نامۍ: مەحمود
نازنام: حەفید
نامۊ تاتەی: شېخ سەعید
ساڵۊ پېڎابېیەی: 1878ز
ڕۊ مەرڎەی:
09-10-195609-10-1956
یاگۊ پېڎابېیەی:
سلێمانیسلێمانی
یاگۊ مەرڎەی:
موسڵموسڵ
ژیۋاینامە
شېخ مەحموڎی حەفید، کوڕو شېخ سەعیدو حەفیدیەن، شېخ زادەن و ملۊوە سەرو زانای نامڎار و گۆرەی شېخ مارفی نۆدێ، تاتەش دلۍ شارو موسڵینە بە پیلانێ نامەردانۍ کوشېیان، دمای ئاڎی شېخ مەحموڎی کوڕش درېژەش بە ڕاکېش دان و کۊشش کەردەن پەی ڕزگاری میللەتو کوردی.
شېخ دلۍ بنەیانێ سۊفی تەریقەتو قادرینە سەر بە شېخەکانو بەرزنجەی ئامان دنیاوە، تاریخ شاهېڎەن سەرو ئا کۊششا کە شېخ مەحمووڎی دێنۍ پەی ڕزگاری کوردەسانی و ئەرەمەزنای دۆڵەتی کوردی. شېخ مەحمووڎ هیچ وەخت سنوورو دۆڵەتێ وەرتەسکی گولانەی نەبېیەن مەژکشەنە، بەڵکوم ئاڎ ئاوات و ئاکارش پەی سنوورێ فراوانی و دۆڵەتێ گۆرەی بېیەن پەی کوردەکا، هیچ وەخت مامەڵەش بە داواکاریەکاش نەکەردەن، پاگیریش کەردەن، پاش گېرتەنەرە سەرو مافە نیشتیمانی و فەرهەنگی و کەلتووریەکا میللەتو کوردی.
گەر سەرنجە بڎەیمۍ شېعرەکا شېخی نەمری، ئا ڕاسیەیە مەوینمۍ کە باسمان کەردۍ، ئاڎ وېش وېنامەکەرۊن بە فەرهادی کۆهکەن پەی بێستونی مانیعی ئامالو کوردان دەس و برد مەکەرۊن.
فەرهادی قەومی کوردم و فەریادی کورد ئەکەم
دوژمن بە کوتکی کاوە وەکوو شووشە ورد ئەکەم
بۆ بێستوونی مانیعی ئامالی کوردەکان
وەک کۆهکەن بە عەزمی مەتین دەستوبرد ئەکەم
یا کەشتی کورد ئەبەمە ساحیلی نەجات
یا ڕۊحی خۆم و ئالی پەیامبەر بە پرد ئەکەم
مەحموودی فیکرەتم ئەخەمە دووی ئەیازی کورد
یا کەسبی وەسڵی میللییەت و نەیلی کورد ئەکەم
من کوردم و بە کوردی ئەڵێم و بڕایەوە
زیللەت نەما سەعادەتی کوردان گەڕایەوە.
شېخ مەحمووڎ تەمەنو لاوینە دەسش کەردەن بە ۋانای دەرسە شەرعیەکا، هەر دلۍ مزگیەکانە فېرو زوانەکانو عەرەبی و فارسی و تورکی بېیەن.
ساڵەو (1914ز) سوپاو کوردی کە ژمارەشان یەرۍ هەزار سەربازۍ بیېنۍ، بە سەرداری شېخ مەحمووڎی لوێنی پەی شارو بەصرەی، چاگە دژو ئینگلیزەکا گژیێنۍ، ئەچا جەنگەنە شېخ زامڎار کریان و گېڵانۆ پەی سلێمانی. چڼیین پارچە شېعرۍ سەرو ئازایی شېخ مەحموڎی و سوپاکېشەرە بە زوانی عەرەبی واچیێنۍ، کە ئانەیە نیشانە مڎۊن کە هېزو کوردی چ مەردانە و ئازایانە وەراوەر بە داگیرکارە ئینگلیزەکا گژیان.
وەختێ هەواڵش پەنە مەیاوۊ کە هېزەکۍ ڕووسییای جە کوردەسانو ئێرانی دەستدرېژی مەکەران سەرو ماڵ و موڵکو کوردەکا، چەنی کۊمەڵێ جە سەرخېڵەکا ئا وەختەیە جەنگېیان دژو ڕووسییەکا، ئا جەنگ و قارەمانییە دلۍ ناوچەکانو هۆرامان و پێنجوێن و مەریوانی بېیەن، پارېزگارییشان جە کوردی کەردەن.
دمای جەنگی جەهانی یەکەمی و مەڕیای عوسمانییەکا، دەسەڵاتو عوسمانییەکان لاواز بییەن، ئینگلیزەکېچ شارو بەغڎایشان داگیر کەردەن، هەر پۆکەی ساڵەو (1919ز) شېخ مەحمووڎ سەربەۋېیی کوردەسانیش بانگدان. یەکەمین حکومەتی کوردیش مەرزنانەرەو وېچش بە مەلیکو کوردەسانی هۊرچنېیەن، داواش جە عەلی پاشاو ئاو وەختەو سوڵتانی عوسمانییەکان کەردەن جە وەراوەرو دڎاڼیاپۊرەی بە حکومەتەکەیش، سوپاو کوردی مەبۊن بە لایەنگیرو عوسمانییەکان دلۍ جەنگو دژ بە ئینگلیزەکان، بەڵام دیارەن عوسمانییەکۍ داواکۍ مەلیکو کوردەسانیشان قبووڵە نەکەردېنە. دماتەر ئینگلیزەکۍ داواشان چەنەکەرد کە هامپەیمان بۊن چەنیشان، بەڵام شېخ مەحمووڎ داگیرکاری ئینگلیزەکاش ڕەڎکەردەنۆو ناستەنش بەیان دلۍخاکو کوردەسانی تاکو ئا وەختە جەنگو دەربەندی بازیانی ڕوەشداو چا جەنگەنە کۊمەڵێ ڕۊڵۍ کوردی شەهیڎۍ بیېنۍ و شکەستشان بە شېخ مەحمووڎی ئاردەن. ئەچا جەنگە تاریخیەنە شېخ بە زامڎاری گېریان و ڕەوانەو شارو بەغڎایشان کەردەن.
شېخ مەحمووڎ ئەرەمەرزنو یەکەمین حکومەتی کوردین، ساڵەو
(1918ز) کاروبارو شارو سلێمانی مەگېرۊدەس و مانگەو مایسی ساڵەو (1919ز) دلۍ نەبەردێ گۆرەینە جە دەربەندی بازیان دژو ئینگلیزەکا، شېخ بە زامڎاری کۆتەن دەسو ئینگلیزەکاو دلۍ داڎگایێ کارتۆنینە حوکمو قەنارەیش دریان.
بەڵام چېرو فشارو ڕاو خەڵکینەو جە تەرسەو وەرپابېیەی شۆڕشێ گۆرەی، ئا حوکمە فاڕیا پەی حوکمێ (10) ساڵ زیڼانی و شېخ مەحمووڎشان دوورۋستەو پەی هیندستانی. ماوەو یەرۍ ساڵا دوورۋستەی شېخ مەحمووڎی بی بە هۊکارو ئانەی بار و زروفو کوردەسانی و ناوچەکەی ئاڵۊز بۊن، پۆکەی ساڵەو (1922ز) ڕاش پەنەدریا بگېڵۊوە پەی کوردەسانی و هەر ئا ساڵۍ شېخی نەمر جە سلێمانی حکومەتو کوردەسانیش مەزرنارە، گردو تەواناکانو وېش تەرخان کەرد پەی پتەوکەردەی ئا حکومەتەیە.
شېخ مەحمووڎ ئومېڎ مەوازۍ کوردەسانی بنیاڎ بنیۊن، هەر پېسه تارېخنوویس (کێڤن مەکییرمان) نوویستەنش: (ڕاپەڕینەکۍ بەردەوامۍ بېنۍ تاکوو ئا وەختە مەحمووڎ دلۍ جەنگینە زامڎار کریا، کە سەرو ڕاو میانو کەرکووک و سلێمانی ڕوەشدا. شېخ مەحمووڎ بە دەسو ھېزەکانو بەریتانیای دەستگیرکریا و سزاو قەنارەدایش سەرەرە سەپیا، بەڵام دماتەر دلۍ قەڵێوە بەریتانیای جە لاھۆر زیڼانی کریا)، شېخ مەحمووڎ تاکو ساڵەو (1922ز) جە ھیندستان مەنۆ.
شۆڕشەکەو شېخی حەفیدی پېسە تەمامو شۆڕشەکا کوردی بۍ ئاکام مەن، جیۆپۆلەتیکو کوردەسانی و بەشبېیەی میللەتو کوردی ملو چڼیین خېڵ و عەشرەتیرەو یۊ نەگېرتەیشان هۊکارۍ ئا شکەست و نەهامەتیا بیېنۍ.
[1]