Şanoya Dayîka Nîştiman
Solîn Urmiye
Kurdshop -
ŞanoŞano ya Dayîka Nîştiman yek ji wan şanoyên herî girîng bû ku sala 1946an di serdema Komara Kurdistanê de hate lidarxistin. Di wê serdemê de gelek karên girîng ji bo hişyarkirina Kurdan hatine kirin. Yek ji wan xebatan şanoya “Dayîka Nîştiman” bû.
Şanoya Dayîka Nîştiman yekem şanoya bi zimanê Kurdî li Rojhilatê Kurdistanê tê hesibandin.
Şehîd Qazî Mihemed di derbarê şanoyê de wiha gotiye: “Eva tiştek teblîxî ye bo miletê Kurd; Ew yeka wek vê ye ku ez herime ser sehnê û ji bo xelkê biaxivim. Lê bandora nimayişê li axavtinên kesek wek min zêdetir e, îcar lewma divê hûn bi ciwanî nimayişê liber bikin û rahênanê li ser bikin.”
“Chris Kuschera” di pirtûka xwe ya bi navê “Tevgera Netewa Kurd” de nivîsiye: “Qazî Mihemed çend şanoyek bi naveroka dîrokî û nîştimanperwerane nivîsiye, nemaze behsa dirama dîroka Selahedîn, ku xebata Kurdan li dijî Xacperestan e dike an jî şanonameya Dayîka Nîştiman ku qedera gelê Kurd piştî peymana “Seidabad” a di navbera Îran, Iraq, Tirkiye û Efxanistanê (1937) de ye vehûnandiye. Ev du şanonameyane li bajarê Mihabadê hatine pêşkêş kirin.”
Tê gotin ku şanoname li serdemê Komara Kurdistanê wate di sala 1946an de hatiye pêşkêşkirin. Tê behskirin ku wê serdemê pênc sehne hatine pêşkêşkirin, ku ev jî ev in: “Sehneya Firîşte, Peymana Seidabad, Dayîka Nîştiman, Rizgarkirina Dayîka Nîştiman û sehneya avabûna Komara Kurdistanê”.
Çîroka wê wiha bûye: Firîşteyek behsa mirov, wargeh û nîştiman dike; Dayîka Nîştiman hatiye zincîr kirin û daxwaza azadî û rizgariyê dike, xortên dayîka Nîştiman bi hawara Dayîka Nîştimanê ve tên, dijmin pîlan û pilanên serkutkirinê bi rê ve dibin, pêşmerge û rizgarker dayîka Nîştiman rizgar dikin. Kurd digihe bi hêviya xwe û Komara Kurdistanê tê avakirin.
Dema Şanoyê
Li gorî pirtûka “Şanoyê Dayîkî Nîştiman û Şanoyê Koşkî Awat”, 2 û nîv heta 3 demjimêr heyama şanoyê bûye, lê di navbera herdu sehneyan de, 10 heta 15 xulek gruba mûzîkî, mûzîk lêxistiye û koroya sirûdê jî sirûd xwendiye, bi wî awayî 40 heta 60 hûrdem ango xulek mûzîk û sirûd hatiye pêşkêş kirin. Bi wî awayî şano 90 hûrdem bûye.
Sirûdên “Xudaya Weten Ava Key”, “Mekteb Metleî Seadete”, “Erê Hey Kurdistan”, “Kurdistanî Ciwan” û “Dîniman Ayînman” di nav şanoyê de hatine xwendin.
Nimayişa şanoyê wiha bû: Firîşte, Dayîkî Nîştiman, Nûnerên Îran, Iraq, Tirkiye û Efxanistan, Serkomar, Pêşmerge 7 heta 8 kes û endamên kabîneyê jî çend kes bûne.
Cihê pêşkêş kirina şanoyê li Mihabad, Nexede û Şino bû. Ev şanoye 40 roj heta du meh berdewamiya wê hebûye. Bo şanoya Dayîka Nîştiman gelek kes hatine gazîkirin û ji wan “Ceiferof” li gel çend efserên Rûsî beşdar bûne. Destpêka şanoyê “Sîrûs Hebîbî” ku di cihê Firîşteyê de lîstiye. Wî bi kincên spî û du perên ku li nav milên wî bûne tê ser şanoyê û helbesta Hacî Qadir Koyî dixwîne, ku ew jî wiha ye:
Ey bê nezîz û hawta, her tuyî ke berqerar î
Bê dar û bê diyar î, bêdar û payedar î
Bubaxî merdî baxî, sermayekey xezan î
Bo mezreey feqîran, sermayekey behar î
Tu padişanîşan î bo her sewadî eizem
Bê sedr û şanîşînî, bê perde perdedar î
Xelaqî bê futûr î, sultanî bê qusûr î
Rezaqî mar û mûr î, avdêrî dêmekar î
Feyruze textî gerdûn, mensuî neqşî tu ye
Yaqut û leilî roje, estêrekan derare î
Her cê û mekanî tu ye, bê cê û bê mekan î
Leyl û neharî tu ye bê leyl û bê nehar î
Her emrî tu medar î, bo karûbarî alem
Herçende bê wezîr û bê sedr û karûbar î
Sehneya duyem a şanoyê sehneya hevpeymaniya Seidabadê bûye. Di navbera wê beşê de sirûd û mûzîk têne belavkirin. Li sehneya sêyem, dest û pêyên Dayîka Nîştiman bi kincên reş û pirça spî têne zincîrkirin û bi dengê xweş helbesta Hacî Qadir Koyî dixwîne.
Di navbera wê beşê de jî sirûd û mûzîk têne belavkirin. Di sehneya çarem de Hêza Pêşmergê Kurdistanê û leşkerên Rûs, Dayîka Nîştiman rizgar dikin. Sehneya pêncem jî pêkanîna Komara Kurdistanê û Şêwreya Wezîran û bilindkirina alaya Kurdistanê û diyarîkirina Serkomar e.
Di vê sehneyê de Serkomar dipeyve û behsa azadkirina Kurdistanê û bindestbûna netewa Kurd di bin destê Tirk, Ecem û Ereban de dike. Behsa Kurdistana mezin û rêbaza Şêx Ebdulqadir, Şêx Seîd, Şêx Mehmûd û xwe gorîkirina wan bo Kurdistanê dike.
Di dawiyê de tev beşdarbû têne ser sehneya şanoyê û sirûda “Nîştiman Rengîne” dixwînin.
Tê gotin ku piştî şanoyê “Pêşewa Qazî Mihemed” tê ser sehneya şanoyê û bi çavê giryan ve diaxive û xelk jî hevdem li gel Qazî Mihemed digrîn; Hatiye zanîn ku heta rondikên Rûsan jî tên. Qazî Mihemed li wir behsa dîroka xebata Kurd kiriye û behsa koloniyalîstî û parvekirina Kurdistanê û serkutkirina netewa Kurd ji aliyê dewletên koloniyalîstî ve û herwisa behsa şoreşên Kurdistanê kiriye.
[1]