شېخی سەنعان
شێخی سەنعان بۆ کچی گاور لە ئیسلام وەرگەڕا
من خەریکم بۆ کچە شێخێ پەشیمان ببمەوە.
دمای پەنجا ساڵا جە خوڎاپەرەسی، وانە واتەی و فېرکەرڎەی شەریعەتی، وې ۋنارای جە داواکاو هەواو هەوەسی، شېخی سەنعان سایەو کابەینەو نزیک جە نوورو پېخامئاوەرو ئیسلامی، مەجنوون ئاسا ماواش جیائاستەو جڵەۋو وېش بە عەشقی ئەسپارا.
دیارەن شەریعەت و ڕاوڕەسمە ئایینیەکې شېخی سەنعانشان تېر نەکەرڎەن، پەوکەی ڕاو عەشقیش گېرتېنەوەر. عەشقێ کە ڕۊحش هاگادارەن پەنەش، عەشقێ کە جە ویساڵۆ سەرچەمەش نەگېرتەن. (تەرسا)ی گاۋرە یام گەورە، جە وەڵاتو شامیۆ وەرمەکاو شېخی سەنعانی داگیر مەکەرۊن، نە شەوێ، نە دوې، سەرەمڕە حازرەنە. ئیتر هەواو عەشقی شېخی هۊرمەپېچۊو چەنی چن نەفەرێ جە موریدەکاش پەشتی جە کابەی و ڕوو بە کافرستان مەگناڕا.
شېخی سەنعان و موریدەکېش بە یاوایشان، وەردەمو ئاستانەو کناچە گاورېنە (تەرسا) بارگەشان ۋست. دمای چن ڕوێ کناچە گاورە وېش نیشانەو شېخی سەنعانی دا، ئاڎیچ یەکسەر زاناش کە ئانې کناچې وەرمەکاشەنە، پەوکەی عەشق و وېش پەیش بەیانکەرد، بەڵام (تەرسا)ی گەنجە چەنی مەیل مڎۊ بە پیێوە حەفتا یا هەشتا ساڵەی؟
مسڕ بیەی شېخی سەنعانی سەرو عەشقەکەیش پەی (تەرسا)ی گاورې بەهانېش نیانە دەسش پەی بارئاوەردەی شېخی. تەرسای کناچە گاورې وەراوەرو ڕازی بیەی وېش، چن بەند و مەرجێش نیێرە وەردەمو شېخی. عەشق و شېخی گرڎ شەرت و شرووتێ ۋنارنۊو کۊرانە هەنگامە منیۊ. ئاڎ تەمامو شەرتەکاش قبووڵې کەردې؛ سوجدە بەردەی پەی پەیکەرو مەسیحی، سۊچنای قوڕئانی پیرۊزی، وازئاردەی جە ئایینی و ویروباوەڕیش، نۊشای شەرابی.
بارەقەڵڵاو ئینېشاچە مەشۊم پەی ماوەو ساڵێ شوانی گەلەو بەرازا بکەرۊن. دماجار شېخی سەنعان بە ئاگا مێوەو پەشیمان مەبۊوەو مەگېڵۊوە پەی یانەو خوڎای (کابە) و خەریکو خوڎاپەرەسی مەبۊ و دەرس و دەورو تەلەبەکاش مڎۊوە.
پەنجا ساڵې جە خزمەتو دینی، گلېرکەرڎەیۆ شەریعەتی و فېرکەرڎەی خەڵکی، پەنجا جارې تەوافو یانەو خوڎای (حەج)، پاککەرڎەیۆ دڵ و دەروونی جە سیاوەتی و پیس و پوخڵی، گرڎشان وەردەمو عەشقو کناچێ گاۋرېنە بې دەسەڵاتې؟ ئەها عەشق چن گۆرەن!
حافیزی شیرازی ماچۊ: گەر نەتاوی لەزەت جە عەشقی مەجازی بەری، هەرگیز لەزەت جە عەشقی هەقیقی نمەبەری.
شېخی سەنعانیچ دماو پەنجا ساڵا لەزەتش جە عەشقی ئیلاهی نەبەرد، پەوکەی ڕاش فاڕا، بەڵام وایەش هەمان وایە.
آنکه جز کعبه مقامش نبد از یاد لبت
بر در میکده دیدم که مقیم افتادست
بېجگە کابەی (یانەو خوڎای) هیچ یاگێ تەر ماواش نەبې، کەچی
بە یاڎو گفتوگۊ دەمو لەفزیت ئیسە ئاستانەو مەیخانەینە کەوتەن.
دیارەن شېخی سەنعان زانا و زاهیدی خوڎاناس، ڕاو شەریعەتیش وەردێنە، ڕاو تەریقەتیش گېرتېنە.
شېخی سەنعان ڕاو شەریعەت و خوڎاپەرەسی و ڕوکنە دینیەکاوە نەیاوان بە پلێوە کە کەلامو خوڎای بژنەۋۊ، پەوکەی شارو مەکەیش جیا ئاستەن و ڕاو عیرفانیش گېرتېنە بە وایەو یاوای بە ئەژنەویەی دەنگو مەعشوقیش کە مەعشوقی عیرفانیەن.
داستانو شېخی سەنعانی بە زوانی فارسی (عەتتاری نەیشاپووری) بە شېعرې متەنشەرە، باس جە عەشقێ پاکی، توبەی و گېڵایۆ، شېخ و مورید، چەنەوەش بیەی خوڎای مەکەرۊ.
شاعېرێ بە زوانی هۆرامی هەمان داستانش بە تەرزێ جوان و زەریف متەنەرە، کە هیچش جە هینەکۆ نەیشاپووری کەم نیەن.زیاتەر جە (364) بەیتە شېعرې.
هەزار و دووسەد، بیست و سێ ساڵ بې
فەتح عەلی شا، بوڵەند ئېقباڵ بې
چن بەیتێش بەیان کەرمې، کە ساڵەو (1223ک.) نویسیێنې وەراوەرو ساڵەو (1808ز.).
بواچوو تەعریف سەنعانی گومڕا
جە گومڕایی وېش، چوون بەرشی جە ڕا
چل ساڵ بې سەنعان، جە قاپی حەرەم
عیبادەت مەکەرد، بې زیاد و کەم
چەنی چوار سەد، موریدی سەرمەست
لاقەید و بېباک، ڕاگەی هەقپەرست
ڕوێ نیشتەبې نە سەر سەجادەت
واتش: کې کەرڎەن چوون من عیبادەت
جە مەغرووری وېش فەخرش کەرڎەوە
شیشەی بەدنامیش. دا وە بەردەوە
شی نە جامە خاب، چوون هەردە جاران
دیش نە خابدا، چەنی گشت یاران
ڕاگەی شاری ڕوم گرتەنش نە وەر
بە سۊز مەگېڵۊ، پەی دیەی دولبەر
ناگا، جەو دەمدا، نیگا کەرد جە دوور
تەنیا گونبەدێ، چوون شەمعی کافوور
بشین وە بابۊس، قیبلەی وەرینم
شای نۊبەر نەمام، شۊخی شیرینم
موریدان کەفتەن، گرڎ نە خاک و پاش
وە ئەعزازەوە مەکەرڎەن سەناش
مەواتەن گرڎین بەندە فەرمانین
هەرچی مەواچی کۊچی قوربانین
سەنعان ئېڎ ئەژنی خېزا بە دڵشاد
واتش: ئەی یاران، هەرچی بادا باد
جە کەعبەی شەریف هیممەت خواهیی کەرد
چەنی موریدان، ڕوو بە ڕا، ئاوەرد
ڕوو نیا بە ڕای بیابانەوە
وە ئاه و ناڵەی بېسامانەوە
هەردەم مەواتەن، یارانی هامدەم
کەی بۊ، باڵای دۊس بوینوون بە چەم
تا یاوان وە پای عالی درەختێ
دیشان دیارەن، قەڵاچەی سەختێ
جە دوور مەدرەوشان چوون شەماڵەی نوور
شەوق مەڎۊ جە دوور چوون شەمعی کافوور
موریدان واتەن ئەی شېخی سالار
قەڵاچەی عەزیم جە دوور دا دیار
هۊرېزە بشین وە پای قەڵاوە
ئەو قەڵای عەزیم دوور جە بەڵاوە
سەنعان ئېڎ ئەژنی هۊرېزا وە پا
چەنی موریدان ڕوو نیا بە ڕا
تا یاوا وە پای قەڵاچەی دولبەر
وېش وست نە ڕووی خاک، خاکش کەرد بەسەر
وات ئینە یاگەی دین و دنیامەن
نەزەرگای شەریف ماجەمین جامەن
ئېڎەن ئەو مەکان دییەنم نە خاو
ئەسرینم پەرېش کوڵ بەستەن بەتاو
ڕەهبانان بەتاو بەردشان ئەحواڵ
دەر ساعەت، وەلای تەرسای سۊسەن خاڵ
واتشان شەخسێ جە موسڵمانان
مەکەرۊ زاری و شینی بېسامان
دیارەن چمان بې قەرارێوەن
دڵ زەلیلی زام دووری یارێوەن
ئەسرین جە دیدەش چوون سەیل مەوارۊ
دیارەن چمان، عەشقی تۊ دارۊ
تەرسا کە ئەژنیش، خېزا بە سەد ناز
چەنی کەنیزان، ئاما، بە دڵواز
ئاما بە یاگەی بەرزە دیاری
دیش شەخسێ بە تاو مەکەرۊ زاری
ڕیش وېنەی قاقووم نادرەی شاران
مەکەرۊ فریاد نە سەر دیاران
بە تاقی زاناش شېخی سەنعانەن
شېخی ئەکابېر، گرڎ موسڵمانەن
چوون شەمسی خاوەر، سەرکېشا وە بەر
واتش: ئەی سەنعان وەش ئامای بە خەیر
نا غافڵ سەنعان دیا وە لاوە
دیش، دین و دنیاش، مدران وە پاوە
هۊرېزا وە پا، سوجدە بەرد وەنەش
تەرسا، جە ڕووی ناز عەلەیک دا پەنەش.
[1]
[2]