Peymana Sykes-Picot Rojhilata Navîn ber bi pêxîrtengiyeke şidandî û asêmayînê ve bir
EHMED SEMÎR
Rêber Abdullah Ocalan dibêje Peymana Sykes-Picot Rojhilata Navîn ber bi pêxîrtengiyeke şidandî û asêmayînê ve bir û bi van nexşeyan bang li dewletên qels dikin da ku li dijî hev şer bikin. Niha gelê Kurd hewl dide bi rêya lihevkirinên stratejîk projeya Rêveberiya Xweser bi pêş bixe da ku sînorên tarî yên ku beriya 107 sal hatin xêzkirin, rakin.
Piştî ku Kurdistan di encama Peymana Qesrî Şîrîn a sala 1639’an de di navbera Sefewî û Osmaniyan de hate dabeşkirin, Peymana Sykes-Picot hat û parçebûna Kurdistanê dewam kir. Di encama vê peymanê de Kurdistanê di navbera Tirkiye, Îran, Sûriye û Iraqê de hat dabeşkirin.
SYKES-PICOT Û PARÇEKIRINA KURDISTANÊ
Çîroka parçekirina xaka Kurdistanê vedigere 107 salan. Di 23’yê Mijdara 1915’an de civîneke ji bo parvekirina berjewendiyan di navbera Fransa, Brtîtanya û Rûsyayê de hat lidarxistin û di civînê de projeyeke ji bo 100 salî li Rojhilata Navîn û çawaniya parvekirina hegemoniyan di navbera xwe de hate dayîn. Lihevkirina di navbera her sê aliyan de bi Peymana Sykes-Picot (Navên kesên ku peyman îmze kiriye) encam da ku ji dîroka 23’yê Mijdara 1915’an heta 3’yê Çileya 1916’an de pêk hatin.
Li gorî vê peymanê Fransa dest danî ser rojavayê Sûriyeyê, Lubnan û Edeneyê. Brîtanyayê dest danî ser herêmên başûr û navîn ên Iraqê û bajarên Eka û Heyfa yên Filistînê, Rûsyayê jî dest danî ser herêmên Ermenan ên li Tirkiye û Bakurê Kurdistanê.
Di 16’ê Gulana 1916’an de peymana dawîn hat îmzekirin ku di encamê de Kurdistan bû 4 parçe.
PEYMANA VEŞARTÎ EŞKERE BÛ
Peymana Sykes-Picot veşartî ma heta ku komînust di sala 1917’an de gihaştin ser desthilata Rûsyayê û tayên veşartî yên peymanê eşkere kirin. Li hemberî vê peymanê gelê herêmê bertek û nerazîbûn nîşan da.
Di wê demê de Osmanî lawaz bibû û piraniya herêmên ku dagir kiribûn ji dest dan. Di encamê de dewletên ku di Şerê Cîhanê yê Yekemîn de bi ser ketin sînorê Tirkiye yê heyî kontrol kir.
TÊL Û SÎNORÊN ÇÊKIRÎ HÊVIYÊN KURDAN TÊK BIRIN
Bi xêzkirina sînoran re ku Kurdistan jî di nav de ket xefka van dewletan de, herêma Rojhilata Navîn hat parçekirin. Dewletên ku ev parçebûn pêk anîn, ’guh nedan girîngiya eknîkan, çandan û neteweyan ku xaka wan di nava pecên peymanê de hatin jidestdayîn.
Parçekirina Kurdistanê di navbera Sûriye, Iraq, Tirkiy û Îran de û avakirina sînoran û danîna têlan di navbera Kurdistanê de hêviyên gelê Kurd ên diyarkirina çarenûsa xwe têk bir.
Bi vê peymanê re maskên van dewletan ketin xwarê, eşkere bû ku çawa van dewletan destek dan dewleta Tirk ku di Peymana Lozanê ya 1923’an de sînorê heyî ava bike, li beramberî ku Tirkiye Mûsilê radestî Brîtanyayê kir. Dîsa jî Fransayê Lîwa Îskenderon a Sûriyeyê di sala 1938’an de da dewleta Tirk.
Bi van guhertinan re, li her çar parçeyên Kurdistanê komkujî, serjêkirin, şewitandin û koçberkirina kurdistaniyan dest pê kir.
BANGA JI BO ŞERAN
Rêber Abdullah Ocalan di parêznameya 5’an a MANÎFESTOYA ŞARISTANIYA DEMOKRATÎK Û PIRSGIRÊKA KURD Û ÇARESERIYA NETEWEYA DEMOKRATÎK de di beşa LI ROJHILATA NAVÎN TEWAZUNA NETEWEDEWLETÊ Û PIRSGIRÊKA KURD de dibêje peymanê Rojhilata Navîn ber bi pêxîrtengiyeke şidandî û asêmayînê ve bir û bi van nexşeyan bang li dewletên qels dikin da ku li dijî hev şer bikin.
Rêber Abdullah Ocalan dibêje; “Armanca yekemîn ew e, Kurdan bi gelên Ereb, Tirk û Îranê yên tevahiya dîrokê bi hev re jiyane û di navbera wan de kêm zêde statuyeke rewa heye, berde hevdu, nakokiyên di navbera wan de kûr bike, statuya heyî xira bike, wan dahf bide nava tevlîheviyê û wan bixe rewşekê ku timî bi hev re di nava şer de bimînin. Armanca duyemîn ew e, bi tesfiyekirina Kurdan ji dewletên netewe yên Ermenî, Suryanî û Cihû re ku pîlan dikirin, welatên berfireh amade bikin. Bi vî awayî jî wê hem sê dewletên netewe yên bi rola tampon û xeleka navber rabûna û mutleq bi wan ve girêdayî pêk bianiyana hem jî wê Kurd bi cîranên wan ên misilman, xiristiyan û Cihû re dewamî di nava şer û pirsgirêkan de bihiştana û bi awayekî wê Rojhilata Navîn a kakil hewcedarî xwe bikirana.
PEYMAN BI RÊBAZÊN DIN DEWAM DIKE
Ji bo temamkirina vê peymanê lîstikvanên sereke Amerîka, Rûsya, Îran û Tirkiye ne û hêzên xwe li Kurdistanê komî ser hev dikin, da ku berjewendiyên xwe pêk bînin.
Gelên herêmê (Kurd, Ereb, Suryan, Ermen û Çerkes) êdî zilma ku li ser hatiye kirîn ji bîr nakin û ji bo ku careke din nekevin pencên dewletên hegemonîk ’sûd û ders ji ezmûnên berê girtin û hevgirtina xwe xurt kirin. Pêkhateyên herêmê di bin sîwana Hêzên Sûriya Demokratîk de yekitiya xwe ava kir.
Gelên herêmê bi tifaqa stratejîk rêxistina herî tundaraw a DAIŞ’ê têk birin û projeya Rêveberiya Xweser a nenavendî pêş dixin da ku sînorên Peymana Sykes-Picot rakirin.
TIRKIYE DIXWAZE VÊ XEWNÊ BITEMIRÎNE
Dewleta Tirk di serdema Erdogan de hewl dide Dewleta Osmaniyan vegerîne û li ser hesabê gelên herêmê sînorê xwe derbas bike.
Cara yekemîn Amerîka û Rûsyayê qada hewayî ya Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê li pêşiya dewleta Tirk vekir ku di 25’ê Nîsana 2017’an de êrişê Çiyayê Qereçoxê kir. Her wiha derfet da wê ku Efrînê di sala 2018’an de û Serêkaniyê û Girê Spî di sala 2019’an de dagir bike.
Niha dewleta Tirk hewl dide bi Rûsya û Îranê re lihevkirinan çêke da ku têkiliyên xwe bi Şamê re vegerîne. Armanca wê ji vê yekê ew e ku Peymana Edaneyê ya 1998’an zindî bike û projeya Rêveberiya Xweser têk bibin, ji bo vê yekî jî rêveberên Rêveberiya Xweser dike hedef.
Piştî ew qas sal di ser Peymana Sykes-Picot re derbas bûn, rewşa Iraqê ji ber şerên taîfî û etnîk hîna baş nebûye, li Sûriyeyê jî alozî dewam dike. Tirkiye di aliyê aborî de hilweşiyaye û di nava pirsgirêkên navxweyî de tengijî ye. Li Îranê jî serhildana gel a li dijî dewletê dewam dike.
[1]