#ئەلفابێتی ھۆرامی و چڼ سەرنجېۋ#
نۋیستەی: ئاکۊ مارانی
ۋەڵاکریای دوەم: جولای 2021
بەشۍ سېڼزەمە
ئەلفابێتېۋ، کە مامۊسا (سیامەند ھۆرامی) بەکارشبەرۊ
بەپاو ئا زانیارییا کە بەڕێز ( سیامەند ھۆرامی) وېش چە ڕاو فەیسبۇک-مەسینجەریۆ پەی من کېیاستېنۍ؛ ئاڎ ئا ئەلفابێتەشە چە ساڵۊ 2001 پېسەو کیبۆردېۋی تایبەتۍ یان کەسیۍ سەرو دەزگا کۆمپیوتەرییەکەو وېشۆ بەکارشبەرڎېنە و دماتەر چە چە ڕېکۆتو 9و ئۆگوستو 2011 بە ھەمان ئەلفابێت چە (پەلیانەو ھۆرامان)یەنە نۋیستەنش و پېسەو کیبۆردۍ ۋەڵاکریێ چە ڕېکۆتو 5و جۇنی 2015 کیبۆردەکېش ۋەڵاکەرڎېنۆ.
مامۊسا (سیامەند ھۆرامی) پەی دۋۍ چە دەنگە ھۆرامییە جېیا و تایبەتەکا ھەمان ھېمێ | پیتۍ ( ۉ ، ې ) بەکاربەرۊ، کە کەسانۍ تەرېچ بەکارشابەرا و تاکو ڕادېۋ یاگەگېرۍ بېیېنۍ. تاقە پیتېۋە، کە ئاڎی بەکارشبەرۊ و ئەلفابێتەکا تەرییەنە نېیەنە، پیتۊ ( ؤ ) و ئاڎ پەی ئا دەنگو ئا (ئۊ: ۊ: بۊرە ü әü:) نېمە درېژەیە بەکارشبەرۊ، کە گنۊ مېیانو دەنگو (وۍ: و) و دەنگو (ئۇ: ۇ = ئوو).
ڕاسا، کە بەراۋرڎ بە ھەڵە بەکاربەرڎەی ( ۆ )ی پەی ئا دەنگە ھۆرامییەیە (ئۊ: ۊ: کۊ: کۊھ)، تاکو ڕادېۋ دەنگو ئا پیتۍ، کە بەڕێز سیامەند ھۆرامی بەکارشبەرۊ، چە دەنگە ھۆرامییەکەی نزیکتەرا، بەڵام ئەر بە ورڎی و ھەستەۋەریی زۋانەۋانیی ھېمێکۍ سەرنج بڎەیمۍ و دەنگەکەیش گۊشبڎەیمۍ، بەکاربەرڎەی ئا پیتۍ چڼ گرفتېۋش ھەنۍ:
یەکەم: دەنگو بۊرەی (ضمە)ی کە زۋانی هۆرامییەنە ھەن، درېژبېیەی ھامئاستو دەنگەکەین و بە دەنگو( ھ) لاۋازۍ دمایش مێۋ؛ پېسە (لکُم | کۊه). بەڵام ھېمێۋە | پیتېۋە کە مامۊسا (سیامەند ھۆرامی) بەکارش بەرۊ، بنەڕەتەنە ھېماو دەنگو (ئ: ؤ)ن و چا یاگانە بەکاربریۊ، کە پیتۍ ۋەڵېنە بۊرەش (ُُ) سەرۆ بۊ ( لُؤلُؤة ). چە بنەڕەتەنە ئا پیتۍ ھەمان ھەمزەی ( ؤ عەرەبی)ین) و بە ( ئ ) موانیۊۋە ( لؤلؤة | لوئلوئە ). بەڵام دەنگېۋ کە زۋانی هۆرامییەنە ھەن (لۊ | لوھ) چە دەنگو ( ؤ )ی درېژتەر و جېیاۋازتەرا. دەنگو ( ۊ ) بە خڕکەرڎەی و بەرپڕای لچا پېسەو بازنېۋی و چە مېیانو لچانە تەمامیۊ، بەڵام دەنگو ( ؤ ) چە گڵۋیەنە دەسپنەکەرۊ و ھەر چاگەیچ دماییش مێۋ.
دوەم: دەنگو ئا پیتۍ ( ؤ ) بە سکون ( ْْ) دماییش مێۋ، بەڵام دەنگو ( ۊ: ئۊ: بۊرە ü әü:) مدرایش نېیا و چە (وۍ: و ) درېژتەر بۊۋە و ئەر دماو ئا دەنگەیە دەنگی تەر نێۋ، درېژۆبېیەی دەنگەکەی بە (ھ) لاۋازە دماییش مێۋ.
یەرەم: ئا ھېمێ ( ؤ ) یېۋەنە چە پیتە عەرەبییەکا و ھەمان دەنگو ھەمزەی (ؤ) عەرەبی'ین و چاگۆ کە ھۆرامی-زۋانەکۍ موسوڵمانېنۍ و ھەزاران ساڵېن ئا دەنگەیە بە (ئ) مواناۋە و فېرېبېیېنۍ و ئاۋەز و ھۊشو ئاڎېشانە ھېماکۍ یاگەگېرە بېیېنە و بەکاربەرڎەیش چە نۋیستەی هۆرامییەنە، نائاگا وەنەری ھۆرامی (چ ھۆرامی-زۋانۍ و چ ئا کەسۍ کە زۋانی ھۆرامی فېرېبا) چنی دەنگو (ئ) ڕۇبەڕۇ کەرۊۋە و ئانەیچ بۊ بە مەڵامەتو سەرۋنەشېۋیای.
سەرنجېۋی تەر کە من سەرو ئەلفابێتو (مامۊسا سیامەند ھۆرامی) ھەنم، یەک جۊری ( ې ) چە دلېڕاسی و دمایی ۋاچېنە، کە فرەیی خاڵبەڼیی درۊس کەرۊ و ئەر پېسەو (ی) دمایی ۋاچۍ، پەی ھەمان دەنگی (ھېمێۋە) بەبۍ خاڵە بەکاربریۊ، جواننۋیسی فرەتەر بەرگنۊ. ھەڵبەتە پەنەۋاز هەن ئانە ڕۊشن بۊ، کە بەکاربەرڎەیش چە دلېڕاسی و دمایی ۋاچېنە چە بارو نمایانکەرڎەی دەنگەکەی و درۊسییۆ ھیچ گرفتېۋش نېیا و تەمام درۊسا، من وېم چە ئەلفابێتو ڤێرژنی یەکەم و دوەمو کیبۆردەکۊ وېمەنە چە ساڵۊ 2012 تاکو 2016 بە ھەمان جۊرو مامۊسا (سیامەند ھۆرامی) چە دلېڕاسی و دمایی ۋاچېنە بەکاربەرڎېنە، بەڵام ڤێژنی یەرەمۆ دێسەمبەرو 2016، پەی جوان-نۋیسی و کەمی خاڵبەڼی، پەی دمایی ۋاچۍ، ھېمێۋە تەرەم (ۍ) نیێنەرە.
---------------------------------------------------------------------------------
* دەنگە تاییبەتەکۍ زۋانی هۆرامی، پیتە و نمۇنەی دەنگیی و نۋیستەیی:
- ڎ: ئەڎا: دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6322
- ۋ: ۋاران: دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6328
- ڼ: مەڼ: دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6324
- ۊ: لۊ: دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6326
- ې ۍ: دەنگ https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/6330
- ﯗ = و: (مﯘ)
لینکو گرڎو پیتەکا ئەلفابێتو زۋانی ھۆرامی
https://t.me/Ferhengu.Zvani.Horami/7588
** پەی ئەۋەوەنەی پەراۋېزەکا، ئەرک نەبۊ، سەرو لینکو پەڕچنەکەی کلیک کەرڎۍ
[1]