Banga Ewropa bo vegere xweçe kirina hêzên #parastinê# û avakirinî hêzên parastina ewropî: hestiyên bingehîn, astengên û dîtinên pêşerojê
Analîz: Tîma Lêkolînên Jeostratejîk

Piştî şerê sarma, Ewropa guherîna mezinên cîhanî û ewlehî derbas kir, û welatên Ewropa avakirina pergala ewlehiyê li ser hevkariyên aborî, siyasî, û ewlehiyê berdewam kirin, ku bi piştgirîya NATO ya li ser rêberiya Dewletên Yekbûyî hate damezrandin. Lê heke guherîna cîhanê û derketina Rusya wek hêzeke hêviyewar, bi taybetî piştî krîza Ukraine û dagirkerdina Qerem ya li sala 2014, Ewropa wekî hêzên ewlehiyê û parastina xwe vegere xweçe bikir.
Piştî da gel Şerê Rûsî-Ukrainê li 2022 da kirî, Ewropa di ber astengeke ewlehî ya rastîn de li ber Rûsya ket, ku amade bû bi hêzên hêzên siyasî xwe raganîje. Ev berxwedan kûr li welatên Ewropî, bi taybetî ew yên li rojavayê Ewropî ku derbas bûn, çalakî yê. Herwiha ev hestiyên ku Ewropa bi hêzê ewlehiyê ya xwe yê hêzeberiyê nas bikin, bi rengê ku pêşerojê ber xwe bikim, tiştiyên derbasdar û dîtinên de bû.
Kêrîk: Hestiyên bingehîn li pey ber bûkariya Ewropa ku di vegereya xweçe kirina hêzên parastinê û hêzên ewlehiyê xwe cih bide xweya xwe:
1. Berxwedana Rûsya û astengên ewlehiyê yên rastîn
Dûrtiya li pey kêrîkek ewlehiyê yên Ewropa, Rûsya ji hêla xweriya ku hêzên ewlehiyê wê derve bikar bîne, bi zarokatiya xweriya derketinên ewlehiyê yên nêzîkti di perşiyanîyan de bûya bandora wesayeta hêzekê ewlehiyê yên lêzom.
2. Guhertina rolê ya Dewletên Yekbûyî û pêşzayiyên stratejîkî
Piştî rêberiyên cuda, bi taybetî piştî serokatiya Donald Trump, Dewletên Yekbûyî dest bi birêvebirina bi dubareya helwestên ewlehiyê xwe kir, û bû ciwan bihêle bo nehengekan pêşî cîhanê yên wekî Çînê ve guherî. Ev guherîna bilind kirinî, ku wateya xelatê ya ku pê re ewlehiyê rêberiya Ewropî ya bi ser NATO, ji ber ku Dewletên Yekbûyî hêla vê tîrê, û wê bi giştî ra bibênir.
3. Çarhezkirin ji bo rizgariya strategîkê
Di Ewropa de hejmarê hêlan xwe ya ku rizgariyê strategîkê bê ber bi NATO kiribinê bi sereke mezin dike. Bi xetêr NATO jî serdemeke derman a ewlehiyê ya rojavayê Ewropî ya ku di karî nava derfet a ewlehiyê da ke baxê bide navbera NATO û dîyî heyran bîne.
4. Tehdîdên cuda û îhtîmalên nû yên ewlehiyê
Li gel tehdîda Rûsya, Ewropa bi eşkere ya tehidên din re jî rûbirû dibe, wekî terorîzm, krizên koçberî, û guherîna klimayê. Ev astengên gelek caran daxuyaniya êdê biryarên ewlehiyê an jî derfetên ewlehiyê digelin, ku ev bi hêzeke hêzên ewlehiyê yên çalakiyên cuda cuda alîkarî dike.
Duyemîn: Hevrayî Ewropa di avakirina pergala ewlehiyê ya xwe ya ku dibe yên
1. Pêvajoya damezrandina hêzeke artêşa ewropî
Di sala dawiyê de, bi awayekê wêdigerê dayîn jêkirina hêzeke artêşa ewropî ya yekgirtî bê hatin kirin, ku bi hêzeke ewropî ya radest dema derbeyekê ku Ewropa rêyê bide ewlehiyê ya xwe alîkar bibe. Her çend kesek li ser vê tenduristanê peyvên dike, em xeynê dike ke dîrok da her car ji bo avakirina hêzeke hêzên ewlehiyê yên yekserast dike.
2. Zêdekirina peyabeyên ewlehiyê
Piştî jêkirina peyabeyan ya hêlên Ewropa wek pirzî şerê da kirî, bi awayekî dike hêzên ewlehiyê yên Ewropa wekî gelek ewlehiyê ya rêzî sistemên dike.
3. Hevkarî di warên lêkolîn û pêşketina leşkerî de
Welatên Ewropî bernameyên hevbeş ji bo lêkolîn û pêşkeftina leşkerî dan destpêkirin, bi mebesta hilberandina sîstem û teknolojiyên pêşkeftî yên çekan ku girêdayîbûna bi îtxalata çekan ji derveyî parzemînê kêm dike. Yek ji destpêşxeriya herî girîng a ku di vê çarçoveyê de hatî destpêkirin Fona Parastina Ewropî ye, ku armanc dike ku projeyên berevaniyê yên hevbeş fînanse bike û yekbûna di navbera pîşesaziyên leşkerî yên Ewropî de zêde bike.
4. Tehdîdên cuda û îhtîmalên nû yên ewlehiyê
Li gel tehdîda Rûsya, Ewropa bi eşkere ya tehidên din re jî rûbirû dibe, wekî terorîzm, krizên koçberî, û guherîna klimayê. Ev astengên gelek caran daxuyaniya êdê biryarên ewlehiyê an jî derfetên ewlehiyê digelin, ku ev bi hêzeke hêzên ewlehiyê yên çalakiyên cuda cuda alîkarî dike.
Duyemîn: Hevrayî Ewropa di avakirina pergala ewlehiyê ya xwe ya ku dibe yên
1. Pêvajoya damezrandina hêzeke artêşa ewropî
Di sala dawiyê de, bi awayekê wêdigerê dayîn jêkirina hêzeke artêşa ewropî ya yekgirtî bê hatin kirin, ku bi hêzeke ewropî ya radest dema derbeyekê ku Ewropa rêyê bide ewlehiyê ya xwe alîkar bibe. Her çend kesek li ser vê tenduristanê peyvên dike, em xeynê dike ke dîrok da her car ji bo avakirina hêzeke hêzên ewlehiyê yên yekserast dike.
2. Zêdekirina peyabeyên ewlehiyê
Piştî jêkirina peyabeyan ya hêlên Ewropa wek pirzî şerê da kirî, bi awayekî dike hêzên ewlehiyê yên Ewropa wekî gelek ewlehiyê ya rêzî sistemên dike.
3. Piştgiriya fînansî û lojîstîkî
Damezrandina hêzên berevaniyê yên bihêz di binesaziyê, amûr û teknolojiyê de veberhênanên mezin hewce dike. Tevî zêdebûna bûdceyên berevaniyê, hin welat hîn jî di peydakirina diravên pêwîst ji bo nûjenkirina hêzên xwe bi zehmetiyan re rû bi rû ne. Pirsgirêkên piştgiriya lojîstîk, wek peydakirina baregehên leşkerî û depokirina çekan, kêşeyên din in
4. Tehdîdên cuda û îhtîmalên nû yên ewlehiyê
Li gel tehdîda Rûsya, Ewropa bi eşkere ya tehidên din re jî rûbirû dibe, wekî terorîzm, krizên koçberî, û guherîna klimayê. Ev astengên gelek caran daxuyaniya êdê biryarên ewlehiyê an jî derfetên ewlehiyê digelin, ku ev bi hêzeke hêzên ewlehiyê yên çalakiyên cuda cuda alîkarî dike.
---
Duyemîn: Hevrayî Ewropa di avakirina pergala ewlehiyê ya xwe ya ku dibe yên
1. Pêvajoya damezrandina hêzeke artêşa ewropî
Di sala dawiyê de, bi awayekê wêdigerê dayîn jêkirina hêzeke artêşa ewropî ya yekgirtî bê hatin kirin, ku bi hêzeke ewropî ya radest dema derbeyekê ku Ewropa rêyê bide ewlehiyê ya xwe alîkar bibe. Her çend kesek li ser vê tenduristanê peyvên dike, em xeynê dike ke dîrok da her car ji bo avakirina hêzeke hêzên ewlehiyê yên yekserast dike.
2. Zêdekirina peyabeyên ewlehiyê
Piştî jêkirina peyabeyan ya hêlên Ewropa wek pirzî şerê da kirî, bi awayekî dike hêzên ewlehiyê yên Ewropa wekî gelek ewlehiyê ya rêzî sistemên dike.
3. Hevgirtin di sazişên lêkolîn û pêşkeftina hêza leşkerî de
Welatên Ewropî bi hev re bernameyên leşkerî ya bi hevavî çêdikin, da ku sistemên çêtirên hêzên leşkerî pêşve bixin û ji hilberên leşkerî ya derve yên qitayê dûrbimînin. Yek ji amancên bingehîn a vê hevkariyê ya nû “Sandûqa Parastina Ewropî” ye, ku xercên projejên hêzparastiyê yên bi hev re dibe û yekitiya çandina senayê leşkerî ya Ewropî pêşve dibe.
4. Tevgerê li hev re bi NATO re
Her çend Ewropa dixwaze hêzeke ewlehiyê ya xwe biparêze, lê NATO her wext wek şerîkeke bingehîn qisma xwe dijî. Ji ber vê yekê, Ewropa dixwaze hêzeke ewlehiyê ya xwe bi awayekî pêşbikêşîne ku hêzên NATO yên bi tevahî alîkarîyan dikin û hevgirtina ku ya yekem li derfetên ewlehiyê ve bike. Ev tevger di çend encûmenên taybetî û tevgerên li pey hemberî agahiyê de tê xuyanîn.
Seyemîn: Astengên di rêya avakirina hêzên ewlehiyê ya serbixwe yên Ewropî de
1. Nebûna hevbeşî yên siyasî
Ramanek ji hêzên leşkerî yên yekgirtî yên Ewropî jî bi derengî ya hin welatan tê de sal heja dike, ku ji NATO wek pelê bingehîn a ewlehiyê yên rojavayê Ewropî tê pêvajoya vexwarinê. Welatên wekî Polonya û welatên Baltîkî NATO di Ewropa de xebatên ewlehiyê yên bêguman dikirin, bi taybetî da ku Dewletên Yekbûyî wek hêzeke hêzekirîya xwe xwedî dibe.
2. Cûreyê di diyarîkirina hêzên leşkerî yên Ewropî de
Di navbera welatên EU de cûreyek mezin di hêzên leşkerî de heye, ku da ku Fransa û Brîtanya hêzên leşkerî yên pêşketî hene bi parzûn yên din re de û ewlehiyê de zêdetir astengên dibe.
3. Fînansîn û alîkarî leşkerî
Avakirina hêzeke hêzên ewlehiyê ya xwe hêz pêwîstek e ku xercên ewlehiyê, lê daneyên fînansîn û teşkîlên yên taybetî de di, û hînî û herqet mezin pêwist e da çêbikêjin. Hin welat hîn naxazin hûnê pîvanên bi hêzekirin da ku hêzên xwe ya ewlehiyê ewlehiyê lê li xwe ku wateya hêzê, ew pîvanan alîkariya vî ve ku ewlehiyê yên rêjeya ewlehiyê yên xwe ya ewlehiyê pêbikin.
4. Peyvên di navbera rizgariyê û bi alîkarî yên stratejîk yên bi NATO de
Avakirina hêzeke ewlehiyê ya serbixwe yên Ewropî her di nava NATO da bi amancên stratejîk yên di tevgerên xwe ku rizgariya ku NATO jî wek şerîkek tê xuyakirin. Ev asteng dibe da ku çêkirin, wê bi hêzekirî da wê ku NATO ya xwe ya hêzekirî ku wek hevgiriyên ewlehiyê ya bi NATO re têkeviyê.
Çaremîn: Dîtinên bo pêvajoya Ewropa ya vegere xweçe kirina hêzên parastinê û hêzeke ewlehiyê yên xwe
1. Rolê ya EU wek hêzeke cîhanê di pêşeroja de
Ger Ewropa serkeft bikit, wê bikaribe ji bo hêzeke pêşketî ya cîhanê wek hêzeke sêvekar ku di nava cîhanê de rol bi kar xwe bikin û hêviyên NATO ya wê yekgirtî ya seroke ewlehiyê ya xwe ya ewlehiyê ku wek amanc ku da ku peyîmarên li ser berdest bibe û bidimeke bi serdarek xwedî.
2. Dibe ku hevpeymanên ewlehiyê yên nû di nav Ewropa de pêşkêş bibe
Şiklîna hêzeke ewlehiyê ya xwe ya serbixwe yên Ewropî dibe ku peydarên nû di nav welatên Ewropî de bêne avakirîn, ku lê NATO re veguhezin ku bi tevgerên ku bi nêzîk di cîranan de vê pêşkêşê li ser bide ku di ber bi peydaya ewlehiyê ya cîhanê de bêne şikl kirin.
3. Hevkarî bi hêzên pêşerojê wekî Japonya û Australya
Di nav navê di tevgerên ewlehiyê de bi tevgerên cîhanê, dibe ku Ewropa bi heman cîyan ve ji bo ku bi nava hêzên ku bi nêzîk Japonya û Australya li pêşerojê re hevkar bibe. Ev hevkarî dibe ku Ewropa li ser destê hêzeke cîhanê yên pêşerojê ku ku pêşerojê her bi giranî dike û dibe ku heman re ku her bi serhildan ku.
Encam
Tehdîda Rûsya yê ku li ser sînorên Ewropa bi taybetî piştî dagirkerdina Ukraynayê zêde bû, Ewropa vekir ku hêzên ewlehiyê yên xwe pêşbikêşine da ku ewlehiyê ya xwe bi awayekê serbixwe bikin. Ev pêvajoyek astengên gelek mezin pêşerojê bi tawanên siyasî û fînansî, lê di heman demê de hêviyên Ewropa ya ji bo rizgariya stratejîk dikare vê yekbûnî ewlehiyê ya nû ya ku ji bo da derxistina NATO di cîhanê de bi pêşerojê hînbikin.
Her çend astengiyên girîng hebin jî, gavên ber bi avakirina hêzeke berevaniyê ya Ewropî ve armancek rastîn a serxwebûna ewlehiyê nîşan dide. Ev meyl dikare bibe sedema guhertinên kûr di nexşeya jeopolîtîk a gerdûnî de, û şiyana Ewrûpayê ya ji bo rûbirûbûna kêşeyên pêşerojê zêde bike.[1]