Meleyê Meşhûr, Ango Xoce Nisreddîn
Çîrok û meselokên di zimanê Tirkî de li ser navê Xoce Nisreddîn tên pêşkeşkirin û vegotin li hinek dewerên Kurdîstanê bi navê Mele Nisreddîn bên gotin jî di çanda kurdî de zêdetir li ser navê Meleyê Meşhûr cîh digrin. Dixwezim di destpêkê de di derheqê Mele Nisreddîn de hinek agahiyan bidim hev, dûra jî çîrokek wî pêşkeşî we xwendevanên hêja bikim.
Her çiqas tirk Xoce Nisreddîn mîna mirovekî tirk binasînin jî di vî warî da agahiyên bingehîn tunin. Mîna ku mirov nikare di sedî de sed bibêje Mewlana Celaleddînê Rûmî tirk e, nikare di derheqê Xoce Nisreddîn de jî îdîayek wusa bîne ziman. Çîrok û meselokên ku tirk bi navê Xoce Nisreddîn dizanin, li Çînê heta Anatoliyê tên vegotin. Bi tirkiya rojane dibêjin Nasrettin Hoca, li cîhên ku farisî tê axaftin (Îran, Efganîstan û Tacikîstan) de dibêjin Mollah Nasreddin an jî Mola Nasroddin. Bi azerî jî Molla Nesreddîn tê gotin. Li Qazakîstanê dibêjin Xoca Nasir. Îngûr dibêjin Efendî Nesîrîdîn, lewma çînî jî jê re Afantî dibêjin.(i)
Gorna ku bajarê Akşehîra Konyayê ya bi navê Tirba Xoce Nesreddîn tê zanîn, ew li ser agahiyên Ewliya Çelebî hatiye tesbîtkirin. Lê ev agahiyên Ewliya Çelebî ji aliyên rastî û nerastiyê da pir jî zanistî nînin.(ii)
Dema mirov tiştên ku di nav gel de yên bi navên Xoce Nisreddîn tên vegotin dinihêre, pê dihese ku hemû gotin ji aliyên mirovekî ve nehatine gotin. Jiber ku di navbera wan de çewtî û nakokî derdikevin holê û hinek gotin gor deweran diguherin. Lewma tê gotin ku di demê re li nav gelan de li ser navê Xoce Nisreddîn, ango Melayê Meşhûr gotin hatine zêdekirin.(iii)
Niha li jêr çîrokek wî ya meşhûr pêşkeşî we dikim:
Meleyê Meşhûr û Lawê Xwe!
Meleyê Meşhûr û lawé xwe rojekê tiştên xwe yên firotinê li kerê xwe bar dikin, diçin bazara bajêr û difiroşin. Dû re gor hewceyiyên xwe tiştan dikirin, li kerê xwe bardikin. Kerê barkirî didin pêşîya xwe û berê xwe didin rêya malê.
Di rê da çend mirov rastî wan tên. Piştî silav dayînê re ew mirov ji hevdû re wusa dibêjin:
De ka ji xwe re li van bêhişan binêrin, çi mirovên xêvik hene lo. Ker dane pêşiya xwe û ew bi xwe bidû kerê ra peyatî diçin. Fêm nakin ku li keré siyar/sîwar bibin.
Meleyê Meşhûr dema ku gotinên wan dibihîse, hinekî aciz dibe û serê xwe dihejîne. Lê di ber xwe de wan hinekî mafdar jî dibîne û ji lawê xwe re dibêje:
Kurê min, bi rastî camêr di gotinên xwe da neheq nînin. Ka kerê bide sekinandin û emê lê siyar bibin.
Lawê wî kerê dide sekinandinê, bav û law bi hev re li kerê siyar dibin û rêwîtiya xwe berdewam dikin/didomînin. Pir an hindik diçin, dîsa rastî çend mirovan tên, silavê didin hev û derbas dibin. Bi derbasbunê re ew jî ji hevdû re dibêjin:
Çiqas mirovên bê însaf in, herdu bi hevra li kerê neçar siyar bûne. Ma mirov ji evdan şerm nakin, ma ji Xwedê jî natirsin? Hewqas bê ujdanî jî nabe lo!
Melayê Meşhûr gotinên wan jî dibihîse. Bi dilekî şikestî û bi hestên sûcdarî bi awayekî şermok ji lawê xwe re dibêje:
Kurê min, tu dikarî ji kerê peya bibî û peyatî li pey me bimeşî? Ciwanmêr jî rast dibêjin. Ker guneh e, dibê ku heywan ji barê xwe yê giran westiya be.
Lawê Xoce ji kerê peya dibe. Xoce bi siyarî, lawê wî bi peyatî, di rê li pêy hev de dimeşin. Wextekî şunde dîsa rastî çend mirovan tên. Pişti silavdayîn û girtinê re, ji wan kesan yek ji hevalên xwe ra dibêje:
Ev mirov çiqas bê însaf e û ji temenê xwe jî şerm nake. Bixwe li kerê siyar bûye û ev zarokê belengaz jî peyatî li dû kerê hiştî ye.
Xoce Nisreddîn ji gotinên rêwiyan dîsa aciz dibe. Piştî demek kin şûnda ew bi xwe ji kerê peya dibe. Lê bi hişekî tevlihev û bi sed pirsên bê bersiv, lawé xwe li kerê sîyarî dike. Dû ra di ber xwe de bixwe jixwe re dibêje:
Ez hêvîdarim ku êdî kes di rê de rastî me nebe. Ez êdî naxwezim îro lome û rexneyke din bibihîsim.
Bav û law rêwîtîya xwe didomînin. Rêya wan kin, mal jî êdî nêzik dibe. Xoce hinekî kêfa xwe tîne û bi wê kêfê re dikeve nava xewn û xeyalan. Law ji dûr ve dibîne ku çend kes ber bi wan wan tên. Ji nişkava diqêre û ji bavê xwe re dibêje:
Bavo, bavo çend kesên din dîsa ber bi me tên!
Mele weke ku biroşek ava cemidî li serê wî de birijînin, vediceniqe. Ne rêyekî din dibîne, ne jî dikare rêya xwe jî biguherîne. Di dema rasthatinê da, piştî silavdayînê ji wan mirovan yek dibêje:
Ev xort çiqas bê çav û bê rû ye. Bi xwe li kerê siyar bûye, bavê wî yê kal jî peya ma ye. Ev elemetê qiyametê ne. Xwedê dawiya me bi xêr bike!
Melayê Meşhûr edî nikare xwe bigre. Weke di rojekê de çar demsalan bije, hişê bêtir tevlihev dibe. Hinekî berxwe dide û li ser van bûyerên ku li wan qewimîne, ji kurê xwe re çend şîretên giranbuha bîne ziman. Li ser alî lawê xwe da dizivire û van şîretan lê dike:
Kuré min, te bixwe jî dît, di demeke kin de çi hat serê me! Mîna ku mezinên me gotin e, „Devê xelkê doxîna mirov nîne ku mirov bi hêsanî bigire“. Tu çi bikî jî nikarî hemû mirovan razî bikî. Her kes gor xwe dikare di gotin û kirinên te de kêmasiyekê bibîne û rexneyên xwe diyar bike. Lawê min, tu hertim li dilê xwe guhdarî bike û gor daxwaza dilê xwe tevbigere. Bese ku dilê te ji tevgera te razî be!
Berhevker: Hesen Polat, 11.11.2018, Stuttgart
(i) https://de.wikipedia.org/wiki/Nasreddin
(ii) https://de.wikipedia.org/wiki/Nasreddin
(iii)https://de.wikipedia.org/wiki/Nasreddin
[1]