=KTML_Bold=Nexşên Sêrbaz li #Amedê#=KTML_End=
Amed bajarekê Bakur e li nava Mezopotamyayê ku bi dewlemendîyên xwe yên dîrokî û çandî derdikeve pêş. Amed bi sûrên xwe yên dîrokî, mizgeft û xanîyên kevneşop balê dikişîne û bi mîmarîya xwe jî xwedîyê dîrokeka kûr e. Mîmarîya Amedê, ne bi tenê ji sûr û mizgeftan pêk tê, Amed xwedî mîraseka tijî dewlemendîyên kûr a dîrokî û çandî ye. Di vê gotarê de em ê nîqaş bikin li ser alîyên kêmnas ên mîmarîya Amedê û avahîyên ku li benda keşfkirinê ne.
Pira Malabadîyê û Tunêlên Veşartî
Pira Malabadîyê ku li bakurê rojhilatê Amedê ye, di serdema Merwanîyan de muhendisîyeke giring a endezyarîyê ye. Tunel û rêyên veşartî yên di bin vê pirê de dîyar dike ku pir ji bo armancên parastinê hatîye bikaranîn. Ev alîyên kêmnas ên pirê fersendeka vedîtina cuda pêşkêşî mêvanan dikin.
=KTML_Bold=Pira Dehderî=KTML_End=
Pira Dehderî, yek ji avahîyên giring ên Amedê ye, di sala 1065an de di serdema Merwanîyan de hatîye çêkirin. Pirê navê xwe ji deh kemerên li ser girtîye. Pira Dehderî ku hem ji alîyê mîmarî û hem jî ji alîyê dîrokî ve xwedî giringîyeke mezin e, li ser çemê Dîcleyê ye û kemerên li binê pirê jî ji bo ku li gorî herikîna avê bimeşin hatine çêkirin. Ev taybetmendîyên kêmnas ên pirê nêrîneka dîrokî ya cihêreng pêşkêşî mêvanan dikin.
=KTML_Bold=Dîrok û Veguherîna Mizgefta Mezin a Amedê=KTML_End=
Mizgefta Mezin a Amedê yek ji kevintirîn û giringtirîn avahîyên olî yên bajêr e. Ev avahîya ku cara yekem di sedsala 3an de di serdema Împaratorîya Romayê de wekî perestgeheka pagan hatî bikaranîn, di serdema Bîzansîyan de wekî Dêra Mar Toma ji nû ve hatîye çêkirin. Piştî fethên Îslamê di sala 639an de dêr kirine mizgeft û navê wê kirin Mizgefta Mezin a Amedê. Li ser kevir û xemlên hundirê mizgeftê şopên hunera xiristîyanî û îslamî hene.
=KTML_Bold=Sûrên Dîyarbekirê û Nêrîngehên Kêmnas=KTML_End=
Sûrên Amedê piştî Dîwarê Çînê weke dîwarên herî dirêj û bihêz ên cîhanê tê zanîn. Lê hinek beşên sûran û nêrîngehên wan ji alîyê girseyên ve baş nayên zanîn. Keleha hundir beşa herî kevn a sûran e û avahîyên giring hene. Birca heft birayan, yek ji 82 baskên li ser dîwaran, bûye mijara efsaneyan û bi çîrokên mîstîk hatîye hûnandin. Ji bilî vê, Birca Bizinê yek ji mezintirîn bircên sûrên bajêr e û dîmeneke bi heybet a Dîcleyê pêşkêş dike.
=KTML_Bold=Dêra Ermenîyan a Surp Giragos=KTML_End=
Avahîyeke din a ku li Amedê kêm tê zanîn Dêra Ermenîyan a Surp Giragos e. Ev dêra ku di sala 1376an de hatîye avakirin, yek ji mezintirîn dêrên Ermenîyan e li Rojhilata Navîn. Dêr piştî bûyerên 1915an hate girtin, lê di sala 2011an de hate restore kirin û ji nû ve ji bo îbadetê hate vekirin. Kevir û îkonên di hundirê dêrê de mînakên xweşik ên hunera Ermenîyan dîyar dikin.
=KTML_Bold=Kela Zerzevan=KTML_End=
Kela Zerzewanê yek ji avahîyên dîrokî yên Amedê ye ku kêm tê zanîn lê gelek giring e. Ev kel vedigere serdema Romayê, wek garnîzoneke leşkerî dihat bikaranîn. Bi xêra cihê wê yê stratejîk, keleh ji bo kontrolkirina tevgera leşkerî ya li herêmê hatîye avakirin. Perestgeha Mîtrayê ku di kelehê de cih digire, ayînên Mîtraîzmê dihat kirin ku yek ji olên nepenî yên serdema kevnar e. Heta ev dîn, wekî dînê kurdan ê berî zerduştîyê tê hesabkirin. Kela Zerzevanê hem rêwîtîyeke dîrokî û hem jî dîmenên bêhempa pêşkêşî zîyaretvanên xwe dike.
=KTML_Bold=Dêra Kevin a Suryanîyan a Dayika Meryemê=KTML_End=
Dêra Kevin a Suryanîyan a Meryema Virgin, yek ji avahîyên olî yên Amedê ye ku kêm tê zanîn. Ev dêr ji sedsala 3an maye û xizmeta civaka Suryanîyên Ortodoks dike. Di nava dêrê de xemlên keviran û karên daran tevlihevîya hunera Suryanîyan nîşan dide. Dêr ji bo cihêrengîya olî û çandî ya Amedê mînakeke baş e.
Qonaxa Cemîlpaşayî û Xanîyên Amedê
Qonaxa Cemîlpaşayî mînakeka xweş a mîmarîya sivîl a kevneşopî ya Amedê ye. Qonax di dawîya sedsala 19an de hatîye çêkirin û şêwaza jîyanê ya serdemê nîşan dide. Xanîyên Amedê bi giştî xwedî hewş in û bi malzemeyên kevir û kerpîçan hatine çêkirin, havînan hênik û zivistanê germ dikin. Taybetmendîyeka din a van xanîyan xemilandin û çêkirina kevirên hundirîn e.
=KTML_Bold=Kelha Hundirîn û Dêra St. Dêra George’ê=KTML_End=
Yek ji avahîyên Amedê yên ku kêm tên zanîn jî Dêra St. Dêra George’ê ye. Ev dêra vedigere serdema Romayê, pişt re di dema Bîzans û Osmanîyan de hatîye bikaranîn. Fresko û kevirên hundirê dêrê şêwaza hunerî ya serdemê nîşan dide. Ev avahîya ku îro wek muze tê bikaranîn rêwîtîyeke dîrokî pêşkêşî zîyaretvanan dike.
=KTML_Bold=Sûk û Xanên Amedê=KTML_End=
Sûk û xanên Amedê wekî navenda jîyana bazirganîyê ya bajêr xwedî giringîyeke mezin in. Avahîyên wek Xana Xusrew Paş, Xana Hesen Paşa û Xana Zîro îro jî tên bikaranîn û tevna xwe ya dîrokî diparêzin. Ev xan, ne bi tenê wekî navendên bazirganîyê, di heman demê de wekî qadên danûstendina civakî û çandî jî xebitîn.
Di encamê de mîmarîya Amedê, ne bi tenê sûr û mizgeft in, Amed xwedî mîraseke tijî dewlemendîyên kûr a dîrokî û çandî ye. Avahîyên kêmnas û taybetmendîyên mîmarî yên bajêr ezmûneka vedîtina bêhempa pêşkêşî mêvanan dikin. Naskirina alîyên nenas ên Amedê, vî bajarê qedîm hîn kûrtir dide naskirin.
Li Amedê Karê Avahîsazîyê: SARUHAN MÜHENDİSLİK VE MİMARLIK HİZMETLERİ
Li Amedê cihê gihiştina huner û estetîkê. Cih û mekanên we, şewqdana jiyan û xewnên we ne. Em, huner û fonksiyoneliyê digihîne hev, her hûrgilîyê bi baldarî disêwirînin. Em ê cihên we biveguherînin qadên bêhempa û îlhamên estetîk bidin mal û xanên we. Em çareserîyan li gor zewq û daxwaze dibînin û cihê jîyana we ji xiyalên we xweştir dikin.
[1]