Renas JiyanRenas Jiyan
Çavkaniya
bindestiya kurdanbindestiya kurdan
Kurd pir hez dikin hemû kêmaniyên xwe têxin stûyê serdestan: Heger welatê wan dagir bûbe, parçe bûbe, xera bûbe ev giş sûcê serdestan e; serdest dev ji wan bernadin, pîs in, xerab in, xedar in; ew ji ber serdestan birçî ne, tazî ne, belengaz in, hejar in, paşde mane û êşiyane… Ha tê bê bindest, ew pir baş in, bêguneh in, qet ne hesûd û dexs in, ne dijminên hev in, ne xayin in, ne zikreş û tiral in, ji hev re pir hurmetkar in, xêrxwaz in, zanînhez in, dilpak in, delal in, her çi kêmasî hebe ev giş sûcê serdestan e, ew biqasî çira şîr pak û paqij in…
Epîktetos dibêje: “Delîlê nezaniyê yê herî mezin ew e ku mirov xwe ji hemû kêmaniyan bişo û gişî têxe stûyê kes û tiştên derdora xwe.” Kurd jî wiha, ew ebeden ne kêm in, baş in lê kes û tiştên derdora wan xerab in; ango bindestiya kurdan ne sûcê wan e lê sûcê serdestan e.
Civaka kurdanCivaka kurdan bindest e, ev rastiyeke teqez e. Kurd her tim gilî û gazinan ji bindestiyê dikin lê ti carî ji xwe napirsin û serê xwe naêşînin bê çavkaniya bindestiya wan ji çi diqewime. A rehet mirov ji rewşa xwe gilî û gazinan bike, lê a zor mirov sedemên kêmasiyên xwe bibîne û xwe rast bike.
*
Serdestî encam e, ne sedem e. Serdestî bindestiyê çênake, dijberî wê, bindestî serdestiyê çêdike. Ango bi zimanekî zelal: Tirk kurdan nakin bindest, kurd tirkan dikin serdest. Ev paradoksiyeke mezin e û hêja ye ku mirov wê lêkolîn bike.
Mirov çawa dibe bindest? Di bindestiyê de kêlîk û gava yekem çi ye? Pêvajoya bindestiyê çawa dest pê dike? Ger mirov serdestiyê bişibîne keriyê kuliyên talanker, ev kulî, hêkên xwe çawa di civaka bindest de çêdikin û pir dibin?...
Erd (civaka kurdan) ji ber guncaw e li ser wê kulî pir dibin, û civakê dimerisînin. Civaka kurdan bi pirsgirêk e ji ber wê li ser wê serdestî şîn tê; heta civaka kurdan xwe neguherîne dawiya serdestiyê nayê. Divê siyaset û rewşenbîriya kurdan civakê biguherîne. Heta sibê em bi tenê bi serdestan re şer bikin jî vala ye; kêlîka ku serdest giş biqedin jî wê civak dîsa serdestekî nû ji xwe re çêke. Şer û têkoşîn divê berê bi bindestiyê re, û dûre bi serdestan (serdestiyê) re be.
Kurd cîranê tirkan in, tirk bûne serdestên wan, lê heke cîranê kurdan ne tirk, japon an jî rûs bûna jî wê tiştek ferq nekira, îcar wê vana bibûna serdestên kurdan; ma jixwe ereb û faris jî ne serdestên kurdan in? Heta giyan û hişmendiya civaka kurdan neguhere, kî li kêleka kurdan be ew ê bibe serdestê kurdan. Serdest û serdestî tiştekî kirêt e helbet, lê di vir de a bê dîtin ew e ku civaka kurdan serdestan hildiberîne. Ger tu xerab û xerabe bî wê hinek bibin serdestên te, ev zangoneke civakî ye.
*
Baş e, çima civaka fransiyan an jî a swêdiyan ji xwe re serdestan çênake lê civaka kurdan ji xwe re serdestan çêdike? Ma di kurdan de tiştekî awarte ye heye qey? Ev, bêyomî ye gelo, bêsiûdî ye qey? Ev, emir û fermaneke îlahî ye ma? Qey Xwedê dijminê kurdan e, çi ye?...
Na, helbet na. Kurd ne bêyom û bêsiûd in, û Xwedê qet ne dijminê kurdan e, kurd dijminê hev in, mesele ev e. Bindestiya kurdan ji ber dijminatiya kurdan a xwe bi xwe diqewime: Gava civakek di hundirê xwe de pev re şer bike qels dibe û serdest tên wê civakê bi dest dixin. Heke mirov bi nêrîna Spencer a sosyolojîk mijarê şîrove bike tiştê ku bê gotin ev e: Civak laşek e, ango diyardeyeke biyolojîk e, û heke mirov li wî laşî ne miqate be ew laş nexweş dikeve.
Ji ber ku kurd li civaka xwe ne miqate ne civak nexweş ketiye. Serdestî nexweşiyek e, mîkrobek e. Heke civak ne rast û baş û qewîn be nexweşiya serdestiyê wê civakê dagir dike û dike hêsîrê xwe. Serdestî li ser civaka xerabe şîn tê, civaka kurdan xerabe ye. Civaka fransî ya jî swêdiyan ji ber ku ne xerabe ye serdestî lê çênabe.
Di vir de pirs ev e:
Çima civaka fransî ya jî swêdiyan ne xerabe ye lê a kurdan xerabe ye? Çima vana ne dijminê hev in lê kurd dijiminê hev in?...
Heke yek derkeve û bêje, vana cewherê wan ji ê kurdan çêtir e, ev ê qet ne rast û etîk û zanistî be. Di vir de bersiv ev e: Feodalbûna kurdan nahêle kurd bibin milet, wan pev re dide şerkirin. Fransî û swêdî wek milet tevdigerin lê kurd wek eşîr... Kurd ji ber sedema ku xwe yek milet nahesibînin, ji ber xwe ji hev cuda û biyanî dibînin dibin dijminê hev. Kurd ne yek in, ne ên hev in, ma îcar çima nebin dijminê hev?...
Her beşa kurd bi çavê miletekî din li beşa din dinêre. Ango kurd ji hev re ne kurd in, japon in, rûs in, îngilîz in... Heke mirov ne ji hev be dilê mirov li ser hev naêşe û dikare mîna dijminan nêzîkî hev bibe. Ji ber vê divê di nav kurdan de mirov bi eşîrtiyê re şer bike biqasî bi serdestan re şer dike. Hemû nav, nasnav, hişmendî, nîşan, pênase û sînorên eşîrî xetere ne ji bo avakirina miletekî; vana derî li şer û pevçûnên navxweyî vedikin û yekîtiya civakî wêran dikin.
A rast ew e ku mirov kurd be û hew… ne ji filan an jî ji bêvan eşîrê....
Eşîretperestî yek ji çavkaniyên sereke yên bindestiyê ye. Serdest her tim hevkarî û piştgiriyê didin eşîretperestan ji bo civak pêvajoya xwe ya neteweyî temam neke. A ku eşîretperestiyê têk dibe rewşenbîrî û siyasetmedarî ye, lê heke rewşenbîr, siyasetmedar, nivîskar û hunermendên wê civakê jî eşîretperest bin mala wê civakê xera dibe û diçe!
Bivê nevê ev pirs tê hişê mirov:
Gelo kurd ji ber ne dewlet in eşîretperestî ji holê ranabe yan tiştekî din?
Na, tam berovajî wê, ji ber kurd eşîretperest in nikarin bibin dewlet. Eşîretperestî dibe sedem ku yekîtî çênebe; gava yekîtî tune be hêz çênabe, civaka bêhêz nikare bibe dewlet, parçe parçe ye û qels e. Civakên bêhêz her tim bindest in.
[1]