Navê Kurd û Kurdistanê Di Dîrokê De
Wekî ku tê zanîn, li ser dîroka navê Kurd û
KurdistanêKurdistanê gelek nêrîn, nivîs, nivîsar û lêkolîn hene. Ev rewşeke xwezayî ye, ji lew re wekî kesayet û netewe “Kurd” û wekî welatê wan “Kurdistan”, ji destpêka dîroka mirovahîyê ve li ser axa Mezopotamyaya Jorîn bi cih e, heye û di çavkanîyên herî kevnar de jî mirov bi hêsanî digihêje van her du pênaseyan. Di vê nivîsarê de, em ê jî anegorî zanîn, xwendin û lêkolînên xwe, bikevin pey şopa navê Kurd û girêdayî vî navî, navê welatê wan an ku Kurdistan…
Ji bo destnîşankirina sînorên Kurdistanê, divê mirov di serî de wate û etîmolojîya peyva “Kurd” baş zanîbe. Ji lew re “Kurdistan” ji du beşepeyvan, an ku ji “Kurd” û “istan”ê pêk tê. Kurd navê neteweyekê e, navê gelekî ye. Ji bo pênasekirina netewekê, hem ji hêla hemû cînaran ve, hem jî ji hêla kurdan bi xwe ve hatiye bikaranîn. Peyva (istan)ê jî peyveke zimanên kevnar ên Hindo-Ewropayî û Arîyanî ye ku di zimanê Kurdî de wekî paşgirekê tê bikaranîn. “Istan/stan” an “sta” di zimanê Avestayê de wateya rawestan, sekin, cih, war, qad û welat dide. Wekî mînak, di zimanê Îngilîzî de heman peyv bi heman wateyê di forma “stay” de hîn jî tê bikaranîn. Di devoka Kurmancîya Kurdî de bi forma “star-starî” hîn jî dijî. Piştî van agahîyan em bi hêsanî dikarin bibêjin ku Kurdistan war û welatê Kurdan e. Ew axa ku Kurd li ser dihewin, dimînin, star dibin û dijîn e… Lê divê neyê jibîrkirin ku ne navê Kurd lê pênaseya Kurdistanê di destpêkê de ji hêla gelên cînar ên Arî û ji hêla Kurdan bi xwe ve hatiye bikaranîn, an ku Kurdistan bi Kurdîya kevnar e û bi zimanên bîyan, wekî Latînî, Yûnanî, Erebî, Asûrî û Ermenî bi formên curbicur, anegorî bilêvkirina zimanên van neteweyan hatiye guherîn. Ev guherînên xwezayî û normal weha kiriye ku li ser navê Kurd û Kurdistanê û her weha li ser sînorên dîrokî yên kevnar ên Kurdistanê gelek spekûlasyon û heta sextekarî û pêlîstinên bêbingeh hatine avakirin.
Di dîroka kevnar de û di demên antîk de, em gelek caran rastî formên kevn ên peyva “Kurd” tên. Wekî ku em dizanin û heta vê gavê jî bidestketîyên dîrokî berevajî vê yekê têzên nû neafirandine, nivîs cara yekem ji hêla Sumeran ve hatiye peydakirin û bikaranîn. Sumeran bi bizmaran li ser keviran nivîsên xwe tomar dikirin û bi vê yekê agahîyên bêhempa yên berî pênc hezar salan gihaştine dema me ya îroyîn. Tê gotin ku bi peydakirina nivîsê re, dîrokê jî dest pê kiriye… Lê ev tenê destpêka tomarkirina dîrokê ye. Helbet dîroka mirovahîye ne pênc hezar sal e lê belgeyên nivîskî yên herî kevnar ên Sumeran in û ji ber vê yekê hemû dîrokzan “dîroka nivîskî” ji dema Sumeran didin destpêkirin. Lê berî peydakirina nivîsê û bi taybetî dema Şoreşa Neolîtîk, ji bo dîroka mirovahîyê pir hêja û girîng e û ev şoreş jî, li gel bidestketîyên arkeolojîk ên Kurdistanê, piştrast dikin ku Kurdistan warê destpêka çalakîyên bihevrejiyînê û rîtuelên bawerîyê ye… Şikefta Şanîdarê, Perestgeha Xerabreşkê, Girê Helefê, Girê Kortikê, Çemê Kota Ber, Girê Başûrê, Çemê Hilanê, Newala Çorîyê û Çermo hin ji wan cihên dîrokî ne. Ev deverên ku dîroka wan digihêje berî ji heft hezar salan heta deh hezar salan, têra peyitandina têza “Kurdistan warê destpêka mirovahîyê ye” dike. Nivîs helbet girîng e, lê dîrok û şaristanîtî bi nivîsê dest pê nekiriye û çavkanîyên ku li van cihên dîrokî yên Kurdistanê hatine bidestxistin jî, bi tevahî hebûn û çavkanîyên nenivîskî ne. Ji ber ku ji bo vê gavê ev ne mijara me ya bingehîn e û me di gelek nivîsarên xwe yên din de yek bi yek ev nêrîn nivîsîne, em vegerin mijara xwe; di belgeyên nivîskî de em lêgerîna xwe ya Kurd û Kurdistanê bidomînin….
Pêşî divê bê gotin ku li ser makewelatê Kurdan manîpûlasyonên dûrî hiş û aqilan bi zanabûn hatine afirandin. Anegorî hin dîrokzanên bîyan, ên ku bi piranî zanyarên fermî yên dagirkerên Kurdistanê ne û nimînendeyên gelên cînar in, cihê ku asê dibin û naxwazin rastîyên dîrokî derên meydanê, dixwazin Kurdan li derûdora Zagrosan heps bikin û hewl didin ku bibêjin makewelatê Kurdan tenê Çîyayên Zagrosê ne. Ev heta derekê rast e, Zagros beşekî makewelatê gelê Kurd e lê tenê beşek e… Bêyî destnîşankirina qeraxên Ferat û Tîjleyê, Çîyayên Torosê yên başûrrojhilatê, derûdora Gola Wanê heta bakurê wê, an ku bêyî nivîsîna Medyaya Piçûk û Mezin a kevnar, ev hewl û helwest nikare tu kesî bide bawerkirin û em dikarin bibêjin ku ev hewl tenê ji boyî nenaskirin û jiholêrakirina rastîyên dîrokî ye. Armanca yekem, destdanîna ser ax û erdên gelê Kurd e û di ser de jî, dizîkirina çand û dîroka wan a kevnar e. Ev yek qirkirina çand û dîroka neteweyekê ye. Gunehkarîyeke mezin û bêsincîyeke nebînayî ye. Ev zanyarên ji sinca zanistê dûr û bêpar, van karan bi hemd û mebest dikin lê bê feyde ye… Ji lew re rastîyên dîrokî li meydanê ne û yek jî zengînîyên dîroka mirovahîyê, an ku gelê Kurd, zimanê Kurdî û welatê Kurdan ê kevnar , stargeha wan Kurdistan wekî nimûne û laboratuarên zindî li ser pêyan in…
Ji bo zelalkirina mijarê, çavkanîya me ya herî girîng bikaranîna tîpên “K, R, D-T”yê ye. Ji lew re, ev her sê tîp, li gel zêdekirina tîpên dengdêr ên wekî “A, U, O”yê, bi formên cuda hatine nivîsîn û wekî “Kard, Kord û Kurd” bi şêwazên cuda lê wekî hemwateyan hatine bikaranîn û tev de ji boyî pênaseya “Kurd”an hatine tomarkirin.
[1]