=KTML_Bold=‘Qirkirina Ermen û Suryanan bi destê #Osmaniyan# bû û Ewrupa jî şirîk e’=KTML_End=
NAVENDA NÛÇEYAN-GÎVARA ŞÊXNÛR

Di 105’emîn salvegera qirkirinên ku dewleta Osmanî li ser gelên Ermen, Suryan, Asûr û Keldan pêk anî de, dewleta Tirk a neviyê Osmaniyan jî bi alîkariya Ewrupayê qirkirinên nû li ser gelên din pêk tîne. Ewrupa rê dide dewleta Tirk a dagirker ku mêhvanperweriyê ji DAIŞ’ê re bike, ji bo gelên din qir bike.
24`ê Nîsanê, salvegera komkujiyên dewleta Osmanî yên li ser gelên Ermen, Suryan, Keldan û Asûr e. Di 24’ê Nîsana 1915`an de dewleta Osmanî ya bapîrê dewleta Tirk a dagirker, derdora 250 kesên xwedî bandor ên ji civaka Ermen (serok, rewşenbîr, nivîskar û oldar) li Stembolê darve kirin. Ev bû destpêka komkujiyên mezintir ku heta li dijî Suryan û Asûr jî pêk hatin.
Piştî ku Osmaniyan Qustantiniye bi dest xistin, ji 29`ê Gulana 1453`an ve dest bi êrişên li ser Ewrupa kirin. Heta ku di lala 1529’an de gihaştin sûrên Viyanayê (paytexta Awisturya). Lê nikarîn dagir bikin. Piştî wê pêvajoya paşketina Osmanî li ser gelek eniyan destpê kir.
Rûsyayê jî ji bo gelek sedeman hewl da bibe hêzek mezin û bigihêhe deryayan. Bi taybet deryayên germ û pirsgirêka rawestbûna keştîgehên xwe li ser deryaya Baltîq derbas bike. Ji ber ku ava deryayê ji ber sermayê gelek mehan qeşa digirt. Destpêkê diviyabû bigihêje beravên deryaya Reş. Ji ber wê di dirêjahiya du sedsalan de 15 şer li dijî Osmaniyan bi rêve birin. Da ku armanca xwe ya stratejîk pêk bîne. Ev şer di 1676`an de destpê kirine û heya sala 1918’an, yanî di dawiya şerê cîhanê yê yekemîn de. Yanî heya hilweşîna herdu imperatoriyan.
Lê piştî ku Osmaniyan di sedsala 16’an de Ermenîstan dagir kirin û kirine beşek ji imperatoriya osmanî, Ermen di navbera Osmaniyan û imperatoriya Rûsyayê de belav bûn. Lewra Osmaniyan dest bi pêkanîna komkujiyan li dijî Ermenan kirin, bi hinceta ku li dijî Osmaniyan hevkariya Rûsyayê dikin.
Piştî ku Ermenan banga pêkanîna guhertinên siyasî, destûrî, lidarxistina hilbijratinan û betalkirina cudahiya li dijî xiristiyanan kirin, komkujiyên destpêkê di navbera salên 1894-1896`an de destpê kirin. Ev komkujî bi navê komkujiyên Hemîdiye li gorî navê Sultanê Osmanî Ebdulhemîd ê Duyemîn hate binavkirin. Ebdulhemîdê Duyemîn fermana komkujiyên li dijî Ermenan da û di encamê de zêdetirî 2 hezar û 500 jinên ermenî di dêrên Rihayê (Urfa) de hatin şewitandin.
Mubeşirê loserî Yuhana Lîbsiyos ew komkujî belge kirin. Di wê demê de li Tirkiyê bû. Hejmara qurbaniyan li gorî çavkaniyên almanî û çavkaniyên din in. Yuhana dibêje, 88 hezar û 243 Ermenî hatin kuştin, 546 hezar Ermenî birîndar bûn. Yuhana destnîşan dike ku 2 hezar û 493 gund hatin talankirin. 456 gund ola islamê li wan hate ferzkirin. 649 dêr hatin hilweşandin. 328 dêrên din veguhertin mizgeftan.
Girêdayî mijarê generalê karbes ê artêşa Lubnanê Narîk Ibrahamiyan ji ANHA’yê re got: Tirkiye bi navê Asya herî biçûk tê naskirin. Erdnîgariya wê xwedî stratejiyek girîng e. Yê ku vê herêmê kontrol dike, dê karibe rêyên axî û deryayî di navbera rojhilat, rojava û di navber bakur û başûr de kontrol bike.
Ibrahamiyan got: “Ewrupa û imperatoriya Rûsya hewl dan hegemoniya xwe li vê herêmê fireh bikin. Ji bo ku armancên xwe di kontrolkirina Asyaya herî biçûk de pêk bînin. Ewrupa bi kontrolkirina wê hewl dida rê li pêşiya imperatoriya Rûsyayê bigire, ji bo ku bigihêje deryayên germ Deryaya Spî. Lê bi şêniyên Asyaya herî biçûk ne bawer bûn. Piraniya wan ji Yawnanistan, Ermen, Asûr, Kurd û gelek nejadên din bûn. Ew şêniyên resen ên vê herêmê ne. Beriya ku qebîleyên toranî di destpêka hezarsala destpêkê de derbasî herêmê bin û imperatoriya Osmanî di dawiya sedsala 14`an de ava bikin. Dema piştî hilweşîna Qustantiniye, şerê Osmanî û Rûsan, heta şerê cîhanê yê yekemîn, demek xwîndar bû.”
Ibrahamiyan diyar kir ku Ewrupa û Tirkiye berpirsên komkujiyên li ser Ermen, Suryan, Asûr, Yawnanistan û Kurd in. Osmaniyan milyon û 500 hezar ermenî kuşt û bi milyonan xiristiyan serjê kirin.
=KTML_Bold=ERMEN BÛN QURBANA ŞERÊ CÎHANÊ YÊ YEKEMÎN=KTML_End=
Piştî ku Komeleya Yekitî û Biserxistin hikum Tirkiye dest ser kir û sultan Ebdulhemîdê Duyemîn di sala 1908`an de ezl kirin, Osmaniyan dest bi êrişên li ser Ermenan kirin û di du rojan de 2 hezar Ermenî li Edeneyê kuştin. Her wiha desteserkirina milkên wan rewa kirin. Xelat ji kesên ku di malên Ermenan de bicih dibin belav kirin. Bi vê yekê prosesên koçberkirina Ermen û xiristiyan destpê kirin. Osmanî li herêmên Ermen hatin bicihkirin. Ji bo guhertina demografîk 400 hezar Osmanî hatin veguhestin.
Beriya destpêkirina şerê cîhanê yê yekemîn Tirkiyê bi rêya lihevkirinek veşartî bi Almanya re di 2`yê Tebaxa 1914`an de, hewl da sînorên rojhilata imperatoriya Osmanî biguhere da ku korîdorekî ji bo derbasbûna netewên musliman ji Rûsyayê re peyda bike. Lewra Osmaniyan hewl dan Ermenên li ser sînorên bi Rûsyayê re qir bike.
Piştî mohrkirina lihevkirinê, Komeleya Yekitî û Biserxistinê Ermen birin şer. Bi destpêkirina şerê cîhanê yê yekemîn re tam di Nîsana 1915`an de leşkerên Osmanî (Tirk) 5 hezar gundên Ermanan talan kirin û 27 hezar Ermenî û gelek Asûr, Suryan û Keldan qetil kirin.
Piştî ku Tirkan di cenga Sayqamîş li eniya rojhilat di Çileya 1915`an de li dijî Rûs wenda dikin. Enwer Paşa Ermen bi xiyaneta dewletê tewan bar kir. Ferman da ku ji herêma rojhat mişxet bibin. 100 hezar leşkerên Ermen hatin serjêkirin û bi saxî hatin gorkirin. Her wiha çek ji sivîlên Ermen hatin stendin. Di sala 1908`an de Ermen dikarîn çek bi xwe re rakin.
Wezîrê derve yê Osmaniyan Talet Paşa di hevdîtineka bi balyozê Amerîkayê Henry Morgenthau re li xwe mikur hat û got: Em ji gelê Ermen xilas bûn. Êdî li Bedlîs, Wan û Erzûrumê tune ne. Divê Ermen werin tunekirin. Ger em wisa nekin dê tola xwe ji me hilînin.
Piştî wan komkujiyan Ermen, Suryan, Asûr û Keldanên mane hatin komkirin û piyayî ji tevahiya herêmên dewleta Osmanî hatin koçberkirin. Bi armanca ku wan an bi birçîbûnê yan jî tîbûnê yan jî ji kiryarên çeteyên liser rêyan tune bibin û berbelav bibin.
Lêkolîner texmîn dikin ku hejmara qurbaniyên Ermen di navbera milyonek û milyonek û 500 hezar kesî de be. Lewra wan komkujiyan bi gelek navan bi nav dikin, Qirkirina Ermenan, Komkujiya Ermen û Sûca herî mezin. Ji ber ku Osmaniyan bi zanabûn di şerê cîhanê yê yekemîn de û piştî wê pêkhateya Ermen qetil kir.
Di vî warî de rojnamevan û dîplomatê Ermenî û pisporê karûbarên kêmnetewên ku rastî çewisandina Tirkiyê hatine, Hamo Moskoviyan got: Dewleta Tirk li ser çemên xwîn, komkujî û qirkirinên komî şîn bûye. Komkujiya yekemîn di navbera 1914 heya 1918 de bû. Dewleta Tirk ji bo ku dîroka xwe ya tarî veşêre ew pêkhate bi komî dan koçberkirin, talan kirin û heta niha derewan dike.
Moskoviyan wiha domand: Dewleta Tirk ji dema avabûna Komara Tirkiyê ve, ji Mustefa Kemal Ataturk bigre heya Kenan Evren û heya bigihêje Recep Tayyîp Erdogan rêgeza xwe ya sûcdar û xwîndar `Osmaniya nû` mîna rêgeza Osmanî didomîne.
Moskoviyan got: Di salvegera 105`an a komkujiyên Ermen de beriya dem derbas bibe, divê tevahiya hêz li dijî wan şeytanan xwe bikin yek.
=KTML_Bold=KOMKUJIYÊN SEFO=KTML_End=
Tirkan ne tenê komkujî li ser Ermen pêk anîn, heman demê de li ser Suryanan, Asûran û Keldanan komkujî pêk anîn. 24`ê Nîsanê li cem pêkhateyên Suryan û Asûr bi navê komkujiyên Sefo, komkujiyên Asûr û komkujiyên Suryan tê naskirin.
Heta niha tu serjimariyek rast ji hejmara giştî ya komkujiyan re tune ye. Lê lêkolîner hejmara Suryan û Asûrên ku li ser destê imperatoriya Osmanî hatine kuştin bi 250 heya 500 hezar kesan texmîn dikin.
=KTML_Bold=BANGA PÊKANÎNA EDALETÊ Û CEZAKIRINA TIRKIYÊ=KTML_End=
Gelek rêxistinên navneteweyî bi awayekî fermî bi qirkirina Ermen îtîraf kirin, mîna NY, Parlamantoya Ewrupa, Konseya Ewrupa, Konseya Dêran a Cîhanê, rêxsitina mafên mirovan, Komeleya Mafên mirovan ên Tirkiyê, Mîr Kosur, Komeleya Ciwanên Xiristiyan û 20 dewletan.
Ruxmî tevahiya îsbatan ku Tirkan bi zanabûn Ermen qetil kirine, lê desthilatdarên Tirkiyê bi komkujiyên Ermen îtîraf nakin. Madeya 305 a qanûna cezayên Tirkiyê her kesê pê îtîraf dike, sûcdar dibîne.
Komkujiya Ermenan a di serdema bîstan de yekemîn qirkirina komî ye. Beriya qirkirina Almanan a li ser Yahûdiyan. Almanan di şerê cîhanê yê duyemîn de Yahudî bi navê Holokost qetilkirin. Peyva qirkirina komî, ji bo wesifandina mîna van bûyeran hate sazkirin. Her wiha weqfa navneteweyî ya zanyarên qirkirina komî hemleya Osmanî li dijî kêmnetewên xiristiyan li dewleta Osman di navbera 1914 û 1923`yan de bi `Qirkirinek komî` binav kirin.
Dr.Taron Hakobiyan mamsoteyê zanîngehên Yêrîvan û Xankendî û pisporê aborî û dozên dîrokê ji ajansa Hawarê re got: Wek şêniyek ji vê netewa ku rastî qirkirina komî hatiye, armanca me ya sereke û têkoşîna me dê li dijî qirkirina komî ya ku dewleta Tirk pêk aniye û hîna pêk tîne be.
Hakobiyan wiha domand: Divê em hew tim bang li dewletên cîhanê bikin ku ji Tirkiyê bixwazin tevahiya zirarên herêmî, mirovî, madî û derûnî ji ber sûcên hovane ku pêk anîne dabîn bike. Da ku maf li dewletên li dijî azadiyê carek din neyên paşguhkirin. Divê sûcdar bêne cezakirin da ku em karibin di nav aştiyê de bijîn.
Ji aliyê xwe ve Harût Sasoniyan serokê edîtoriya rojnameya California Courier û serokê sandîqeya hevgirtî ya Ermenî (îtîlafek ji mezintirîn 7 rêxistinên Ermenî –Amerîkî pêk tê) got: “Em banga edaletê û dabînkirina kuştiyan, vegerandina milkên ermeniyan û axên ku di Erminyaya Rojava ya dagirkirî de hatine destserkirin, dikin.”
=KTML_Bold=SENARYO DUBARE DIBE=KTML_End=
Komkujiyên Osmaniyan ên li ser Ermen, Suryan, Asûr û Keldan sînordar neman lê belê gihiştin Kurd û Ereban jî li tevahiya herêmên dewleta Osmanî, heta piştî avabûna Komara Tirkiyê. Îro Recep Tayyîp Erdogan wan komkujiyan birêve dibe.
Têkildarî vê mijarê generalê karbes ê artêşa Lubnanê Narîk Ibrahamiyan got: Îro heman sînaryo dubare dibe. Hêzên rojavayî rê didin Tirkiyê da ku mêvanperweriya DAIŞ`ê ji tevahiya cîhanê bike. Ji wan re bihuştek ewle peyda kir. Da ku hovantirîn sûcan li herêmê bikin. Ji bo ku dewletên mîna Sûriya, Iraq û Lîbyayê wêran bikin. Niha dewleta Tirk a radîkal û tundrew li rex DAIŞ li gel bêdengiya navneteweyî komkujiyan pêk tînin.
Ibrahamiyan destnîşan kir ku sûcên Erdogan li Sûriyê û dewletên din ên Ereb asta sûcên qebîleyên toranî derbas kirine. Reftariyên Erdogan taybetmendiyek ji taybetmendiyên tirkên şofanîst in.[1]