21 hezar û 949 DAIŞ‘iyên ku dewleta Tirk ew berdane li kuderê ne?
Rêxistina herî xeternak a li ser rûyê cîhanê DAIŞ‘ di sala 2000‘an de derket û di 2014‘an de belavî Rojhilata Navîn bû. Diyar e çavkaniyên ku #DAIŞ# mezin kirine dê hîna gelek nîqaş li ser were kirin.
Li ser esasê berjiwendiyên aborî dibe an jî li ser lihevkirina îdeolojîk dibe bi DAIŞ’ê re gelek dewletên peywendiyên wan hene û di rêza yekemîn de jî dewleta Tirk e ku ji xwe ev jî tişteke neveşartiye.
Rêxistina behsa mijarê ku cîhan bi lanet behs dike, dewleta Tirk xwedî lê derdikeve û têkiliyên xwe yên bi DAIŞ’ê re tu caran înkar jî nekiriye, heta hin caran weke “zarokên bi hêrs” penase kiriye û xwedî lêderketiye.
Bi dehan caran dîmenên leşkerên Tirk û DAIŞ ên gelekê germ nêzî hevdibin derketin. Ji aliyê çapemeniyê de jî hatin kişandin.
Bi hezaran endamên çeteyên cîhadîst û bermahiyên DAIŞ bi rêka Tirkiyê derbasî nav axa Sûriyê bûn û serî jêkirin, talan kirin û komkujî pêk anîn.
Rojnemavanên li ser DAIŞ lêkolîn kirin jî dibêjin ku di aliyê girseyî de herî zêde û herî bi hêz cihên xwe rêxistin dike Tirkiyê ye.
Nûnerê Taybet ê berê yê Têkoşîna li dijî DAIŞ’ê de yê Amerîkî Brett McGurk rojên buhûrî têkiliya dewleta Tirk ya bi DAIŞ‘ê re eşkere kir û bi vî awayî anî ziman: “Me bi dewleta Tirkiyê re ji bo sînorên xwe ji DAIŞ’ê re bigre gelek hevdîtin çêkirin. Lê belê Tirkiyê sînorên xwe ne girtin û ji me re gotin em nagrin. Lê piştî ku kurdan beşek sînor kirin bin kontrola xwe Tirkiyê, li ser sînor dîwar danîn û sînor girtin.”
Piştî daxuyaniya McGurk pêşketineke ku vê têkiliyê piştrast dike derketin holê.
27‘ê Cotmehê bi operasyoneke hevpar ya Amerîka û QSD serçeteyê DAIŞ’ê Ebû Bekir El- Bexdadî nêzî noqteya çavderiya Tirk hema 5 km nêzî bajarê Hatay yê li gundê Barîşa hat kuştin.
Kuştina El-Bexdadî di qadekê de di bin dagirkeriya dewleta Tirk de peywendiyên ber bi çav ên di navbera DAIŞ û dewleta Tirk de radixe.
Dîsa li cihekê din ê bin kontrola dewleta Tirk de ye li Cerablusê, cîgirê El-Bexdadî Ebû Hasan El-Muhacîrê bi operasyoneke hevbeş a QSD û DYA‘yê ve hate kuştin.
Dewleta Tirk jî vê carê daxuya kirin wê bi operasyonekê xwişka El-Bexdadî Rasmiye Awad li Ezazê girtine.
Dewleta Tirk mil bi milê bi DAIŞ’ê re bazirganiya petrolê û gelek karên qirêj dikir, îro qaşo bi operasyonan bi hezaran çeteyên digire bin çavan di deriyê dadgehê yê pêşde digire li deriyê paş de jî serbest berdide.
Di Adara 2019‘an de piştî QSD’ê DAIŞ têk bir û şunde dewleta Tirk di daxuyaniyên xwe de dema behsa DAIŞ kir navên wan weke terorîst derbas kirin.
Di 9‘ê Cotmehê û vir de dema êrişên dagirkirina Bakur û Rojhilatê Sûriyê destpê kir û şunde hema her roj di çapemeniya Tirk de DAIŞ’î yên bi operasyonan tên binçavkirin di nûçeyan de derbas dibe.
Dewleta Tirk ji bo êrîşên xwe yên dagirkerî û komkujiyên li ser Kurdan rewa bide nîşandan navê DAIŞ’ê derbas dike û bi vî awayî dixwaze peyameke bide raya giştî ya cîhanê.
Dewleta Tirk zêdetirî 40 hezar çete şand Sûriyê. Ji bilî wê û li gorî daneyên qaşo binçavkirin û girtinan dide nîşan ku têkiliyên wî hê jî bi DAIŞ’ê re berdewam dikin.
Li gorî daneyên wezareta edaleta Tirk;
2015; hejmara çeteyên DAIŞ’ê yên li zîndana Tirk de: di hundirê heman salê de çeteyên hatine binçavkirin 2850. Ji vana ji bilî 41 kesan ango 2 hezar û 809 kes derheqê wan de tu lêpirsîn nehatiye meşandin.
2016; 4 hezar û 605 kes bi gumana DAIŞ’î ne hatine binçavkirin, ji vana tenê 513 kes hatine girtin û derheqê 7 kesan de ceza hatiye birîn.
2017; 2 hezar 300 DAÎŞ’î hatine binçavkirin û hêjmara girtiyan jî 470 ji vana jî tenê behsa 28 kesan tê kirin.
2018, di encama zextên di raya giştî ya navnetewî de hişt ku dewleta Tirk van hejmaran zêdetir bike. 3 hezar û 15 DAIŞ’î hatine binçavkirin û hejmara girtiya weke 161 hezar hatiye diyar kirin.
2019; ji bo êrîşên xwe yên dagirkirina Bakur û Rojhilatê Sûriyê rewa bide nîşandan û bingeh ava bike ev hejmar ji aliyê dewleta Tirk de weke 4 hezar û 517 tê dayîn.
Di nava 10 mehan de ji aliyê dewleta Tirk de DAIŞ’î yên hatine binçavkirin 13 hezar û 696 e.
Li gorî van daneyan; ji 2015 heta 2019‘an dewleta Tirk hejmara kesên DAIŞ’î dizane û kiriye binçavan; 26 hezar û 466 e.
Ango 21 hezar 949 DAIŞ’î ji aliya dadgehên Tirk de serbest hatine berdan.
Ev hejmar xwe dispêre danayên fermî yên dewleta Tirk. Ji aliyê din de gelek tiştên ku ketine raporên îstîxbaratê jî hene. Li gorî belgeyên îstîxbarî yên Nordîc Monîtor weşandine, tê gotin ku ji 1‘ê Çileya 2014‘an heta 30‘yê Tîrmeha 2016‘an çeteyên hatine girtin gelek ji wan ji aliyê dadgehên AKP de derbasî qeydan nehatine kirin û ew serbest hatine berdan.
Li gorî belgeyên malperên ji aliyê dewleta Tirk de weşandiye çeteyên DAIŞ’î yên hatine binçavkirin tenê ji sedî 37 derbasî qeydan kirine.
DAIŞ’î yên derbasî qeydan nekirine dema dagirkirina Efrînê de ji aliyê dewleta Tirk de hatine bikaranîn.
Herî dawî jî di 9 cotmehê de êrîşên dagirkirina Bakur Rojhilatê Suriyê de hejmareke mezin ji van çeteyan cilên van dan guhertin û bin navê “Artêşa Niştimaniya Suriyê” de van komên çeteyan cardin berdan qada Suriyê.[1]