe, hafizeya wan bi hêz dibe. Her wiha bi helbestê dikarin bêtir ji ziman jî hez bikin. Loma em çi qasî berhemên zarokan ên bi qalîte bikaribin biafirînin û xwedî lê derkevin ewqas baş e.
[1]
Roza Metîna