تاریخو ئەدەبېیاتو یارسانی
بەشۍ نۊهەمە
کتېبو (سەرەنجام)ی:
شېعرە و ئەدەبیاتو ئایینو یارسانی، پېسە گرد ئەدەبێ ئایینی بە درېژایی ڕوژگاری درووس بییەن، وەرە وەرە باڵاش کەردەن و دمایی جەمېکریێنۍ، فرەو جاری خاوەنو شېعرەکا نەشناسیان، بەڵام وېشا شېعرەکا مڎانە پاڵو کەردگاری و فریشتا و پیر و پیاخاساشا، پی تەرزە هەر ناوچێنە کومەڵە شېعرێ پېڎێ بیېنۍ، یان کومەڵە شېعرێ شاعیرێ جەمۍ کریێنۍ، ئیتر بە نامۍ ناوچەی، یا ڕوژگار، یا نامۍ خاوەنەکەیشۆ ئامێنۍ دلۍ. بە دەسنوېس و کومەڵە شېعرەکا ماچان دەفتەر، بە شېعرەکاچ (کەلام) ماچان، بەعزە جارێچ بە نامۍ قوناغ (دەورە) کەردگاری، یا فریشتەی منریۊ، پېسە دەورەو (شا خوشێن)ی، یانی ئا شېعرۍ جە ڕوژگارو ژیوای شا خوشێنینە واچیێنۍ، وېش یان یارەکاش واتېنۍ.
ئەچېگۆ بەرمەگنۊ کە یارسانەکۍ تەنیا یەک کتېبی پیروزشان نەبېیەن، بەڵکم هەر تیرە و تایفێ و بنەیانێوە کتېبو وېشان بېیەنشان، بەعزەجارێ جیاوازی و تەنگوچەڵەمەیچ مەپېویۊن دلۍ ناواخنو کتېبەکاشانە، کتېبو (سەرەنجام)ی یۊن جە کتېبە دیارەکا ئایینو یارسانی، مینورسکی جە ساڵەو (1902ز.) دەسنویسێ ڕاسی ئی کتېبەیشە ئېستۆ، جە سەردەمو گەشتەکاشەنە مېیانو ئېرانی و کوردەسانینە، دەسنویسەکە ساڵەو (1259ک./ 1843ز.) نویسیابۍ، ئی کتېبە باس جە مېژوو ئایینو یارسانی کەرۊن، دمایی مینورسکی دەسنویسەکەش وەڵاکەردۆ، فرەش بە زوانی فارسی بۍ، بڕێ پەخشان و شېعرېچش چەنەبېنۍ بە زوانی هۆرامی، گردش فاڕێ پەی سەرو زوانی ڕووسی، ساڵەو (1911ز.) چاپشکەرد.
ماشەڵڵا سووری، کتېبو سەرەنجامیش نامۍ نیان (سروودەکۍ ئایینو یارسانی)، کتېبەکە پېکئامان جە کومەڵێ سروودۍ و گورانیۍ ئاینیۍ، (سەرەنجام) نامۍ دەفتەرێ بە نامبانگینە جە دەفتەرەکا یارسانی.
ئی کتېبە، بە پەخشان دەسپەنەکەرۊن و بە شېعرە کۊتاش مێ، بە زوانی هۆرامی نویسیان، یارسانەکۍ کتېبو (سەرەنجام)ی بە بەرهەموو سوڵتان سەهاکی مەزانان، ئینێ چا بڕوانە کە خەڵکی ساکار ئا تەواناشا نېیەنە جە ماناکېش بېیاوانە، وەڵاکەرو کتېبەکەی جە کوتایینە ماچۊ: چا وەختەنە گەرەکم بۍ سوپاسگوزاری سەی فەروخ ئاتەش زەرکەی کەروون پەی یاردیەکاش جە نیارەی کتېبەکەیمەنە، ماچۊ:
هیچ کەسێ نمەتاوۊ چی کەلاما بېیاوۊنە، ئینۍ پەڕجوۋۍ (موعجیزۍ) سوڵتان سەهاکینۍ.
کتېبو (سەرەنجام)ی یا سروودۍ ئایینو یارسانی، جە دۋۍ بەشا پېکئامان، بەشۍ یەکەمە پەخشانەو بەشۍ دوەمە شېعرە، پەخشانەکۍ جە پارچا پېکئامێنۍ، سەرەتاو پەخشانی بە درووسبیەو (بوون=گەردوون)ی دەسپەنەکەرۊن، خوۋەو ڕەفتارو ڕەسم و باوەکا یارسانەکا نیشانە مڎۊن، هەرچی سروودە شېعریەکېچەنۍ (10) پارچېنۍ، پی تەرزە:
(سروودەی یەکەمە: خان ئەڵماس، باس جە دروستکەردەو بېیەی کەرۊن).
(سروودەی دوەمە: عالی قەلەندەر وەسفو فاڕیای دەروونو وېش کەرۊن).
(سروودەی یەرەمە: واتەو گوشگېرتەو سوڵتان سەهاکی چەنی ڕابەر میکاییلی).
(سروودەی چوارەمە: دەربارەو کردگار ئەشناسای و چەنە وردبېیەیۆیش ).
(سروودەی پەنجەمە: دەربارەو ڕەسم و شەعائیری قوربانیی کەردەی).
(سروودەی ششەمە: مەدح و سەناو داوودی).
(سروودەی حەوتەمە: مەدح و سەناو مەعشووق عەلین).
(سروودەی هەشتەمە: مەدحەو یادگاری).
(سروودەی نۊهەمە: مەدحەو جەمشیدی).
(سروودەی دەهەمە: باسەن جە تەڵقینەو مەردەی).
[1]