.ڕیشەو سەرچەمەو ڕازەو زوحاکی و پېوەڼییش بە (نیرگال)یۆ
ڕیشەو سەرچەمەو ڕازەو زوحاکی و پېوەڼیش بە نېرگال خوڎاو سەیارەو مەریخەو مارسەو سومریوە.
نویستەی: ئیدریس پیری
چەنی ئامەو نۆرۊز و وەهاری قسې و باسې سەرەو ڕازەو زوحاکی و مارەکاو سەرەو شانەیش، جە کوردەواری و ناوچەکەنە مەگنوە سەرەو زوانی.
تا ئیسە بە شێوەهایە جۊراوجۊر هەر جە شانامە فردۆسی وە تاکو نووسیەو نویسەرەکا باسەو زوحاک و مارەکاو سەرەو شاناش و کاوەی ئاهەنگەری و فەریدونی مەکریەو کە ئەوپەڕش وېیەردەش مەبیناوە بە دەسەڵاتەو سەردەمەو مادەکاوە، کە تاکو ئیسە وردبېیەیەوە زانستی و بەڵگەمەنی سەرەو ئی باسی وە نەکریان.
چی نووسیەنە گەرەکمانەن وەنەیەتر پێ ڕازەو زوحاکی کەرمې و قوڵەرې بێمې پێ سەرچەمەو ئی ڕازې.
جە دلې کەلتورەو سومریەکانە و جە زانایی ئا سەردەمەیەو سومریەکانە، حۆت دانې سەیارې جە ئاسمانوە ئیزیانېوە و نامېشا بېیېنې کە ئینە وېش ڕادەو زانستەو فرەو سومرەکا و مێزۆپۆتامیا نشینەکاو ئا سەردەمیە بە هەسارەشناسای نیشانە مەو.
یۊ جە سەیارەکاو مەنزوومەو وەرەتاوی کە ئیسە بە مێڕیخ یا مارس نامېش مەوەرمې جە لاو سومرەکاوە نامش (نېرگال) بېیەن. هەرپاسەش هەر سەیارەیەش خوڎایەش بېیەن کە خوڎاو نېرگالی هەمان نېرگال بېیەن و نامې سەیارەو نېرگالی جە خوڎاکەو ئا سەیارەیوە گیریان.
پسەو نموونەیەتەر و پەی وەرچەم ڕۊشنی زیاڎتەری جە خوڎاو سەیارەکا جە شارستانیەتەو سومر و بابول و دەسەڵاتەکاو ئا سەردەمینە، متاومې ئېشارە بە مەردۆکی مەردۊخ کەرمې کە خوڎاو سەیارەو موشتەری بېیەن.
هەرچی پەوەڼیەنە ڕۊوەکاو حەفتەی یەکەمین گل جە لاو سومرەکاوە نریانېرە و بۊنەیی ئانەیە کە حەفت سەیارېشا بیېنی، هەر ڕۊیەشا پەی سەیارەیە نیانەرەوە و پێ بۊنەوە حەفتێشا نیاینەرە. هەرپاسە حەفت تەبەقەو ئاسمانی کە فرە نامېش مەوریەو و جە ئایینە ئیبرایمیەکاشەنە ئېشارەش پەنە کریان، جە سومرەکاوە سەرچەمە مەگېرۊ و پېوەڼیش هەن بە حەفت سیارەکاو ئاسمانی و حەفت ڕۊ حەفتەی کە سومریەکې نیانېشارە. پسەو نموونیەتەری چی بارەوە بە یاگێ عەدەدەو حەفتی جە لاو سومریەکاوە، یاگې ویشەن ئېشارە بە تەپەکاو پەرسای کەرو کە سومرەکې ئا تەپې کە پسە یاگەیە ئایینی و پەی کاروبارەو ئایینی وەششا کەردېبېنې، حەفت تەبەقې بیېنې و پێ پەرساو خوڎاکاشا وەششا کەردېبېنې کە پا تەپە ئایینیانە زیگۆراتشا واتەن.
چېگەنە پێ دوورەنەگنای جە باسەکەی مەلمېوە سەرەو باسەو نېرگالی.
نېرگال هەرپاسە جە ئوستوورە و سرودە کۊنەکانە و هەمیش جە لاو بابولیەکاوە و جە زوانی ئاکەدینە و جە لاو ئاشورەکاشوە جە سەردەمە جیاجەیۊوەکانە بە چڼە جۊرې نامېش بریان پسەو: خوڎاو جەحەڼەمی و خوڎاو ئاوری و خوڎاو داوای و خوڎاو تاعوونی و خوڎاو دنیاو مەردەکاو و خوڎاو چیرزەمینی و...، کە نیشانە مەو شارستانیەتەو سومری کارتېکەریش بېیەن سەرەو دەسەڵات و شارستانیەت و زەمانە جیاجەیۊوەکاوە.
نەقشە هۊرکنیاکەو نېرگالی سەرەو موزایێکێوە کە وېنەکەش جە واروە مەویندې جە شارەو کۊنەو هەترای جە پارېزگاو نەینەواو ئێراقی ئیزیانوە. جە بێنەو ساڵەکاو (2008 تاکو 2010)ەو ئەیابیەو عیساینە دیانێ سیبراندت کە پېسەو وېنەگېریە پێ ڕېکوزیاو یۆنسکۆی هەرمانە کەرې، جە سەفەریەشەنە پەی ئا شارېو وەڵې ئانەیە داعش ئی ئاسەواریە قەڎیمیە ۋېران کەرۊ، ئی وېنەشە جە نەقشەو نېرگالی گېرت.
هەر پا جۊرە کە جە وېنەکەنە مەوینمې نېرگال نیمەش بنیائامەن و نیمەش شېرەن، لاشەش لاشەو پیاین و دەمو چەمش حەیوانەو شېرین. نېرگال دوې شاخېش هەنې و باڵداریەش هەن سەرەو سەرەیشوە، دوې مارېش پېسەو زوحاکی سەرەو شانیشوە بەر ئامێنې، هەمیش دوې مارې تەرش جە لاو پراسواشوە بەر ئامێنې، ماریەتەریش سەرەو تەورەکەو دەسیشوە بەر ئامەن. نېرگال جیا جە چا پەنج مارەیە کە هەنې قەڎو ویشوە و تەورەکەیشوە، چنە حەیوانېتەریش هەنې چەنی، پېسەو: یەرې مارې تەرېش جە لەوحەکەنە، یەرې دانې توتەی، دوې دانې پەسپەسەکۊڵې، کە هەر ئی حەیواناشا جە لەوحەکاو میتراینە مەوینمې و یاری میترای ما کە گاوەکەی کۊشا، کە ئینە نیشانە مەو ڕیشەو میترایزمی فرە قوڵتەر و کۊنتەرەن چانەیە کە تاکو ئیسە سەرشوە زانانما و پېوەڼی ڕیشەیش چەنی کەلتورەو سومری و نېرگال و حەیوانەکاو پاڵدەسەو نېرگالی هەن. جیا چا حەیوانانە مێڵە یا چۆیە مەوینمې کە حەفت هەڵقېش پوەنې و هەرکامشا نیشانەو سەیارەیە ئاسمانین جە کەلتوری سومرینە کە وەڵتەر باسما کەرد.
هەرپاسە جە لای چەپوە وېنەو ژەنیەش مەوینمې کە سەرە تەختیەوە نیشتېنەرە، ئی ژەنې مەشۊ ئەرشکیگالەبۊ، ئەرشکیگالە ژەنەو نېرگالی بیېنەو هەمیش ئەرشکیگالە جە ئوستوورە کۊنەکانە مەو بە مەلەکەو دنیاو چیرزەمینی کە پاشاکەش نېرگالەن.
ئەرشکیگالە دوې بەچکە شېرې هەنې چیلاوچۆلاشوە و تاجیە هەنە سەرەشەنە و باڵداریە هەن سەرو تاجەکېوە. ئی بەچکە شېرې جە ڕاس و چەپەوە ژەنەکېوە مەکریەو زاڕواو نېرگالینې بوا کە نېرگال وېچش نیمە بەشەر و نیمە شېرەن، پاسە کە لاشەش بەشەرن و دەم وچەمش شېرن. باڵدارەکاو سەرەو سەرەو نېرگال و ئەرشکیگالێ مەشیەو هەمان قاڵاوەبۊ کە یارمەتی میترای مەو و خەوەرەو یاگې گاوەکەی جە مەڕەکېنە مەوەرۊ پەی میترای. هەمیش مەکریەو لاشەوەریشبۊ و لاشەو ئا جەسانا کە نېرگال مەکۊشۊشا بوەرۊشا.
جا با بزانمې پېوەڼی زوحاک و نېرگالی چېشەن؟
یوهەم: هەم زوحاک و هەم نېرگال، مارێ هەنې سەرەو شانەیشاوە و بەشیە جە لاشەیشانەنې.
دوەم: هەم زوحاک و هەم نېرگال پیاینې.
یەرۆم: هەم زوحاک و هەم نېرگال بە کەس و خوڎاو تووڕەیی خوڎاو داوای و جەحەنەم و ناڕەحەتی نامې بریاینې.
چوارەم: هەم زوحاک و هەم نېرگال سەرچەمەو ڕازېشا میزۆپۆتامیا و ناوچەو کوردەوارین.
پەنجەم: هەم زوحاک و هەم نېرگال پېسەو پاشای و خوای و کەسی دەسەڵاتدار و گۆرەی مەشناسیا.
ششەم: هەم زوحاک و هەم نېرگال گېیانەو بەشەری مەسانا و بەشەرې مەکۊشا.
حەفتەم: جە ئوستوورە و ڕازە کۊنەکانە هەم زوحاک و هەم نېرگال پەی هەمیشەی زیڼېنې و هیچ وەقتیە نمەمرا. نېرگال خوایەین کە پەی هەمیشەی جە دنیاو چیرزەمینینە بەڼەن و بینیانوە، زۊحاکیش کە جە فەرەیدونی شکەس موەرۊ، وەڵې نمەمرۊ و بە دەسەو فەرەیدونی پەی هەمیشەی جە مەڕیە تاریکەنە زیڼانی مەکریەو.
وشەنامە: سەیارە: پلەنێت. مریخ: مارس. مەنزوومەو وەرەتاوی: مەنزوومەو شەمسی. موشتەری: جوپیتر. [1]