Komkujiya #Eermeniyan# dîroka dewleta Tirk vedibêje
ŞÎLAN MIHEMED / KOBANÊ
Ji destpêka nakokiya li ser desthiladariyê ku di dîroka mirovahiyê de pêk hat û heta niha komkujî û tunekirina gelan pêk tên. Heger em li dîroka ne pirs dûr vegeriyan em ê komkujiyên herî hovane yên li dijî gelên bi ewle pêkhatin, bibîn in, Komkujiya Ermeniyan a di 24'ê nîsana sala 1915'an de bi destê Osmaniyan pêk hat bû sedema tunekirina milyonek û nîv mirov.
Komkujiya Ermeniyan, navê şewatgeha ermeniyan, an jî sûcên mezin ê sedsalê lê tê kirin. Di encamê de dewleta Osmanî piştî Cenga Cîhanê ya yekem ev komkujî li dijî gelê herêmê yên eremenî û suryaniyan pêk anî. Ev di riya komkujî û surgunkirinê de pêk hat.
Piştî qetlîmanên mezin ku gelê ermenî pê re rû bi rû ma, di navbera milyonek û milyon û nîvek werlatiyên ermenî hatin qetilkirin. Hejmarek mezin ji ermeniyan jî berê xwe dan dewletên nêz wekî Filistîn, Îraq, Sûriyê û herwekî din. Heta niha jî li wan werlatan jiyan dikin. Li Sûriyê hema bêje li piraniya herêmên Sûriyê belav bûn e.
Di wê demê de çi pêk hat?, Komkujî çawa hate kirin? Dewleta Tirk çima ev komkujî pêk anî? Dr. Ibrehîam Qere Koliyan ê ermenî ku hîn jî li Kobanê jiyan dike, bersiva van pirsan da.
Di dema Osmaniyan ermenî ji rêza duyemîn bûn!
Dr. Koliyan da zanîn ku dema dewleta Osmanî ber bi tunebûnê ve çû, lawazî di aliyê aborî û leşkerî tê de diyar bû. ji ber vê yekê dewleta Osmanî xext li gel kir û bace li ser wan feriz kir. Baceyên mezin li ser wan feriz kir û got ku gelê herêmê li divî vê biryara wan liberxwe da.
Dr. Koliyan di berdewama axaftina xwe de bibîr xist ku di wê demê partiyên ermenî yên doza mafê ermeniyan dikirin hatin avakirin û wiha dom kir: Wan partiyan doza mafên sivîltiyê wekî ziman û azadiyê dikirin. ji ber ku di dema dewleta Osmanî ermenî wekî welatiyên ji rêza duyemîn dihatin hesabkirin. Ji ber ku ola wan mesîhî bû. Dema ev daxwaz kirin, li dijî wan siyaseta kuştin û tunekirinê hate meşandin. Yekem komkujî ji aliyê Sultan Ebdulhemîdê Duyemîn di sala 1895'an de li Edenê pêk hat. Wê demê welatiyên Tirk bi piştgiriya dewleta Osmanî komkujî pêk anîn, di encamê de 30 hezar welatiyên ermen hatin qetilkirin.
Dr. Ibrehîam Qere Koliyan di berdewama axaftina xwe de jî got ku beriya wan bûyeran welatiyên ermen di dewleta Osmanî de leşkertî ne dikirin û wiha dom kir: Lê dema dengê ermen ên doza mafê xwe dikirin, zêde bû. Fermanek hat ku ciwanên ermenî leşkertiyê bikin. Hate gotin ku divê karê wan li dûrî çekan û şer be. Armanca wan jî ew bû ku ji berxwedana muhtemel a ciwanan xilas bibin.
Koliyan her wiha da zanîn ku piştî ev yek pêk hat, Cemal Paşa û Enwer Paşa pîlan kirin ku dawî li hebûna ermeniyan bîn in û wiha pê de çû: Tiştê rê li ber pêkanîna pîlana wan vekir, destpêkirina Cenga Cîhanê ya yekem bû. Bi şerê derket wê çavê hemû cîhanê ji tişta bi ermeniyan were bide alî. Ji ber bi şerê cîhanê meşxûl bûye.
Êşeke mezin, windabûn û qetilkirina bê ser û ber!
Dr. Ibrehîam Qere Koliyan di berdewama axaftina xwe de jî ev tişt bibîr xist: Tiştê me ji bapîrên xwe bihîst û me derbarê komkujiyê de nas kir. Osmaniyan bi ser û ber welatiyên ermen qetil kirin. Tu cûdahî ne xistin navbera mezin û biçûk de. Di encamê de welatiyên ermen neçarî koçberiyê hatin kirin. Berê xwe dan deverên din. Hinan ji wan malbatên xwe winda kirin, heta niha em tiştekî derbarê wan de nizan in.
Piştî komkujiya 24'ê nîsana sala 1915'an ku bi destê dewleta Osmanî pêk hat, welatiyên ermen rastî komkujiyê hatin, ermenî neçar man koçber bûn û berê xwe dan gelek welatan ji wan Sûriyê ye.
Dr. Ibrehîam Qere Koliyan her wiha destnîşan kir ku ermeniyên koçber bûn jî rastî bûyerên qetilkirinê hatin û wiha dom kir: Hêviya wan hebû ku vegerin warê xwe ku dewleta TIrk wan jê da koçberkirin. Lewma xaniyên xwe nêzî sînorê Sûriyê û Tirkiyê ava kirin. Rola wan di pêşxistina pîşesazî û rêxistinkirina bajarên Sûriyê de hebû. Hejmara eremeniyên ku berê xwe dan Kobanê wê demê nêzî hezar û 500 malbat bûn, 2 kenîseyên Katolîk ava kirin. LÊ piştî demekê gelek malbat ji wir koçber bûn.
Tevî ku zêdeyî 20 dewletan ev komkujî qebûl kirin ku bi destê fermandarên Osmaniyan pêk hatiye û navê wê kirine, komkujiyên ermeniyan, lê dewleta Tirk a nû û Serokê wê Erdogan hîn jî qebûl nake ku komkujî pêk hatiye û red dike.[1]