پۊختێوە جە تاریخو هۆرامانی و سرووشتو ژیوای خەڵکەکەیش
بەشۍ: ششەمە
نویستەی: #ئیبراهیم میکە عەلی#
جە ڕوەی تەندروستیۆ:
هۆرامان چڼەها حەکیمیٛ و دەرمانسازیٛ و جەڕاحیٛش بییٛنیٛ و هەرمانەو خەڵکیشا پوٙڕنێنە.
پیٛسە ڕاهەرمانێوە ژیوگەپاریٛزیی و مروٙڤدوٙسی، هەرکەس نەوەشیی قورس و خراپش گیٛرتێ بەریٛنیٛش پەی کویٛسانی و چاگە دەرمانش کەریٛنیٛ و هەتا تەمام وەشنەبیېوە ڕاش نەڎیٛنیٛ بێوە دلیٛ ئاوەڎانی.
(پاوەر) بە کیٛ وچیان؟
گر دەگا و ئاوەڎانیېوەنە کەسېوە بېیەن بە دەمڕاسو دەگێ و پەنەش وچیان (پاوەر) ، دوور نېیا واچۍ (پیری)چ هەر چا نامیٛوە نامێبوٙ.
ئاترەوان:
ئاترەوان، یانێ چیٛش و بە کیٛ وچیان؟
قسێوە سەرپاییە هەنە باسو ئانەیە کەروٙ گوایا نەتەوەو ئیٛمە وەڵیٛ ئیسلامینە ئایېرپەرس بېیەن، پەی ڕاسو درویٛ ئا تەشەریٛ، ئی ڕوٙشنۆکەردەیەو واریما پیٛسەو نمونێوە ئاوردەن.
ئا تەشەریٛ فرەتەر پەی ناکوٙکی میانو عەرەبەکا و ئیٛرانیەکا گیٛڵوٙوەو پیٛسەو هەمیشەی ئیٛمە و وېیەردە و فەرهەنگ و زوانما بییٛنمیٛ قوربانیی، دلیٛ کتیٛبە تارېخویەکانەو فەرنگە زوانەوانیەکایچەنە باسەکە ئیٛنڎە بیٛمەک و قیزەون باس کریان، ئەر بنیاڎم هوٙشش ویٛشۆ نەبوٙ گیٛرە بە عەیبەش بزانوٙ ویٛش کەروٙ ساحیبش.
پەرسەی گرنگە ئانیٛنە ئایا ئا تەشەر و توٙمەتە و هامتەشکەکیٛش چڼشا ڕاسیٛنیٛ و چڼشا بوختانینیٛ؟
چی کوڵەباسەنە تەنیا فریاو ۋستەی ساراو نمونێوە گنمیٛ هەتا ڕوٙشناییش وزمیٛ سەرو ڕاسیەکەیش بەرۋزمیٛ، ئاڎیچ واتیٛ: ئاترەوان = ئایېرەوان ینە.
وېیەردەی دوورەنەو وەڵیٛ ئانەینە بنیاڎم فیٛرو ئایېرکەردەیۆ بوٙ، ژیوایش فرە سەخت گوزەریان، دماتەر هەکە فیٛرو ئایېرکەردەیۆ بېیەن، ژیوایش فاڕیان و فیٛرو ویٛگەرمکەردەیۆ و ڕاو و شکاری و گوٙشت بریٛژنای بېیەن، چا وەختە بەدما ئیٛتر ئایېر لاو مروٙڤەکاوە پیروٙز کریان و ۋەرو ئانەیە هەکە ئایېرەکەشا بە دەسکۆتێوە زل زانان ناستەنشا هیچ وەختێوەنە کوشیوٙوە، هۆرامانیچەنە پەی ئا مەرامیە گرد دەگا و ئاوەڎانیېوەنە یاگێوەشا تەیکەنە کەردیٛنە پەی ئایېرەکەی و پا یاگیٛشا واتەن: ئایېرگا و کەردەنشا واجب سەرو شانەو ویٛشاوە هەکە هەریانېوە بڕێ هیٛزمیٛشا دابینیٛ کەردیٛنیٛ و بە گردیچشاوە کەسېوەشا تەیکەن کەردەن هەتا بوٙ بە لەلە و دەرعەوڎەو ئایېرەکەی و نازوٙ کوشیوٙوەو سەرەمڕە هیٛزمیٛ بڎوٙ دەمشۊ، گردو دەگێ و ئاوەڎانیەکەیچ ڕوانە لوێنیٛ سەرەچڵوٙسکێوەشا بەردیٛنەو هەرمانەو ویٛشا پەنەش پوٙڕنێنە.
ۋەرو ئانەیە ڕوٙبەڕوٙ فرەتەر لاو ئانزانەکاوە بایەخو ئایېری بەرگنیٛ، بە چەمو قەڎریۆ تەماشەو هەم ئایېرەکەی و هەم یاگیٛ پاریٛزناکەیش و هەم ئا کەسیچە کەریٛنیٛ هەکە بایسو مەنەیۊ ئایېرەکەی بیٛ.
ئا کەسیچە هەکە تەیکەن کریابیٛ پەی ئاستەیۆ ئایېرەکەی، ئا هەرمانیٛشە مساو بیە بەکسمی هەمیشەییش و نامیٛشا نیا: ئاترەوان = ئایېرەوان.
چوونکوم زوانی هۆرامی کوٙنەنە بە ئایېریشا واتەن: ئاتر، پاڎیچشا واتەن: ئاترەوان، پیٛسەو ئاسەرەوان، ئاسەوان، کەشوان، گاوان، باخەوان، ...هەنیچتەر.
دماتەر هەکە زەردەشتی بەڕیٛزیچ چی ناوچەنە سەرەش هوردا و دینەکەش وەڵاو بیۆ، بە حوکمو ئانەیە ئایېر لاو خەڵکەکەیۆ بە ئامرازێوە پیروٙز ئەژناسیابیٛ، دینو زەردەشتیچ هەم دڎانش نېیا پیروٙزیی ئایېرەکەیرە و هەم پایەگێوە زیاڎەیچش دا پا کەسا هەکە بایسیٛ مەنەیۊ ئایېرەکەی بیٛنیٛ، بە ڕادېوە هەکە هەم ئاسراوان - ئاتراوان بی بە ئەژناسنامە پەی کەسایەتیە ئایینیەکا مادی بە زەردەشتی بەڕیٛز ویٛچشۆ و هەم یاگیٛ ئایېرەکەیچش کەردە بە پەرسگاو پەیڕەوەکاش، ئیٛتر وردە وردەی ئارگا - ئاتەشگا - ئاتەشکەدە، بیبە شوٙنەماو ئاینو زەردەشتی.
بەڵگەیچ پەی ئانەی هەکە ئاتر هۆرامی کوٙنەنە یانێ ئایېرو ئیسەی، چا هونیێنە هەکە باس جە ئامای سوپاو عەرەبی و وڕای پەرسگایەکا و کوشېیایۆ ئایېرەکا و بە دیل گیٛرتەی ژەن و کناچا کەروٙ، هەکە ئینە دەقەکەشا:
هورمزگان ڕمان ئاتران کوژان
ویٛشان شاردەوە گوٙرە گوٙرەکان
زوٙرکاری ئارب کردنە خاپور
گنای پاڵە هەتا شارە زور
شنو کنیکان وەدیل بشینا
میرد ئازا تلی وەروی هوینا
بارەو ئی هونێوە چنگەپڕچیٛ فریٛ کریێنە و قسیٛ فریٛ کریێنیٛ بارەشۆ، ئایا ڕاسەنە یام نا، ئیٛمە چیٛگەنە هەرمانەما نېیەنە پا باسیەو تەنیا باسما جە واچیٛ (ئاتران) ین، وینمیٛ دلیٛ هونیاکیٛنە ئامێنە، هەکە بە ماناو ئایېری مێ، چوون شوٙنیشەرە باسو کوشېیایشۆ کەروٙ (کوژان) .
ۋەرو ئانەیە باسەکە دریٛژە نەکیٛشوٙ چینەی فرەتەر سەرش مەلمیٛ و ڕاسەش و پاکەش ئانیٛنە هەکە ئاترەوان = ئایېرەوان، پا کەسیە واچیان هەکە سەروکاریی ئایېرەکەیش کەردەن و وەرو پیروٙزیی ئایېرەکەی ناستەنش کوشیوٙوە.
ئەپی جوٙرە یاومیٛنە هەکە دلیٛ گلیٛرگەو وېیەردەو کوردەوارینە و وەرکەوتو گوٙ زەمینینە بەگردیی ئایېر پیٛسەو ئامرازێوە گرنگ و ژیوای ئا سەردەمیە، پایەگێوە بەرزەش بییٛنە نەک پەرسیابوٙ.[1]