Kurd û Mîsakî Milî
Sıraç Oğuz
Mîsakî Milî an jî (Ahd-i Mili) di 28ê Çile yê sala 1920da li Stenbolê, bi biryara Meclîsî Mebusan a dawî hatîye qebûlkirin. Mîsakî Milî di despêka Komara Tirkiyê, di 17ê Sibat a sala 1920an da jî hatîye îlankirin. Wateyekî Mîsakî Milî jî ew e ku, ji bo sondxwarina netewî tê bi nav kirin. Mîsakî Milî wek manifestoya sîyasî ji bo rêvebir û komara Tirkîyê ya nû hatîye qebûlkirin.
Ew manifesto îro jî ji alîyê hemû Tirkan û partîyên wan tê parastin.
Wek gotina K. Kiliçdaroglu dibêje “em dewamîya îdeolojîya Îttîhat û Terrakî bixwe ne.”
Mîsakî Milî bi şeş xalên ji bo hidûdê Komara Tirkîyê hatîye nîşankirin, pêk tê. Di nav hidûdê Mîsakî Milî da jihevqetandin nayê qebûlkirin. Yanê ji bo wan qismê rojava û Mûsul û Kerkûk jî di nav hidûdê Mîsakî Milî da ye.
Piştra ji bo çekdanînê, peymana Mondrosê hatîye îmzekirin. Di peymanê da tê gotin, der û cîhê hatine dagirkirin, ewê bi îrada gel û bi hilbijartinê were destnîşankirin. Ji alîyê sîyasî, malî, edlî, dadmendî û ji bilî serxebûna welat tiştek neyê qebûlkirin. Ji bo Trakyayê, Qers û dewerê din jî li ser şertê peymanê qerar tên girtin.
Heta sala 1926an Tirkîye Mûsil û Kerkûkê li ser Mîsakî Milî wek erde xwe dibîne. Di 5ê Hezîran a sala 1926an da ew peymana bi navê Enqerê, di nabeyna Ingilîstanê û tirkîyê da tê îmzekirin.
Liser Peyman Enqerê 12 xal tên biryarkirin. Ji bo Kurdan ev çend xal mûhîm in.
Wîlayetên Mûsil û Kerkûkê ji Iraqê ra diminin.
Ji dahata pêtrolê sedî 10 par ji bo 25 salan ji Tirkîyê ra tê dayîn. Tirkîyê çar sal para xwe digire û heqê xwe yê 21 salê mayîn, bi pênsêd hezar Sterlîn difroşe Ingilîstanê.
Hidûdê Iraqê jî, bi qerara 29ê Cotmehê 1924da hatibû girtinê, bi misogerî tê nîşankirin.
Di navbera hidûdê herdû dewleta şer û pevçûn, an jî ji alîyê kesên çekdar biqewime her yek alî dikare midaxeleyî alîyê din bike.
Lê dinya elem dizane ku Mûsil û Kerkûk wîlayetê Kurdan e. Îro ew partî û kesên Mîsakî Milî diparêzin, ew sedî sed neyar û xêrnexwazin. Bi gotin û kirinên xwe alîgirê dewletên dagirkerin.
Dewleta Tirk hewl dide ku, ji Peymana Lozanê xilas bibe û li Mîsakî Milî vegere.
Tirkiyê îro ji bakûrê Kurdistanê heta rojhilatê ji deryaya Spî û çemê Firatê di vê çarçoveyê temamî bi destbixe. Tirkîye, derfet dîtîye ku bikare ji pêşketinên heyî yên li herêmê sûd werbigre, herêmên nû bixe bin serwerîya xwe. Ji bo vî yekê hêzê leşkeri û çeteya bi kar tîne. Loma, siyaset û qanûn û pîvanên navdewletî binpê dike û gelên herêmê û hêviyên wan ên azadiyê dike nav xeterîyê.
Dema mirov dîrokê dişopîne, hinek gotin û kirin ne tesadüfi nin. Ew ji hinek alîyan tên pilankirin. Wek kirinên PKKê û gotinê A. Öcalan.
Dema Efrîn û Serêkanîyê hat dagirkirin, nîyeta Dewleta Tirk jî daha baş hat famkirin.
Piştî dagirkirina Efrînê, PKKê berê xwe da Başûrê Kurdistanê û liser çîyan bi Artêşa Tirkîyê ket nav şer. Artêşa Tirkîyê jî ji bo dagirkirinê û hewesa Mîsakî Milî, PKK kir behene û bi hezaran leşkerên xwe va ket nav axa Kurdistana azad.
Serokê PKKê A. Öcalan di gelek gotinên xwe yên berê û di dema girtina xwe da jî Mîsakî Milî diparast.
Öcalan di sala 2013an da ji bo Newroza Amedê wek manîfesto daxûyanîyek dabû. Ew daxûyanî ji alî hevserokê HDPê hatibû xwendin. Wî jî digot, “ev peyama Öcalan ji bo me û gelan manîfestoye.”
Öcalan di masaja xwe da digot, “Ruhê di damezrandina Meclîsa yekemîn da, ew ruhê (TBMM)ê ji bo îro jî wek ronahîyê dide gelan. Ji bo erdnigarîya anatolîyê û mezopotamyayê, divê ruhê wê meclîsê îro jî li ser wê kûltûr û dîrokê dîsa bêmîsoger were înşakirin. Çawa di dîrokê da, bi rûhê Mîsakî mîllî û bi Tirk û Kurdan şerê rizgarîya neteweyî hatibû dayîn, îro jî em tengasî û tevlihevîya wê demê dijîn.
Pêwîst e ku erdnîgariya Anatolîyê û Mezopotamyayê, çand û dema wê modelê bi rêve bibin û ava bikin. Di bin pêşengiya Tirk û Kurdan da, di çarçoveya Pakta Neteweyî da pêk hat, çêbe. Kurd, Tirkmen, Asûrî û Ereb, ku li dijî Pakta Neteweyî perçe bûn û mehkûm bûn. Ew îro li Sûriye û li Komara Erebî ya Iraqê da pirsgirêk û nakokiyên dijwar da dijîn. Ez bang dikim, li ser bingeha ‚Konferansa Hevgirtina Neteweyî û Aşitiyê ya yekbûyî bibin yek.” (Gazete Duvar)
Gotin, daxwaz û manifestoya A. Öcalan jî Mîsakî Milî bixwe ye. Tiştên îro diqewêmin ne tesadüfi nin. Ew ji destpêka komara malxirab da heta roja îro berdewam in.
Çil sal e ji bo welatek azad, milletê Kurd fedekarîya herî mezin kir û bi deh hezaran keç û xortên Kurdan ê wek filînta şehîd ketin.
Mixabin, bedela deh hezar şehîdên Kurdistanê, îro hatîye ser xeta Çayan, Gezmiş, Kurkçî û bûye parastina Mîsakî Milî ….
[1]