=KTML_Bold=Li dijî feraseta baviksalar hevgirtina femînîst - Hêvîdar XALID=KTML_End=
Di wextekî welê de ku li seranserî cîhanê behsa azadî û mafên derbirînê, pêkanîna daxwazên bindestan, di serî de mafên jin û zarokan tên kirin, zext û kirinên derexlaqî û derqanûnî li dijî jinan zêde dibin.
Li gel rewşa şer, tirs û tevliheviyê ku ji aliyê siyasetên pergalên serdest ve têne afirandin, herî zêde ziyan digihêje jinan. Hema bêje rojane binpêkirin û kirinên dermirovî li dijî jinan têne kirin û qanûnên ku tu têkiliya wan bi rastiyê re tune ne, li ser wan tên ferzkirin. Li deverên cuda yên herêmê roj bi roj qada ewle ya ji bo jinan kêm dibe û destkeftiyên wan li ber bayê navendên biryardayînê yên pergala bavikslar diçin.
Belê, hema bêje rojane em nûçeyên qetilkirina jin û zarokan dibihîzin. Beriya demekê me nûçeya tundiya li navendeke xwedîkirina zarokan a li Lubnanê bihîst. Beriya kêmî hefteyekê jî me nûçeya destdirêjiya zayendî ya li 2 zarokên keçîn, dîsa jî gelek nûçeyên din ên girêdayî zextên li ser jinan bihîstin. Ji wê zêdetir xîtaba nefretê û zimanê zayendperestiyê ya li dijî jinan roj bi roj zêde dibin. Sedema van sûcan pergala baviksalar û îdeolojiya wê ya serdest e. Bêyî êrişan zehmet e pergala zilamê serdest desthilata xwe li ser jinan ferz bike, lewra bi hemû rê û rêbazan, bi cureyên tundiyê hewl dide jinan ji rastiya wan dûr bixin û rola wan a çalak di civakê de tune bikin.
Ez ê di vê gotara xwe de behsa hin pirsgirêkan bikim ku di hefteya borî de bala min kişandin û di medyaya herîmê û cîhanê de bûbûn rojev. Ji dozên ku bala min kişandin biryara bi tenê qedexekirina rêwitiya jinên lîbyayî, qedexekirina kuafor û salonên ciwankariyê li Efganistanê ji aliyê Talîbanê ve, her wiha biryarên li dijî jinên Îranê, dîsa jî vegera polîsên exlaqê li kolanên Îranê ya piştî 10 mehan ji xwepêşdanên gel ên bi serkêşiya jinan ên bi dirûşma Jin, Jiyan, Azadî.
Hikumeta Yekitiya Nîştimanî ya Trablûsê ya rojavayê Lîbyayê, jinên dixwazin bi tenê derkevin derveyî welat dosyaya daneyan û zanyariyên der barê sedemên rêwîtiya wan a bi tena serê xwe de li ser ferz kirin. Ev biryar ku di aliyê hiqûqî û qanûnî de cudakariyê li welat ferz dike, ji aliyê jinan ve bi bertek hat pêşwazîkirin û wekî heqaret û binpêkirineke tund bi hemû pîvanên xwe li dijî jinan tên dîtin. Nemaze ku ev biryar di sedslaa 21'ê de hatiye dayîn ku behsa azadiya kesayetî û maf û erkan tên kirin. Lê ev biryar nahêle jinên lîbyayê, eger ên ku xwendina xwe temam kiribin jî, bi tenê ji welat derkevin.
Belê, ev biryar cudekariyê li dijî jinan nîşan dide, tevahî maf û hêviyên wan ên jiyanê asteng dike, her wiha desthilata baviksalar xurt dike ku bi navê ol û şerîetê qanûnan li ser jinan ferz dikin. Di hema demê de ev biryar li dijî qanûnên Lîbyayê ye ku mafên jinan a rêwitiya bi serbest mîsoger dike. Ev biryar li dijî tevahî pîvan û qanûnên navneteweyî yên têkilarî mafên mirovan û jinan e. Feraseta serdest a desthilata rojavayê Lîbyayê ev biryar wekî gaveke ber bi xurtkirina desthilata xwe li ser jinan, bêparhiştina wan ji mafên wan, rêgirtina li ber têkoşîn, çalakî û pêşketina wan ve dibîne.
Kê gotiye qanûn jinan diparêz?qann ji aliyê zilaman ve tên dayîn û encamên zîhniyeta zilamê serdest e ku li gorî kêfa xwe lîstok, helal û herêm ferz dikin. Li gorî zîhniyeta zilamê serdest, jin xizmetkar e û ji bo çêkirina xwarin û xwedîkirina zarokan e.
Rewşa li Efganistanê ji vê yekê dûr nin e. Li Efganistanê rêbaza koletiyê di civakê de hîna dewam dike ku jiyan ji bo jinan kiriye dojeh. Lê ruxmî vê yekê jin li hemberî biryarên tund ên Talîban rabûne. Beriya çend rojan bi dehan jinên efganî li Kabulê xwepêşandan li dar xistin û bertek nîşanî biryara girtina salonên ciwankariyê yên jinan da. Ji wê zêdetirî jin ji dibitanên amadehî, zanîngeh, reveberiyên giştî, çûna park, seyrangeh, holên werzîşê, avşoyên giştî hatin dûrxistin. Di heman demê de li wan hatiye ferzkirin ku dema ji mal derkevin xwe bi giştî binixwmînin.
Di encama girtina van salonan de, dê bi dehan jinên ji debarê xwe û ya malbata xwe bêpar bimînin, pê re dê xizanî û perşîan belav bibin.
Li Îranê jî piştî derbasbûna 10 mehan ji xwepêşadanên gel ku bi qetilkirina jina ciwan a Kurd Jîna Emînî ya 22 salî ji aliyê polîsên exlaqê ve destpê kiribûn, desthilata ewlehiyê ragihand ku xebatên polîsên exlaqê ya çavdêriya li jinên ku hîcabê li xwe nakin, dê berdewam bike. Bi vê yekê daxwazên xwepêşanderan bin pê dike. Biryara vegerandina polîsên exlaqê li Îranê ji aliyê tevahî jinan; Kurd, Faris, Ereb, Azer, Bilûc ve bi tundî hat redkirin.
Lê jinên Îranî û Kurd guh nadin gefên desthilata Îranê û bêyî lixwekirina hîcaba bi zorê berxwedana xwe ya sivîl li kolan û deverên giştî dewam dikin. Rejîma Îranê ji bo ku pêşî li berxwedana jinan a li hemberî qanûn û siyasetên hişk bigire, cezayên herî giran li dijî wan dibire. Her wiha biryara girtinê li şîrket û dikanên ku li gorî qanûnên hîcabê tevnegerin, ferz dike.
Rejîma Îranê derfeteke nema û li dijî jinên serhildêr ên Îranê bi kar nemanî, beriya vegera polîsên exlaqê li kolanan, kamereyên çavdêriyê danîn da ku derketina jinan a bêyî hîcabê sînordar bike. Rêbaza herî dawîn a vê rejîmê; cezayê mehekê yê şûştina miriyan li jinekê birî ku di erebeyê de hîcaba wê ketibû. Her wiha cezayê lênerîna li navenda Tedawaiya dirûnî ya hikumetê li hunermenda sînemayê Azada Semedî birî. Ruxmî van kirinan jî lê di her carê de îsrara jinan a berxwedanê zêde dibe.
Li seranserî cîhanê hemû cûreyên çewistandin û binpêkirinan ji aliyê desthilata baviksalar ve li ser jinan tên meşandin. Her wiha vebijêrk û şêwazên çandî yên ne li gorî xwezaya wan li ser wan tên ferzkirin. Serdest û saziyên ku li ser esasê zayenparasatî û cudekariyê hatiye avakirin her çiqasî ji hev cuda bin jî lê hedefgirtina jinan, înkarkirina wan û bêparhiştina wan ji mafên wan ên azadî û jiyanê, wan têne gel hev. Ev kirin me tînin pêşberî gelek pirsan?
- Ji ber çi desthilata rojava ya Lîbyayê ji rêwîtiya jinan a bi tenê xwe aciz e û xetereya ku jin bi tena serê xwe ji welat derkevin, çi ye?
- Hîcaba Jîna Emînî çawa bûye çavkaniya xetereyê li ser desthilata ewlehiyê ya Îranê, ku ji ber wê hîcabê wê qetil bikin?
- Gelo ziyanên ku holên ciwankariyê yên jinan digihîne desthilata mirin û terorê ya li Efganistanê çi ne?
- Ji ber çi li Lubnan, Misir, Urdin, Tirkiye û herêma Kurdistanê jin tên qetilkirin û çima hesabê nayê pirsîn?
Dibe ku ev hemû ji bo têrkirina ezeziyeta bavikslar be, an jî ji bo parastina desthilata zilam be. Helbet bêparhiştina jinê ji nasnameya wê, ji kesayeta wê, ji mafên wê yên bingehîn û hiştina wê wekî dilgirtina zilam, dîsa jî urf û adeletên kevinpersest ên paşverû ku li ser jinan hatine ferzkirin, her wiha sepandina têgehên şaş, gelek encamên neyînî bi xwe re anîn ku ji koletiya giştî û kêrtiyê re bû pîvan, ji derew, zor û diziya ku di civakê de belav buye û ji tevahî qirêjiyê û girêdanê bû pivan.
Ji tevahî jinan, tevgerên civakî û rêxistinên jinan ên hiqûqî tê xwestin ku têkoşîna îdeolojî geş bikin da ku ji niha û şonde di tevahî qadab de rengê jin xwe bide pêş. Divê were teqezkirin ku jina azad bi tenê xwe dikare guhertineke rasteqîn di civakê de pêk bîne û dikare rê li pêşiya guhertina demokratîk di civakê de veke. Belê jin bi tena xwe dikare derfeta pêşxistina xwe û mîsogerkirina tevahî mafên xwe di qadên giştî de mîsoger bike. Divê were diyarkirin ku nabe jin bi çi hincetî be ji tu qadî neyê dûrxistin û divê were teqezkirin ku beşdarbûna jinan pêwîst e. Têkoşîna li hemberî tundiya sîstematîk bi hevgirtina jinan a li hemberî pergala baviksalar û îdeolojiya wê ya desthilatdar dest pê dike. Bêyî hevgirtin û têkoşînê wê mafên jinan di bin xeterî û gefên desthilata zilam de bimînin.
(bb)
[1]