بە بونەو ڕۊ گەردوونی زوانی ئەڎاییۆ
بەشۍ: یەرەمە
گرینگی زوانی ئەڎایی
وەڵتەر جی بارەوە بابەتێوەم جە بارەو گرنگی زوانی ئەدایی وەڵاو کەردەنەو. جە بەشێوشەنە پی جۊرە ئامان:
زوان نە تەنیا ئامرازوو پێوەندی بەینوو مرۊڤەکان، بەڵکوو چانەیە گرنگتەر ئەرمانەروو فەرهەنگوو خەڵکانێوەن کە قسێش پەنە کەرا. زوان بەشێوە گرنگ جە وێبېیەی (هویت) مرۊڤین و دنیاو ئاڎی نیشانە مدۆ و شیش کەرۊوە. زوان دیاردېوەن کە پېسەو گېیاندارېوە چەنی قسەپەنەکەرەکاش ژیوۆ. یاردیدەروو ئاڎیشان پەی ئەشناسای دنیاو دەورووبەریشا و ئەنەیاوای جە دیاردە کۊمەڵایەتی و سروشتیەکا. زوان کەرەسێوەن پەی بەروەستەی هەست و سۊز و هەرپاسە ویروو پەیلواو مرۊڤی. تەماموو ماناکا، بەها کۊمەڵایەتیەکا و بە گردی سەروەتووسامانی مەعنەوی کۊمەڵگاو مرۊڤایەتی جە ڕاو زوانیەو، چ بە نویسیای چ بە واتەی و دەم بەدم جە نەوێوە پەی نەوێوەتەری ڤاڕیۆوە. تارېخو کۊمەڵگاو مرۊڤایەتی هەر بە زوان تۆمار کریۆ و شی کریۊوە. عێلم و زانایی و دەسکۆتە زانستیەکا، چ جە ویەروو تەکنیکینە و چ جە ویەرە کۊمەڵایەتیەکانە، جە نەوێوە پەی نەوێوەتەری هەر بە زوان ڤاڕیۆوە. ماناو دیاردەکا و تاقیکریایەکاو (تجربېیات) ژیوای ڕوانەی کە یاوا بە مەژگوو مرۊڤی و چاگەنە تۆمارێ کریا، تەشک (شکڵ) و نامۍوەشا پەی دیاری کریۆ و چاگەنە یاگێ وېشا گېرا و نامۍشا “ویر“ ەن، جە ڕاسیەنە ئی تەشک ونامۍ هەر ئا زوانەنە.
ئەڎا بە زوان کورپەکەیش لاونۆوە و دنیاو دەورووبەریش پەنە مشناسۆ و پەروەردەش کەرۊ. زاڕۆیچ هەر بە زوان دیاردەکا مشناسۆ و جە ماناکاشا یاوۆنە وبۊ بە گېیاندارېوە کۊمەڵایەتی. هەر چی وینگەوە زوانی ئەڎایی مانا پێدا کەرۊ وبۊ بە بەشێوە جیاوەنەکریا جە وێبیەو مرۊڤی و گرنگی پارێزنایش و گەشە پەنەدایش بە زەقی گنۆ وەرووچەما. پەشتگېری جە پارێزنای زوانی ئەڎایی ئەرکوو گردو مرۊڤدۆسا و ئازادیوازا و دادپەروەرەکان و وێپارێزنای چی پەشتگېریە هیچ پاساوێو هۊر نمەگېرۆ و قەبووڵیچ نمەکریۆ.
بە پەیلواو یۆهان ئاموس کۊمنیوسی کە جە ئاستوو جەهانینە بە تاتەو پەروەردەو فێرکەردەی نۆباوی (مۆدێڕن) ئەشناسیان، پەروەردە جە فێرگەنە بەلای کەمەوە تاکو (12) ساڵەگی مشۊ بە زوانی ئەڎایی بۊ. زوانشناسێ و دەروونشناسێ سەلەمنانشا کە زاڕۆ تاکو 12 ساڵەگی ئینا دەورانوو ئەشناسای دەروبەری و وێگونجنای دلێ کۊمەلگاینە. ئی پرۆسە بە فێربېیەی زوانی ئەڎایی دەس پەنەکەرۊ و هەر پا زوانیە یاگێ وېش گېرۆ و سیستموو ویریش قەوارە گېرۆ. سەرو بنەماو ئی گرنگیە مافشناسەکێ فێربېیەی و پارێزنای و پەروەردە بە زوانی ئەڎایی بە مافێوە سەرەتایی جە مافەکاو مرۊڤی مدا قەڵەم و مشۊ جە یاساو بنەڕەتی گرد وەڵاتێوەنە پەسەند کریۆ و بە کەردە ویەروو گەشەیش جە گرد ویەرێوەنە پەی ئامادە کریۆ.
سەرو ئی بنەمایا و تایبەتمەندیا کە پەی گەشەکەردەی کەسایەتی زاڕۆی دەورێو گەورە وینا، مافشناسەکێ و داکۆکیکەراو مافەکاو مرۊڤی سەرو پەروەردەی و وانای بە زوانی ئەڎایی پاگېرارە و ئی مافیە بە مافێو سەرەتایی و جیاوەنەکریا جە مرۊڤی مدا قەڵەم. ئی مافە هەرپاسە جە ڕېککەوتنامە تەمامکەرەکاو جاڕنامەی گەردوونی مافەکاو مرۊڤی گونجیان. یونسکۆێج پیبۊنەوە گرد ساڵێو جە ڕۊ (21) فوریەی، کە بە ڕۊ جەهانی زوانی ئەڎایی نامۍ نریان، سەرو پارێزنای ئی مافیە پاگیری کەرۊ و جە وەرپەرسە دەسەڵاتدارەکا، بە تایبەت جە وەڵاتە فرەزوانیەکانە، داوا کەرۊ کە ئادیشایچ ئی مافیە دلێ یاساو بنەڕەتی وېشانە گونجنا و کەراش بە یاسا و بەیاسایچ چەنیش جماوە.
موختار کەریمی.[1]