Ji dîroka kurdan berxwedêrekî:
Reşîdê KurdReşîdê Kurd
Nivîsandin û Amadekirin: CEMİL OGUZ
Di sedsala 20’î de helbet gelek berxwedêrên kurd hene, lê yên ku li Rojava xebat kirine, bi nivîs, helbest, çîrok û xebatên ziman derketine pêş. Yek ji wan jî Reşîdê Kurd e. Wî di sala 1968’an de ji vê dinyayê xatir xwestiye. Tam bû 50 sal. Û di vê 50 saliya koçkirina wî de em carek din wî bibîr bînin; berê xwe bidin jiyan û berhemên wî.
Rewşenbîrên li rojavayê Kurdistanê mane bi karê edebî re, nivîsê re eleqedar bûne. Û piraniya wan jî li ser fikra modern sekinîne. Dîsa piraniya wan li ser fikra sosyalîzmê, li ser wê xetê çûn û hatine. Osman Sebrî, Cegerxwîn hinên ji wan in. Cegerxwîn yek ji yên herî zêde dihat nasîn bû ku li ser sosyalîzmê, çepgiriyê gelek helbestên wî hene. Yek ji wan jî Reşîdê Kurd e. Wî jî li ser sosyalîzmê helbest lê kirine. Ew bexwedêrekî kurd bû. Berî em ji vir mînakan bidin, em hinek qala jiyana wî bikin.
Ji Rewşatê heta Rojava
Reşîdê Kurd di sala 1910’an de li gundê Rewşatê yê bi ser Dêrika Çiyayê Mazî ve tê dinê. Xwendina xwe li gundê Dêrikê, Mêrdînê û salek jî li dibistana Konyaya Tirkiyeyê dixwîne.
Reşîdê Kurd di destpêka salên 1930’yî de tê girtin, di wê ciwaniya xwe de zordariyê hîs dike. Ji zindanê direve, piştî demek dîsa tê girtin, lê ew dîsa direve. Ji ber zor û zordariyan mecbûr dimîne ku berê xwe bide Binxetê.
Dema sînor derbas dike û diçe gundên Amûdê sal
1940 e. Demek li gundan dimîne, paşê li Amûdê bi cih dibe. Em van gotinan ji Perwîna Reşîdê Kurd (Ji pirtûka “Karwan”) neqil bikin: “Piştî derketina wî ji Kurdistana Bakur, jina wî Xatûnê zarokekî tîne. Di wê navê de rojekê cendirme êrîşî ser malê dikin û bi lingan û pihînan lê didin. Çarşefê ji ser wê davêjin û dibêjin ‘Ka Reşîd li ku ye?’. Ew tê nagihîje çi jê dipirsin. Bi daran li destê wê dixin, dest heta demekê dirêj pûç dibe. Ji ber saw û tirsê şîrê berê wê jî diçikê û piştî du heyvan zarok ji nêzan dimire. Çend meh naborin bavê Reşîdê Kurd, pê re jî diya wî jî her du dimirin.”
Reşîdê Kurd di sala 1946’an de bi dizî vedigere Bakur û berê jina xwe jî dide Rojava. Êdî her du li Rojava ne, lê jiyan li wan giran e, debar zehmet e, bi ser de jî zordariya dewletê. Sala 1949’an rejima Sûriyê wî digire, piştî şeş mehan derdikeve, lê dîsa jê re rehetî nîn e.
Ji ber vê zehmetiyan demek berê xwe dide Iraqê. Sal
1958 e. Li wê derê serî li penaberiyê dide, lê hikumet hem vê qebûl nake hem jî wî digire û teslîmê hikumeta Sûriyeyê dike. Hikumet li Qamişlo wî dixe zindanê û îşkenceyan lê dike. Dema direve Lubnanê, lê li wir jî nikare bi cih bibe û mecbûrî vedigere Sûriyeyê. Bi kurtahî ji ber welatparêzî û xebatên wî ne li Tirkiyeyê, ne li Sûriye û Iraqê, ne jî li Lubnanê jê re cih û wareke aram heye.
Reşîdê Kurd wekî kurdekî welatparêz li ser kurdî disekine, pirtûka Rêzimana Zimanê Kurmancî amade dike ku ev pirtûka wî li Çapxaneya Kerem li Şama Sûriyeyê tê çapkirin. Di salên 1960’an de ji bo çapkirina vê pirtûka xwe diçe Rewanê jî, lê sedem çi ye nayê zanîn, li wir encamek bi dest naxe.
Helbestên girtîgehê
Ji ber xebatên wî yên welatparêziyê, rejima Sûriyeyê Reşîdê Kurd digire û davêje hepsê. Ew li vir jî ranaweste û dest bi nivîsandinê dike. Helbestên wî li vir xwe didin der. Ew helbestên xwe yên wekî “Bersiv”, “Oktober”, “Sor im”, “Rêya Azadan”, “Roja Me”, “Kerwan” û “Zindan” di zindanê de dinivîse.
Reşîdê Kurd welatparêzekî jîr bû û fikra wî li ser sosyalîzmê bû. Loma jî li ser sosyalîzmê “Oktobir” dinivîse û wisa rêz dike;
“Em şagirtên Oktobir
Serpêhatî û bîrbir
Danaçîvin, nayên xwar,
Pêş dîktator, pêş xwînxwar
*
Ala Marks û Lenîn
Bilindtir kin hîn û hîn
Nakin tu car sernixûn
Ta di me de heye xûn”
‘(Kerwan)a Reşîdê Kurd
Reşîdê Kurd li gel xebata xwe ya siyasî ya gera gund bi gundan, di warê nivîsê de jî ranewestiya ye. Nivîsên wî di Hawarê de, Roja Nû de derketine. Dîsa ji bo Riya Teze nivîs şandine ku hin hatine weşandin, hin nehatine weşandin. Ji bilî rêzimana kurmancî, xebata wî ku kes hay jê çênebûye jî hebûye. Ev xebat di sala 1985’an de bi xêra Osman Sebrî hatiye dîtin. Û îsal ev xebat bi navê “Kerwan” wekî pirtûk ji Weşanxaneya Lîs derket. Nivîsa li ser Reşîdê Kurd ku keça wî Perwîna Reşîdê Kurd nivîsandiye jî di vê pirtûkê heye. Li aliyek ve di nivîsandina vê nivîsê de min sûde ji vê pirtûkê girt, li aliyê din bi xwendina nivîs, helbest û çîrokên di nav pirtûkê de careke din ez çûm sedsala 20’î, min hestên wê demê bi tehma nivîsên Reşîdê Kurd nas kir. “Kerwan”a Reşîdê Kurd êdî yek ji klasîkên kurdî ye, şopên sedsala 20’an zindî digire.
Reşîdê Kurd di sala 1949’an de bi nexweşiya kezebê dikeve û ev nexweşî her pêre dimîne. Di sala 1967’an de ji bo dermankirinê diçe Romanyayê lê êdî dereng e, loma jî vedigere Rojavayê û li wir, roja 20’ê Çile/Rêbendana 1968’an canê xwe ji dest dide. Dûajo û hezkiriyên Reşîdê Kurd li Rojava ev têkoşîna wî didomînin. Loma jî SZK’ê (Saziya Zimanê Kurdî) ya Amûdê bi navê “Navenda Reşîdê Kurd, Çand, Huner û Zimanê Kurdî” navendek vekirine û xebatê didomînin. Di 50 saliya mirina Reşîdê Kurd de em carek din vî welatparêzê qedirbilind bibîr bînin.
[1]