#ئەلفابێتی ھۆرامی و چڼ سەرنجېۋ#
نۋیستەی: ئاکۊ مارانی
ۋەڵاکریای دوەم: جولای 2021
بەشۍ نۊهەمە
نۋیستە فارسییەکۍ نۋیسەر (هوشنگ پورکریم)ی
چېگەنە، ھەم پەی وۍ لادای چە دۋەپات کەرڎەی، ھەم پەی نیشاندای دەرککەرڎەی بېیەی دۋۍ چە دەنگە تایبەتەکا زۋانی-ھۆرامی، کە ھامکات زۋانی فارسییەنە ھەنۍ، بەڵام زۋانی سۆرانییەنە نېیەنۍ، بە کوڵی و خېرا دۋۍ نۋیستۍ نۋیسەر (هوشنگ پورکریم)ی بە نمۇنە سەرنجمڎەو و بە نمۇنە مارۇۋە، کە چە گۊڤارۊ (ھنر و مردم)ینە ۋەڵاکریێنۆ:
بابەتۍ یەکەمە: بە تایتڵو (پاوە)، شمارە (32 و 33) ، دورە (3)، ( خرداد - تیر 1344 شمسی) ، صفحە ( 4 - 12) | ژمارە (32 و 33)، خولی (3)، (جون – جولاو 1965)، لاپەڕە (8 - 12)، ۋەڵاکریێنۆ.
بابەتۍ دوەمە: بە تایتڵو (دھکدە ھجیج)ی، شمارە (47) ، دورە (4)، (شھریور 1345 شمسی) | ژمارە (47)، خولی (4)، ( ئۆگوست – سێپتەمبەرو 1966) ، لاپەڕە (4-46)، ۋەڵاکریێنۆ.
نۋیسەر (هوشنگ پورکەریم) ئاگایانە و ئامانجدارانە نامە ھۆرامییەکا دلۍ بابەتەکاو وېش منۋیسۊ و بە ورڎی بە بېیەی دۋۍ چە دەنگە تایبەتەکا زۋانی ھۆرامی، کە چە ۋاتەی ئا نامانە ھەنۍ، ئاماژەمڎۊ و ھېما یان پیتۍ ھامتێ و ھامدەنگۍ (فارسی)یش؛ چېرە و بۊرە ( کسرە و ضمە) پەی ئاڎېشاش بەکاربەرڎېنۍ.
ۋەرو ئانەی کە ھیچ نۋیستېۋو نۋیسەر (هوشنگ پورکریم)ی بە زۋانی ھۆرامی پەی من پېڎانەکریا و ۋەرچەمنەکۆت، چېگەنە من نەتاۋام پېسەو ئەلفابێتېۋی ھۆرامیی تایبەتی، کە ئاڎ (هوشنگ پورکریم) پەیڕەۋش کەرڎەبۊ یان بەکارشبەرڎەبۊ، ڕېزبەڼی کەرۇ و بە جېیا و تایبەت چە بارەش قسۍ کەرۇ و ھېماکاش سەرنج بڎەو.
ھەڵبەتە پەنەۋاز هەن، بە ئانەیچە ئاماژە بڎەو، کە نۋیسەر بە دۋۍ پیتۍ تەرۍ ( ڎ، ۋ ) چە دەنگە ھۆرامییە تایبەتەکا، کە سەردەمو نۋیستەکەو ئاڎییەنە بېیېنۍ و تاکو ڕادېۋ پەی ھۊنیەرا و نۋیسەرا و ڕۊشنۋیرا ئەژناسیێنۍ، ئاماژەش نەڎان. هەڵبەتە مەڵامەتەکەش فرە ئاشکران و نەبېیەی ئا پیتانە چە ئەلفابێتی فارسییەنە. چنی ئانەیچە پەی بەراۋرڎکەرڎەی چنی ئا ھېمایا کە کەسا تەری نېیێنېرە، نۋیستەکۍ ئاڎی گرنگیۋی تایبەتشا ھەن.
پاسە کە ئاماژەمدا، نۋیستەکۍ ئاڎی پېسەو نمۇنېۋی ئانەیە ڕۊشن کەراۋە، کە ۋەڵتەر و ۋەڵۍ ئېمە کەسانۍ تەرۍ بېیېنۍ، ھەم بېیەی دەنگە جېیاۋاز و تایبەتە ھۆرامییەکاشا دەرککەرڎەن و ھەم کۊششاکەرڎەن بە ئاڎېشا ئاماژە بڎا و ھەم ئېمە (نەۋەکا دماتەری) چە بېیەی جېیاۋازی دەنگە ھۆرامییەکا چە دەنگا ئا زۋانا، کە چە بوارو واناینە سەرو ھۆرامی-زۋانەکارە سەپیێنۍ (زۋانی فارسی، زۋانی عەرەبی، زۋانی سۆرانی) ئاگاڎار کەرا. ھەر پاسە من گەرەکما چی ڕێۋە، ستاییش و پەنەزانای وېم ۋەرانۋەرو کۊششی وېبەخشانەو نۋیسەرا پېسەو بەڕێز (هوشنگ پورکریم)ی ئاراستە کەرۇ.
نۋیسەر، چە ھەر دۋە نۋیستەکەشەنە، بەتایبەت نۋیستەی دوەمەنە چە بارەو (دەگاو ھەجیجی) کۊمەڵېۋ نامۍ ھۆرامیېش بە ئەلفابێتی فارسی نۋیستېنۍ، کە پەی زېیاتەر ڕۊشنکەرڎەی دۋۍ چە دەنگە ھۆرامییە تایبەتەکا، کە نۋیسەرە ھۆرامی-زۋانەکا یەرە دەھەی دمایینی ھېمێ تەرېشا پەی ئا دەنگا نېیێنېرە، نمۇنېۋی فرە گرنگۍ هەنۍ.
ھەرچڼ نۋیسەر کۊششکەرڎەن بە درۊسی نامە ھۆرامییەکا بە جۊرو ۋاتەی خەڵکەکەی بنۋیسۊ، بەڵام ۋەرو ئانەی کە ئەلفابێتو زۋانی فارسی نمەتاۋۊ بە ھېماسازیی گرڎو دەنگەکا زۋانی ھۆرامی [ ڎ ، ڕ ، ڵ ، ۋ ، ڤ ، ۊ ، ۆ ، ڼ، ە|ە، ێ-ێ ، ې -ۍ ] وەڵام بڎۊۋە، نۋیسەر ناچار چڼ ۋاچېۋەنە پەی دۋۍ یان یەرۍ دەنگە ھۆرامییە جېیایا یەک ھېماش بەکاربەڎېنە [ھامکات بۊرە (ࣳࣳ)ش پەی (و) و پەی (ۊ) و پەی (ۇ) بەکاربەرڎەن]، ھەر پاسەیچ ھەست بە ھەڵەنۋیسیی تایپکەرو گۊۋارەکۍ کریۊ، کە بەراۋرڎ بە نۋیستەو دلۍ نیگارکېشیییەکا، هەڵەنۋیستەی سەرە و چېرەو دمایی ۋاچەکانە ڕوەشدێنە و ناجۊریشا ھەن. چېگەنە مەبەس چا پیتانە کە بە سۇر دەسنیشان کریێنۍ.
« قَرَهْ سُو: قە|رە|سۇ» ، « زَرْدويی: زەر|دۊ|یی» ، « ساتْياري: سات|یا|ری» ، « هَجيجْ: ھە|جیج» ، «گُرْدهْ کَشي: گور|ڎە|کە|شی | گور|زە|کە|شی» ، «کَلَ زَرْ: کەل|لە|زەڕ» ، « زَنْگيالِيِ تَلَ: زەنگ|یا|لۍ تە|لە»، « کَرکْ: کەرک»، « پُشالِ: پۇ|شا|ڵۍ» ، « گاو دول : گا|ۋە| دۊ|ڵە»، « زردلو: زەر|دە|لۊ» ، «ونَّن: ۋە|ڼەن» ، «گُنج : گونج » ، « خُوآن : خوان» ، «کاوچ: کۊچ»، « دُل دانه آرد: دۊڵ|دا|نە ئارد» ، «دس‌|هار: دەس|ھاڕ» ، « پنِ: پنۍ» ، «دُينِ: دۊی|نۍ» ، « ولُشِ وڵۊشۍ | وڵۊ|شە» ، « دَنْگْ: دەڼ»، «تاوِرْ:تا|ۋېر» ، «هاريگيل: ھا|رە|گېڵ»، «کُفس: کۊ|فس»
ئەر ئېمە بە ورڎی نۋیستەی نامەکا سەرنج بڎەیمۍ، نۋیسەر (هوشنگ پورکریم) بە ئا دۋە دەنگە ( ې ، ۊ ) تایبەتەیە، کە زۋانی هۆرامییەنە ھەنۍ، چە نۋیستە فارسییەکەو وېشەنە ئاماژەشدان و چېرە (کەسرە) و بۊرە (ضمە)ی عەرەبی | فارسی'یش بەکاربەرڎەن. ھەر پاسە پەی ئاماژەدای بە مدرای مېیانو بڕگەکا و دمایی ئامای ۋاچەکا، چە دەسنۋیسو دلۍ نیگارکېشییەکانە ھېماو ھەشیېۋی گولانە (ˆ) و چە نۋیستە تایپییەکەینە سکون (۟۟)ېۋ پېسە ھېماو مدراو مېیانو بڕگەکا نریێنېرە.
ھەڵبەتە پەی وەنەری ھۆرامی-زۋانی ئەرەنېیای ئا ھەشتە گولانە (ˆ)یە، یان سکون (۟۟) پەی نیشاندای مدرای مېیانو بڕگەکا و دمایی ئامای ۋاچەکا پەنەۋاز نېیا. بەڵکو پەی ئانەیە بېیەن، تاکو وەنەری فارسی-زۋان بزانۊ ۋاچەکۍ چنین موانېیاۋە و بڕگەکۍ چکۊۋە دەسپنەکەرا و چکۊنە تەمامیا و مدرای مېیانیشا کۊگە کۆتەن. پەی نمۇنەی ئا ھەشتە گولانە (ˆ) سەرو دما پیتۊ پەنجەم ۋاچۊ (ئار+دە+ماڵ)؛ یان سەرو یەرەم پېتۊ ھەشتەم ۋاچۊ (دۊڵ+دان) دلۍ نیگارەکېنە نیشانەو قەڵەۋۍ (ڵ) نېیا، بەڵکو نېشانەو مدرای مېیانو بڕگەکا (چېخ+چې+خۍ)، یان دمایی ئامای دەنگو ۋاچەکېن (ئار+دە+ماڵ)، (ئار+دە+کېش).
بېژگە ئانەیچە، نۋیسەر پەی جېیاکەرڎەی دەنگو (ئ) چە دەنگو (ە|ە) و پەی ئاماژەدای بە دەنگی یەکەمی ھیماو سەرەیش (فەتحە) ۋەڵۍ پیتەکېنە نیێنەرە و پەی ئاماژەدای بە دەنگی دوەمی ھیماو سەرە (فەتحە)یش دماو پیتەکېنە نیێنەرە. (18)
---------------------------------------------------------------------------------
پەراۋېزۍ
(18) نیگارۍ و لینکو نۋیستەکا و گۊۋارو (ھنر و مرد)ی چە لایەنو بەڕێز (ئەھوەن ھۆرامی) بە دەسو من یاۋێنۍ، ھامکاری و کۊمەکو ئاڎی پەی من دېیار و شاییستەو سپاسکەرڎەی ھەمیشەیی هەن.
http://ir/fa/article/journal/327/ھنر-و-مردم
* دەنگە تاییبەتەکۍ زۋانی هۆرامی، پیتە و نمۇنەی دەنگیی و نۋیستەیی:
- ڎ: ئەڎا: دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6322
- ۋ: ۋاران: دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6328
- ڼ: مەڼ: دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6324
- ۊ: لۊ: دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6326
- ې ۍ: دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6330
- ﯗ = و: (مﯘ)
لینکو گرڎو پیتەکا ئەلفابێتو زۋانی ھۆرامی
https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/7588
** پەی ئەۋەوەنەی پەراۋېزەکا، ئەرک نەبۊ، سەرو لینکو پەڕچنەکەی کلیک کەرڎۍ
[1]