Dewleta TirkDewleta Tirk bi şerê avê bi hezaran Kurd koçber kir û gefan li Sûriyê û Iraqê dixwe
NAVENDA NÛÇEYAN-YEHYA EL-HEBÎB
Tirkiye bikaranîna avê wek çekeke şer li dijî gelê herêmê didomîne. Kadar Pêrî da zanîn ku dewleta Tirk avê berdide da ku herêman Kurdan li Bakurê Kurdistanê wêran bike, li aliyekî din avê li ser Bakur û Rojhilatê Sûriye qut dike da ku dorpêçê ferz bike.
Dewleta dagirker a Tirk di şerê avê de yê li dijî Bakur û Rojhilatê Sûriyê berdewam e.
Dewleta Tirk a dagirker ji 27 'ê Çileyê ve ava çemê Firatê li paş bendavan digire û di her saniyekê de zêdetirî 200 metrekab av ber bi axa Sûriye ve bernade. Ev miqdar li gorî lihevkirina di navbera her du hikumetên Sûriye û Tirkiye de ya sala 1987`an gelek kêm e.
Binpêkirina dewleta Tirk ji peymanê re bû sedem ku ava Firatê li Sûriye bi awayekî mezin kêm bibe û bandor li çandiniyê û kehrebeyê kir.
`DEWLETA TIRK BI GELEK RÊBAZAN ŞERÊ RÊVEBERIYA XWESER DIKE`
Rêveberê Navenda Kurdên Sînornenas Kadar Pêrî got: Tirkiye bi her tiştî şerê Rêveberiya Xweser a Bakur û Rojhilatê Sûriyê dike, ji aliyê siyasî, aborî û leşkerî ve şer dike. Dorpêç li ser ferz kir û zextê li derdorê herêmê kir da ku herêmê dorpêç bike, da ku herêmê birçî bike. Jê lihevkirinên dawîn ên bi Rûsya û hikumeta Şamê re, da ku herêmê dorpêç bikin.
Pêrî wiha domand: Mijara qutkirina ava stasyona Elokê û ava vexwarinê li ser milyonek kes li Hesekê û gundewarê wê bi xwe sûcekî şer e ku ji aliyê dewletaTirk ve li dijî gelê vê herêmê tê kirin.
Pêrî diyar kir ku qutkirina avê dorpêçeke din a li ser Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê ye, ev tê wateya dorpêçeke din li ser herêma dorpêçkirî.
Pêrî di berdewama gotinên xwe de hişyarî da û wiha got: Metirsiyên herî girîng ku dê ji ber vî şerê avê derkevin, lewazkirina aboriya li Bakur û Rojhilatê Sûriyê ye, ji ber ku herêm çandinî ye. Qutkirina avê zirarê dide cotkaran û zeviyan, binesaziya vê herêmê têk dibe ji ber ku çandinî li herêmê warê sereke ye, nexasim ku îsal baran kêm bariye.
Pêrî li gel ku îsal baran kêm bariye, qutkirina ava çemê Firatê ji aliyê dewleta Tirk ve bi dorpêçeke ji cureyeke din bi nav kir.
Pêrî wiha domand: “Yek ji encamên xeternak ên qutkirina ava Firatê ew e ku Rêveberiya Xweser nîşan bide ku nikare çareseriyê ji vê pirsgirêkê re peyda bike û bêkêr e û ne layiq e. Her wiha nîşan bide ku dewleta Tirk bi xwe dikare her tiştî bike û mifteyên çareseriyê di destê wê de ne.
`TIRKIYE BI HEZARAN KURD DIDE KOÇBERKIRIN Û IRAQÊ BI TÎBÛNÊ RE RÛ BI RÛ DIHÊLE`
Şerê avê yê dewleta Tirk ne nû ye, bi salan e li dijî Iraq û Kurdan bi kar tîne, ji ber siyasetên Tirkiye û qutkirina avê gelê Iraqê gelek êş û azaran dikşînin.
Aloziya Iraqê piştî ku cîranê wê yê bakur Tirkiye dest bi xebitandina bendava Elîso kir ku di sala 2006'an de li gundê Elîso yê Bakurê Kurdistanê ava kir. Vê yekê zirareke mezin da Iraqê û Kurdên ku li ser axa xwe li Bakurê Kurdistanê dimînin.
Projeya bendavê ji ber çend sedeman bûye mijara nerazîbûna navneteweyî, ji ber ku av bi awayekî kêm diherike Sûriyê, Iraq û Îranê.
Ji sala 2017 'an ve kêmbûna avê li Iraqê rê li ber tedbîrên wekî qedexekirina çandina birincê vekir û cotkar jî neçar man dev ji zeviyên xwe berdin. Her wiha li Besrayê ji ber tunebûna ava vexwarinê xwepêşendan li dar ketin ku bi mehan dom kir.
Di derbarê şerê avê de Pêrî got: “Tiştê nû ew e ku dewleta Trk dem demê avê qut dike yan jî herikîna wê bi rêya hinek bendavan kêm dike. Lê di forma heyî de dewleta Tirk bi taybetî li ser mijara şerê avê yê Çemê Firatê gotina 'bi kevirekî du çûkan nêçîr dike' pêk tîne. Destpêkê bendava dadgire û bi vê yekê herêmên dîrokî bi armanca tunekirina çanda kurdî û windakirina her tiştên ku diyar dikin ev herêm kurdî binav dike. ya din jî av li ser herêmên Bakur û Rojhilatê Sûriyê û Rojavayê Kurdistanê qut dike.“
'HELWESTÊN NAVNETEWEYÎ ŞERMOK IN'
Têkildarî helwestên navneteweyî Pêrî got: Welatên cîhanê bi taybetî hikumeta Sûriye divê tev bigerin. Dewletên cîhanê yên ku çavdêriya vê herêmê dikin rewşê dişopînin, ji ber ku berjewendiyên wan bi Tirkiye re hene mixabin helwestên wan şermok in.
Pêrî ev yek lê zêde kir: “Amerîka, wekî mînak, dan û standinên li ser têkiliyên di navbera wê Tirkiyê û Rûsyayê de, derketina wê ji NATO'yê yan jî beşdarbûna wê ji hevpeymana nû ya Rûsyayê bazaran dike. Her wiha dewletên Ewropa û cîran jî li gorî siyaseta berjewendiyan dan û standinan bi Tirkiye re dikin. Mixabin heta niha tu helwest ji aliyê hikumeta Amerîkayê û serokê wê Biden jî nehatiye nîşandan. Tu helwesteke cidî li hemberî kiryarên dewleta Tirk tune ne.
Pêrî piştrast kir ku hikumeta Şamê bi dewleta Tirk re li hev dike û wiha berdewam kir: “Ez nikarim bêjim ku ew aciz e lê belê ew bi rêya lihevkirinên di navbera Tirkiye û Rûsyayê de pê re li hev dike. Di encamê de mirov dikare bêje ku lihevkirinek di navbera Tirkiye û hikumeta Şamê de heye.
Kadar Pêrî di dawiyê de got: “Iraq jî zirar ji qutkirina ava çemên Firat û Dîcleyê dîtiye. Lê mixabin hikumeta wê bi pirsgirêkên hundir ên biçûk re mijûl bûye. Serweriya hinek aliyan a li ser desthilata Iraqê, mijara milîsên hiştin ku Bexda lawaz bibe û nikaribe li hemberî dewleta Tirk bisekine.”
[1]