بابەتێوە سەرو ڕۊمانو چنارەی

ئینەیچە ڕەوایەتێوتەر شل و نەرم سەرو ڕۊمانوو چنارەی بە قەڵەموو خاتوو شنۆ باسامی بېساران یۊ جە شگردەکاو ڕۊمان و داستانی ئانێنە کە دەرەتانێوە گۆرێ وەشە کەرۊ تاکو هەر کەس بەپاو سەلێقەیش دنیاوینیش شناختیش قسێ وېش کەرۊ. سپاس و پەنەزانایم پەی خاتوو شنۆ بېسارانێ کە ڕۊمانەکەش وانانۆ و ئانە کە ویر و ڕاو وېش بېیېنە واتێنەش. مایێ وەشحاڵیە ڕۊ جە دماو ڕۊی جە هۆرامان شۆق و ئەلاقە بە وانای ڕۊمان و داستانی فرەتەرەبۊ. هەر ئینە متاوۆ یۊ جە ڕاکابۊ پەی گەشەو نەسری جە هۆرامان.
بابەتەکۍ خاتو شنۆ بېسارانیۍ:
بە ڕاسی هېز و توانایە خاسش گەرەکەن تاکو بتاوی کەلیمێ پاڵو یەکترینە بنیەیرە و پا جۊرە کە گېیانشا هەن، هەستوو نویسەری یا واچەری دەق بە دەق بېیاونی.
کێ بتاوۆ پاسە بنویسۆ کە عەینوو واقعیەتی خولقنۆ پەی وانەری، وانەر پاسە بزانۆ وېش هەن دلێ دنیاو ئا مەتڵەبێنە. ئارۊ کەمتەر کەسیە مودەعی ئانەیە نەبۊ کە نەتاوۆ بنویسۆ و بوانۆوە، بەڵام خۊ فەقەت نویسیتەی هونەر نېیەن، ئینسان مشۊ جۊریە بنویسۆ کە گۊشوو وانەری داگیر کەرۊ و دماتەر گردو هۊشی، هەواس و هەستش کېشنۆ دلێ نویستەکەیش و مەتڵەبەکەش پەنە بېیاونۆ، چی بوعدوەن کە ئەرزشوو نویسیتەی موشەخەس کریۆ و ئێژانەش پەنە ‌دریۆ.
ئارۊ موازۆ ئڼە پەڕ بنویسی، ئڼە زیڼە بنویسی، ئڼە قەڵەم دلێ دەسیتەنە نەرم بیەبۊ و سووڕش واردەبۊ کە نویستەکەت عەینوو تابلۆیە نەقاشی کە چېش عەرز کەروو، عەینوو تاشته و دنیایە تایبەتی بۊ تاکو وانەری بەرۆنە دلێ وېش و چەنی خەڵکوو ئا دنیایە بژیونۊش.
ئەوەگېڵناو داستانیە، ڕازیە یان قسیە، ئینە کە کێ واچۆش و چەنی واچۆشوه، ئەسڵوو داستان و قسەکێ وەشتەر وزۆ وەرچەم، ئیسە پلیە چینەیە بەرزتەر و قورستەر ئانەنە که، ‌ قەراربۊ وېما داستانیە یا قسیە خولقنمێ. مەنتق موازۆ کە ساحێو ئەسەر چوون وېش خالقەن، وەشتەر جە گرد کەسی بتاوۆ مەتڵەبەکێ بېیاونۆ. پەوکی واقەعەن خولۆقنای نېیەن تواناو هەر کەسیەنه، تایبەتەن جە دنیاو ئارۊینە، بەپاو عیلم و ئا کاتېۋ خەڵکیوە، مشۊ فرە هوشېیارانەتەر و زاتاتەر و پەڕتەر بنەمینە هەرمانەکێ.
چڼە پەنە وەشحاڵەنا کە مەتڵەبانیە بە زوانو وېما و چانەیە وەشتەر، ئەسەرانیە تایبەت جە زوانو وېمانە دریۆ بەروە. ئارۊ فەزای مەجازی کەردەنش کارایە مەتڵەبێ فرێ و ساحێو نەزەرێ فراوانتەر، بەڵام بەپاو وەروەڵاوی ئی مەباحسانە مەوینمێ تایبەت کەسانیە هەنێ کە بە ئاکاتېۋ و عەلاقە و موتالعەی چڼەها ساڵە و دماو تەجروبەی فراوانی یاواینێ پا حەدەیە کە ئیجازە بڎا بە وېشا و قەڵەم ۋاران، وارانە سوڵته و دەساشا و ئەسەر خولقنا.
ئارۊ، وانەر وەختێ نویسەرش شناسا، وەختێ ویر و ئاوەز و قەڵەمش شناسا، دەم بە دەقێقە تەژنه و ئانەینە چېویەش پەنە بېیاوۆ و ویروو ئا نویسەرەیە خاستەر بژناسۆ و دەسکۆتێ فرەتەرێش با.
هۆراماناتەنە کەسانیە خاسێما بېیېنۍ و هەنێ، ڕۊمانه و (سیاو ڕېحانە) ی پاڵو بەرزی کتېبەکەینە، گەورەتەرین دەسکۆتش پەی من ئەژناساو کاک حەمەڕەزای بەهمەنی بېیەن پەوکی فره و خاڵەکا کە دلێ ئا ڕۊمانەینە بېیېنۍ، بېیېنۍ بە هۆکاروو ئانەیە کە نەڎیە و نەشناسیا، حەر جە ئی پەڕوو دنیایوە دەسشا ماچ کەروو و پەنە زانوو گردو ئا زەحمەت و مانیاییاشهانه بوو کە ئی کتېبەشانە‌ خولقنان. پیبۊنەوە ڕۊ بە ڕۊ چەمەڕاو بەرهەمیشا بیێنا و هەنا.
ئامای ڕۊمانه و چنارەی:
وەڵێنە موازۆ یاڎیە کەروو جە مەرحووم کاک وەلی فەتاحی کە پېسە یۊ چا ویر بەرز و قەڵەم بەدەساما بېیەن کە یاگێش هەتا هەتان، هەن دلێمانە و ئاماو هەر کتېبیە؛ تایبەتەن جە بواروو ئەدەبېیاتینە (ڕۆمان، داستان، کوڵە داستانە و...) وزۆموە ویرش، چوون هەمیشە سەعی کەرۍ بە زوویی کتېبەکا گیر بارۆ و بوانۊشاوە و سەرشاوە باس کەرۊ و بنویسۆ. پەوکی تایبەتەن نامۍم ئارد چوون ڕۊمانه و سیاو ڕېحانەی بە واسته و و مەرحووم ئاڎیۆ بۍ یاوا دەسم و تاوام کاک حەمەڕەزای بەهمەنی بژناسوو. (حەتتا حەتان بیه و کاک وەلی فەتتاحی ئازیزی دلێ منێ نەوعینە ‌زرینگیۆوە) .
پەڕە دڵ دەس وەشی کەروو جە کاک حەمەڕەزای بەهمەنی و بێقەزاییشا پەنە ماچوو.
بە ڕاسی نویسیه و (450) لاپەلێ مەتڵەبی کاریە ئاسنان نېیەن، قورستەر ئانەنە‌ کە یەک مەتڵەببۊ و ئڼە درێژەش پەنە دریۆ و بۍ عەیب کە چېش عەرز کەروو، ئڼە وەش نویسیابۊ کە منی وانەر نەتاو کتېبەکەی بنیه و زەمین حەتتا ئاخرش ناروو.
حەقێقەتەن ڕۊمان نویستەی پیاو وېش گەرەکەن و قەڵەم و ویری تایبەت بە وېش. شوکر پەی خوڎای کەسیە پێسه و کاک حەمەڕەزای دلێ هۆراماناتینە و دلێ ڕۊمانینە یەکەم بە سیاو ڕېحانە و ئیسەیچ پەڕ پیتتەر بە ڕۊمانه و چنارەی، مایه و سەربەرزی و ڕوو سووریما بېیەن و هەن.
داستانه و چنارەی ئننە وەش بنە ‌دریۆرە کە گورج وانەر ملۆنە دلێ ئا فەزایە و پاسە هەست کەرۊ وینەروو گردو ئا حاڵ و جەریاناتینە، بەڕاسی فەزاسازی و تەسویرگەری ئی ڕۊمانێ بە حەدیە قەوین کە کامڵەن وانەر چەمېش قووجناینێ و خەریکەن دەق بە دقوو چېوەکا ‌وینۆ و لەمسشا ‌کەرۊ.
جە تەعریف کەرڎه و ئەژناساو تاک بە تاکوو کەسایەتی داستانەکێ.
پەروانە و سەر و سیمای وەش و قەڎ و باڵایە کە وزۆش وەرچەم تاکو عەشقی پاک و بۍ وێنەش.
مەینەتوو ژیوای و ئازاروو ئێشو زەنگۆڵاو مەتی زێبای،
ساف و ساڎەیی دەروېش میرانی و شێوه و ژیوایش،
تایبەتەن زوان تاڵی و میاچەما دژیاکه و حەلیمەی کە ئڼە وەش بەکار بریان کە دەقێقەن وانەر چزەکاش حس ‌کەرۊ.
ڕۊڵوو پیایانەو ئاغای مەحموودی و بەڕاوە بەرده و ئەرکی کاریش و چی لاوە هامڕاییش چەنی خەڵکی و قەڎرزانوو موحەبەتەکاو یانه و دەروېش میرانی.
درووسی و ژیری و ئینسان بیه و بەتوول خانمێ و ئاغای مەحموودی و شاهین کە چننە ڕېکوپێک هەنێ دەمو ئا خەڵکەیوه.
هامدەمی مەڵڵا عوسمانی و ڕەفێقی و برایەتی سەرداری گرد حەنناو وېشانە پێسه و زاتوو پیایەتیشا دریان قەڵەم،
‌ وەسفیاتوو وڵکڵەی حەر جە زاوڵەییشۆ حەتتا فەرهاڎ، فرە ماهێرانە و واقێعەن مەحشەر بەکار بریان، یانی چا یاگێنە کە کرۆڵی و بێکەسیش دماو مەرگو ئەڎایش ماچۊوە؛ سەر و وەزع و ڕەنگوو ڕۊخسارش، چەو لاوە وەختێ پریستیژوو دوکتریش و تریبوونوو ساڵۆنەکێ باس کەرۊ، بە مەهارەتیە فرە خاسوە تەوسیف کریاینێ. فرە فرە بە زەریفی خسووسیاتوو هەر شەخسیە بەکار ئامەن یانی ئەلحەق حەر کام لایق بە وېشا.
یۆ جە خاڵە هەرە گرنگەکاو ئی ڕۊمانێ؛ ویر و ئاوەزوو نویسەری وزۆ وەرچەم،
کۊمەڵگایە کامڵەن لادەگایی و شارستانیش پاڵو یەکترینینە فرە وەش تێکەڵ کەردێنێ. ئینسانی ساڎە و بۍ سەواڎش پاڵو کەسیە بەرز و ژیر و بە ئاوەزتەرینە بەکار ئاردێنێ. ئینە کە جیا جە ماڵ و سامان و سروەت و سەواد دانشکاتېۋنە، پېسەو ئینسانی تاومۍ پاڵو یەکترینینە بژیومێ و جە ئه و پەڕوو حورمەتینە هۆرز و نیشتمابۊ چەنی یەکتری. ئینە کە پێسه و ئینسانیە ئەرکوو ئینسانیما بەکار بارمێ و ئانە یا دەسمانە مێ پەی هەم نوعوو وېما دەرێغش نەکەرمۍ. ئینە کە پوست و مەقام نمۆ بە هۆکاروو ئانەیە مەرتەبیە بەرزتەر جە ئینسانیما پەنە خەڵات کەرۊ، بەڵکوو باز گردیما هام نەوعێنمێ، وەختیە وڵکڵە پێسه و زاڕۆیە ڕووت و قووت و بێکەسی ملۆ پەی دۆڕوودی دلێ ئا گردە ڕفاﮪ و ئەمکاناتینە، عەینوو ئینسانیە تەماشا کریۆ و ئا قەوارەشە نمۆ بە ئەنگ پەیش، وەختیە دوکتر شاهین پێسه و یۊ جە جەڕاحە مەترەحەکاو وەڵاتی، یا ئازیتا پێسه و بازیگەریە سینەمای ملاوە دەگاو چنارەی و بە دڵ حەز کەرا یانه و ئەنوەرینە با و بۍ حیچ دەماریە پا بەپاو ئاڎیشا ملا وەڵێوە، ئینانە گرد ویری بەرزوو کاک حەمەڕەزای وزۆ وەرچەم کە یاگێ تەحسینینە.
نەقشوو ئینسانەکا بەپاو مەحاڵەکەی، پاڵشەنە ویروو نویسەری کە دوبارە گنۆ وەرچەم؛
بە گردی ژیواو دەگاو چنارەی و وەسفیاتوو ئینسانەکاش و ژیواو مەحاڵەکەی میزانوو ئا موحیتیە واچیان و چه و لاوە دۆروود و تاران و ئیمکانات و شێوه و ژیوایشا پێسه و شاری.
هەمزەمان کە ڕۊتوو ژیواو ژەناو مەحاڵوو هۆراماناتی وزۆ وەرچەم؛ تێکەڵیشا چەنی هانەی، ماس و کەرە نیای و هەرماناو هەردی، چه و لاوە باسوو ژەنیە ژیر و بە ئاوەز و مەترەحی دلێ کۊمەڵگایە گەورەتەرینە کەرۊ.
چا حاڵەنە کە پیایاو چنارەی سەرقاڵوو کۊڵبەری و کەشاوەرزینێ، ئەم ساڵوو شاهینی پێسه و پیایە دوکتریە شارەزاینێ.
یانی بە گردی پاسە نیشانە نەدریان کە یەک تەشک ژیوای بڕیان باڵاو ژەنا یا پیایارە.
ئینە فرە خاڵیە وەرچەمەنە کە کاک حەمەڕەزا فرە ژیرانە بەکارش ئارڎەن. چوون قاڵبۆۆ مەژگوو ژەناو هەوارمانی تایبەتەن، دماتەر پیایەکا، جۊریە حاڵەت دریان کە پسە مزانا لا دای چا قاڵبەیە نېیەن قەواره و ئاڎیشانە و بە بۍ حورمەتی بە بڕێ سونەتا و فەرهەنگاش منیارە. هۆرامان دلێ جوغرافیاو وېشەنە تاوۆ و موازۆ نویسەر و هەرمانە بەدەس و ساحێو نەزەرشبۊ و پێسه و وېیەردەیش ژیوایە فاخرشبۊ.
نوکتیە کە لازمەن ئیشارەش پەنە کەروو ئینە کە مەحاڵوو هۆراماناتی چننە غەدرشا چەنە کریان و پەی ژیوایە ساڎەی چېشها کە نەکېشانشا و نمەکېشا، بە قیمەتوو گېیانیشا کۊڵبەری کەرا، پېسە گېیان جە بەشەری کېشا مەجبوورێ با وەتەنیشا چۆڵ کەرا و ئاوارێ گنا تاکو ژیوایە وزا ڕا.
دماو سی ساڵا ڕوە کەریوە ئا مەحاڵەیە کە جاڎەکەش هەمان جاڎەی قەدیمین، ئینانە گرد داخێ بېیېنۍ و هەنێ.
حەز و وەشەویسی وەخت و مەرز نمەشناسۆ؛
پاڵو زوان تاڵی حەلیمەینە، چارە ڕەشی پەروانەی، غەریب کەوته و ئەنوەری و سەرداری و ئاوارە بېیەیشا، پەشتۆ مێڵه و زیندانیۆ، ‌ وەختوو بەدنیا ئارڎه و زاڕۆیە بۍ بابەی و دەمی مەرگی و، باز وەشەویسی تیجوو وېش هەن و گردو سەختیەکا پڕنۆوە.
بە گردی ئینە حەز و وەشەویسین کە ژیوای وزۆ ڕا و باز وەشەویسین کە ئامیان مەژگوو ئینسانی مڎۆ، قەڵەم، نویسەر، داستان، ڕۊمان؛ وەشتەر واچوو چنارەی خولقنۆ.
بە دڵ وەشحاڵەنا کاک حەمەڕەزا ئینسانەکاش گرد بە ویژدانوە خولقناینێ و بە دڵ و ڕەحمیە پەڕ بەزەیی و بە ئینساف و ئێخلاقی ئینسانیوە، هیوادارەنا دڵ و دەروونۆ گردیما ئڼە ئاگا و هوشېیاربۊ.
ئاواتەوازەنا کاک حەمەڕەزا و ئەم ساڵوو ئاڎی وەش و سڵامەت ماناو شۆن کەوتێشا فرێ با .
ش.باسامی. بېساران.[1]