Hesen Polat: Bandora Zimanê Zikmakî
Carna mirov di demek dirêj de bi mijarekê re mijûl dibe, dixweze li ser wê mijarê nivîsekê berhev bike. Dem diherike, wext derbaz dibe, lê nivîs dernakeve holê. Carna jî mirov mîna çeqandina birûskê li ber sedemek bê plan û bê program li ber kompîtûrê rûdine û nivîsek berfireh derdixe holê. Nivîsandin ji bo min tiştek ji gor xwestina min bimeşe nîne. Ger hizir û hestên min xwe dabigirin û êdî di laşê min de hilneyên, min biguvêşînin ku nivîsek li gor dilê min were hunandin.
Li vir pêş deh rojan min nivîsa kek Îkram Ogûz[i] ya di malpera NAVKURDê de xwend. Bala min kişand ku bi kurdî xwendin û nivîsandin ji bo hinek kesan bi qasî nan û avê bûye bingehiya jiyanê. Ji bo zimanên din dibe ku tiştek wusa ne pir bi ecêb e. Lê mixabin tiştek wusa roja îroj ji bo zimanê kurdî ecêb tê dîtin. Em çi bikin, va jî rastiyek me ye.
Roja ku min ew nivîs xwend, ji wê rojê vir ve di mêjoyê min de mijara zimanê kurdî dilivê û nerehet dike. Xwe û zimanê kurdî li ber hev re dibim û tînim, di jiyana xwe de zimanê xwe yê zikmakî hildigirim û datînim. Ango mijar mi rehet nahêle, dixweze were vegotin, nivîsandin. Va jî ji bo nivîsandinê sedemek herî baş e. Lewma li ber kompîtûre rûniştîm û ji we re rêzên xwe berhev dikim.
Di sala 2012an da min nivîsek [ii] xwe de serenceya xwe û zimanê xwe yê zikmakî bi kurtayî aniyê ziman. Min heta heftsaliya xwe bê kurdî zimanek din nedizanî. Me kurdî di malê de bi devkî hin kir û peyîvîn. Xwendin û nivîsandina bi zimanê kurdî ji bo me tiştek bê derfet bû.
Di dibistanê de zimanê tirkî ket nav jiyana min. Tirkî mîna lesara/lehiya avê ez di her alî ve, ango bi xwendin, nivîsandin û peyîvandinê dam ber xwe. Herî dema min a xwendevaniyê dirêj bû, zimanê tirkî jî ez dorpeç kirim. Îmkana/derfeta axaftina zimanê kurdî di bajaran de roj bi roj ji me hat asteng kirin. Li Stembolê di salên zanîngehê de tirkî êdî zimanê min ê 24 saetan bû. Kurdî bi nav re bi çend hevokan an dihat axaftin an jî nedihat. Di van salan de tenê guhdarîkirina mûzîka kurdî ji bo nefetisandina zimanê zikmakî derfetek girîng bû.
Di navbera zimanê zikmakî û zimanên ku bi dû re hatine hinkirin de cûdahiyek mezin he ye. Ev cûdahiya ji aliyê perwedekar û derûnînasan ve cûrbecûr tê diyarkirin. Min ev gor têgihiştina xwe di nivîsa xwe de wusa berhev kiriye: “ Zimanê zikmakî ne tenê ziman e. Ew çavkanî, an jî em bibêjin bîra ramanên, hesteyên/hîsên, nêrînên, rexneyên, rabûn û runiştinên mirov e. Dema zimanê zikmakî baş nehat hînbûn her dem aliyek mirov vala dimîne. Em hemû kurd vê kêmasiyê dikşînin. Kurdên ku bibêjin: “Na em vê kêmasiyê nakşînin” bi qinaeta min kêmasiyên wan ên din hene ku haya wan ji vê kêmasiyê nînin.“
Mirov çiqas zêde zimanan bizanibe weqas baş e. Her ziman pencereyek nû li ber mirov ve dike. Pir kurdên ku xwendin û nivîsandinê nizanin, bi tekiliyên cîranên xwe yên ne kurd re hinî 2-3 zimanan dibûn. Ew ziman ji bo wan derfetek mezin bû. Lê xwendekarên kurd ên di dibistanên Tirkiyê de bi hinbûna zimanên tirkî nebûn xwedî derfet. Ew zêdetir ji wan re bû astengî. Jiber ku ew têkiliya bi tirkî re ne bi şiklekî însani, mixabin bi şiklekî metînkar hat darxistin. Dema em rewş û pirsgirêkên keseyeta kurdan dinêrin, dibînin ku zordestî û qedexekirina li ser wan di laş û giyanên wan de birînên kûr û fireh peyda kirine. Min bondora ev çewtiyên dibistanên Tirkiyê ên li ser zarokên kurdan di nivîsê de wusa bi kurtahî berhev kiriye:
„Çewtî bi pêvendiyên me yên bi tirkî re derketin ortê/holê. Rast e, mielîmên/mamosteyên me kurd bûn, lê mêjoyên wan tirk. Bi rastî mêjoyên wan çiqas tirk bû wî jî nizanim. Mêjoyek bi destê zor û zilmê were kedî kirin çiqas dikare bibe tirk, kurd an jî tiştekî din? Demekî dû re mêjoyê me jî şêlû bû. Em bi navê perwerdeyê dihatin kedî kirin. Heywanekî vehşî çer tê kedî kirin em jî wer dihatin kedî kirin. Çi tiştên me hebûn, hemû xirab bûn, ger me ew terk bikira. Çi tiştên wan jî hebûn ger me bigirta, ew hemû baş bûn. Di navbera herro û merro de em çûn û hatin. Hinekên me bûn herro, hinekên me jî bûn merro. Lê hinekên me jî qet nebûn tiştek. Qet tiştek nebûn jî dibû ku bihatana qebûl kirin. Lê em bi wê jî neman. Hinekên me bûn bela. Bûn belayên destên dijmin, bûn belayên malbatên xwe, bûn belayên serên xwe.“
Mirov bixweze jî nexweze jî di bin bandora şert û şûrtên tê de dijîn de dimîne. Tu kes nikare bibêje ku ez ji kuderê dibim bila bibim ferq nake, nayêm guhertin. Neguhertin jî şaşitiyek û kêmasiyek e. Lê li kuderê dibe bila bibe ger guhertin ji aliyê mirov ve û li ser bingehiya wî bê ava kirin ku di kesayeta wî de çewtiyên mezin û kûr dernekevin holê, ji bo wî nebin bargiranî û astengî.
Dem îlona sala 1989an e. Ez êdî li Elmanyê me û dixwezim hinî zimanê elmani bibim. Dema di serê xwe de ji wateya peyvek elmanî dihizirim di pêşt de, dema kurdiya wê bizanim, peyva hembera wê ya kurdî tê bîra min. Va tecrûba min serûbin dike. Ma peyvên ku bi salan e ji aliyê min ve nayên karanîn çitor dikanin bi bez û lez ji min re alikariyê bikin? Dû re xwendina min a di warê pedegojiyê de bersiva vê pirsa min da. Bi demê re pê hesiyam ku zimanê zikmakî aramiyekê dixîne dilê min û dibe merhema kul û keserên min. Min çiqas zêdetir xwe bi zimanê xwe yê zikmakî îfade kir û bi vî zimanî re rabûm û rûniştim weqas xwe nas kir. Lewmaye ku zêdetir raman, nêrîn û hestên xwe bi vî zimanî pêşkeş dikim ku zêdetir ji xwe re bibim heval.
Mirovê xwe nas neke ji xwe re di şer da ye.
Hesen Polat, 19-12-2018, Stuttgart
[1]