نامۍ: شېخ مسەفا
نازنام: تەختەی
نامۊ تاتەی: شېخ شەمسەدین
ساڵۊ پېڎابېیەی: 1546ز.
ساڵۊ مەرڎەی: 1637ز.
یاگۊ پېڎابېیەی: #تەختە-هۆرامان#
یاگۊ مەرڎەی: #تەختە-هۆرامان#

$ژیۋاینامە$
شېخ مسەفاو تەختەی، تاکو ئیسە پېسە زانێوە پایەبەرزی و شېخو تەختەی نامېش بریێنە.
ئەچا دیاگۆ، جا و مەکانێ وېشانەش بییەن، بەڵام مەبۊن پېسە یۊ جە شاعېرانو پایەبەرزو کوردەواری و ناوچەو ئەردەڵانی باسش سەر بکریۊن و بشناسیۊن. ئی کەسایەتیە سەر بە بنەیانەو مەردۆخیەکان، شەجەرەش مەگېڵۊوە سەرو مەولانا گوشایش کوڕو شېخ موحەمەڎ مەردوخی هۆرامی. تاتەش نامېش شېخ شەمسەددین کوڕو شېخ عەبدولغەفاری کوڕو مەولانا گوشایشین.
شېخ مسەفاو تەختەی ساڵەو (1546ز) ئامان دنیا، ساڵە (1637ز) کۊچی دمایینش کەردەن، دلی دەگاو تەختەی، سەر بە شارو سنەی ئەسپەردەکریان.
بابا مەردۆخی ڕۆحانی دلۍ کتېبو (مشاهیر کرد)، بەرگی یەکەم باسێش سەرو شېخ مسەفای کەردەن و هەر ئانەو شېخ موحەمەد مەردۆخیش دوەبارە کەردەنۆ، تەنیا ئانەش پێ زیاڎ کەردەن کە پەی فېربیەی زانستی لوان پەی وڵاتە عەرەبیەکا پېسە (شام و حیجاز و مەککە)ی، چاگە خزمەتو عەللامە شەهابەدین ئەحمەد ئیبن حجر هیتمی ئیجازەو مەڵڵاییش وەرگېرتەن، دمای ماوێ گېڵانۆ پەی ماوا و مەسکەن و زێدو وېش، چاگە خەریکو واتەیۆ وانە و دەرس و زانستە ئیسلامیەکانی بییەن و سەرەمڕە خزمەتو گردو هاموڵاتیانو ناوچەکەو وېش و دۆروبەریشەنە بییەن هەتا دەمو
کۊچکەردەیش چاگە مەنەنۆو پەی دماجاری هەر دلۍ دەگاو تەختەی کۊچی دمایینش کەردەن و بەخاکیشا ئەسپاران.
ئی شاعېرە خامە ڕەنگینە، وەڵتەر پېسە شاعېری نەشناسیان، خۊ گەر پاسە نەبیێ دەمێ بۍ نامېش دلۍ ڕیزبەڼو شاعېرە گۆرەکا ناوچەکەی ئۍ ئەژمارای، بە داخۆ هەقێ فرەو ئی شاعېرە گۆرەیە ۋریان. شېعرەکانو شېخ مسەفاو تەختەی بە زوانی هۆرامی نویسیێنۍ، بە داخۆ زانیاری ۋرد و درووس سەرو ژیوانامە و سەرگوزەشتەو ژیانیش نەنویسیان.
بە هەرحاڵ شېخ مسەفاو تەختەی شېعرەکانېش ئڼە ئینێ ئاسێ باڵانە، هیچشان چانېشا (مەولەوی و سەیدی و بېسارانی و خانای قوبادی و میرزا شەفیع) کەمتەرۍ نییەنۍ، ئەگەر پایەگێوە بەرزتەرۆ نەبان.
گوڵچنێ جە شیعرەکانو شېخ مسەفای تەختەیی:
(توغراکەی سونبوڵ)...
ئی شېعرۍ دلۍ دیوانەکەو مەولەویچەنە هەنە، هەڵای ساغ نەبیەنۆ هینەو کامیشانە.
عەرەق چوون شەونەم وەشتەن نە ڕوی گوڵ
تەڕ کەردەن تاتای توغراکەی سونبوڵ
نە قازان خەم دڵ کەردەن وە ئاو
وە درۆ ماچۆ مەگێروو گوڵاو
ئازیزم گوڵاو بۆی خۆی کوڵم تۆن
ئەر بۆی تۆ نەوۆ بۆی گوڵاو جە کۆن
زەڕەی بۆی زولفت کەفتەن نە بەرزان
جە ڕەزان کەردەن بۆی گوڵاو هەرزان
ئازیز وە مەرگت ئەر ئێنسافت بۆ
هەنی کافیەن بۆی زوڵفت پەی تۆ
ئیتر چە حاجەت وێت مەدەی عازاو
وە سەد جەفاو جەور مەگێری گوڵاو.

(ئازیزم ناڵەی تەوەن تاوەکەم)......
ئازیزم ناڵەی تەوەن تاوەکەم
شاخەی قەڵوەزەی جۆی زوخاوەکەم
ئەو جە سەردی تۆ تەئسیرش نیەن
ئێڎ جە گەرمی دەرد چەمەش وشک بیەن
تای ڕەشتەی فێراق دەس شەوق بەستەن
مار مەهجووری پای سەبرم گەستەن
ژەرەژەکەی هۆش هەڵۆی خەم بەردەن
پەی سارای فەنا ئاماڎەم کەردەن
ئازیز بۆ بە حەق مەیلەکەی جاران
بەشق خاک پاک مەزار یاران
وێت پێم بنمانە سوبحێ یا شامێ
نە سەر کووچەیێ یا گۆشەی بامێ
ناڵەی ئەلفێراق دڵ کەر وە خامۆش
دەمێ ساکن بۆ دایم نەدۆ جۆش .

(ئازیز فێراقت دڵ کەردەن وە هوون)......
ئازیز فێراقت دڵ کەردەن وە هوون
سەر کەردەن نە چەم مەشۆ چوون جەیحوون
کەشتیی وجوودم تۆفانی کەردەن
تەختە پارەی ڕۆح وە عەدەم بەردەن
خول مەدەو نە گێج مەوج فەنادا
ئەجەڵ مەکێشۆم بەی لاو بەو لادا
زێندەگیم پەی مەرگ ها نە تەدارەک
ئومێد حەیات قەتعەن وە بێ شەک
دەروازەی فەرەج موحکەم مەسدوودەن
یەئسم وەش دەماغ ئۆمێد نابوودەن
هام وە سەر قولەی خەوف و ڕەجاوە
نمەز ڕام ئی لان یاخۆ ئەو لاوە
نەسیب بێ نەسیب جە بەهرەی شەوقەن
خەفەت بەزمشەن شادیم بێ زەوقەن
لێم تاقی نیەن ئاب و خور جە کۆن
موغەننی دەوام لەرەی کزەی تۆن
پەی ناڵەی حەزین لێوێ بەرەوە
چوون ئامای خەیاڵ مەحووم کەرەوە .

(پیری سپای خەم جەم کەردو ئاوەرد)......
پیری سپای خەم جەم کەردو ئاوەرد
مەتای جوانی گرد وە تاراج بەرد
بێ تینی تین دا وە تینیمەدا
ئەجەل بۆی فەنا وە بینیمەدا
قووەت جە ئەعزای بەڎەن گورێزان
گولاڵەی شاڎیم باڵ و پەڕ ڕێزان
مەویەرۆ جە لام ساتێ وە ساڵێ
تامووت جەستەم بیەن وە ناڵێ
مەسافەی میلێ مەبڕوو وە ماهێ
وە کۆهێن جە لام یەک بەرگ کاهێ
ئەساسەی فەنا یەکسەر ئامادەن
حەیفەن وێم سوار ئیمان پیادەن
یاڕەب بۆ بە حەق پادشای لەولاک
بە عەشق شەهید سەدر سینە چاک
حوسن خاتێمەم ئارایش بکەر
خەجاڵەت نەبوون جە بەزم مەحشەر.

(جەمین قورس خۆر شاباز خۆشخوو).......
جەمین قورس خۆر شاباز خۆشخوو
ڕەشک مەحبووبان گوڵزار مینوو
گوڵدەستەی مەجلێس بەزم عارفان
ئاهووی وەشخەرام شیرینتەر جە گیان
قامەت قیامەت سەرو باغ دڵ
سەفا بەخش بەرگ ڕووی سونبوڵ و گوڵ
مەنزوور نەزەر باریک بینان
قووت عێبادەت خەڵوەت نشینان
خەیلێوەن خەدەنگ گیان ستانەکەت
نامان وە سەروەخت نیمە گیانەکەت
زام کۆنەی دڵ هەر نە خەمیازەن
وە تەمای پەیکان خەدەنگێ تازەن
فێدای سەرپەنجەی وە هوون ڕەنگکەردەن
ئێڵات دڵان وە تاراج بەردەن
بشانە تیرێ وە یادگاری
پەی مەرهەم ئێش زامان کاری
ئازیز ئی دەردە یادگاری تۆن
ئۆمێد وە یاری دەس دیاری تۆن
جامێ نەو عەرەق چای زنج بێ گەرد
بکیانە وە لام پەرێ شێفای دەرد
بەڵ کەم کەم دیسان ئێحیام کەرۆوە
گلەی جەفاکەت جە یاڎ بەرۆوە.

(جۆش کورەی جەرگ).....
جۆش کورەی جەرگ بەو تەور گرتەن تاو
تاقەت نە بووتەی دڵ کەردەن وە ئاو
تاس تین سەبر گەرمی جۆش مەیل
جە ئێخڵاس قاڵ یەکسەر بیەن کەیل
هەر جزوێم پەی وێش سەروەخۆ کەسێن
هەریۆ ئامادەی جەزبەی نەفەسێن
ئەسڵ و فەرع ئەسڵەن لێم مەعلووم نیەن
وێم ئەوەڵەنان ئاخرم کێیەن
هەر یەند مەزانوون تاریکی بەدەن
سائێقەی نوورێ مەکەرۆش ڕەوشەن
منیچ مەگێڵوو بەو بەیدی و پەیدا
بەڵ وە شۆن و پەی دۆس کەروون پەیدا
بشوو بزانوو وە حەق بوو مولحەق
جە مەیدان سێدق هۆرکەروو بەیدەق
داخڵ وە زۆمرەی ئەهل عێرفان بوو
مەشغوڵ ڕومووز زێکر سوبحان بوو
جەیدما عومرێ ئەر ببۆ باقی
تازەش کەرۆوە وە جامێ ساقی
ئیتر وە غەفڵەت عەبەس نەویەرۆ
تۆ شێوە پەی وێش پەیدا بکەرۆ.

(چەرخ چەپ)....
چەرخ چەپ وە ڕاس نە ڕووی تەختەی دەرد
موهرەی بەد شانا چەواشەی چەپگەرد
کەردەن نە ششدەر داشەکەی ڕۆحم
وە دووشش بەستەن ڕاگەی فتۆحم
نەقد هۆش بەردەن وە بازی و فەریب
ئەو هەر قوشە نیشت من یەک بیم نەسیب
ئیسەیچ هەر موهرەم سێ و دوو خاڵەن
بازی چەنی چەرخ عەقڵی مەحاڵەن.

(دووربین خەیاڵ).....
دووربین خەیاڵ شیشەش تار بیەن
ڕای دوور نەجات لێش دیار نیەن
فێکرم پاش شیەن وە لاو خەمدا
پەردەی سیاتار دان وە ڕووی چەمدا
هەناسەم سفتەی دڵ مەدۆ وە باد
خەفەت نە دەروون مەگێڵۆ وە شاد
جەواهێر دەرک بیەن وە خەزەف
غەیر جە موزەخرەف نیەنش وە کەف
زایێقەو شاممەی ڕاعی موڵک تەن
قاسم جەوهەر عورووق بەدەن
ئێسە چوون جاران حوکمشان نیەن
توحفەی حەکیمی لێشان گوم بیەن
دەروون خاڵیەن چوون کۆنە غارێ
نیشانەش بیەن دوو پودو تارێ
جەنبەی حەیوانی زۆر ئاوەر بیەن
ڕەسم ئێنسانی جە دەستم شیەن
جە دایێرەی فەسڵ پام نیا ئەو بەر
خێرقەی سیای جنس کێشانم وە سەر
مەگەر خوداوەند دانای لایەنام
گونا بەخشەندەی گردین خاس و عام
واران فەیزێ وارۆم وە سەردا
بەر ئارۆم نەی چای تاریک وەردا
جەودما من و ئێنساف ساقی
بەڵ پێم دۆ جامێ مەعجوون باقی
کشت ئارەزووی هەور خەم بەردە
خەرمان خاشاک هووناو جەم کەردە
نە سەرچەمەی جام ئاوێ پێش دەرۆ
بەڵکەم جوون جاران نمایێ کەرۆ
وەرنەئی خەوف و ئی دەهشەت ئی لەرز
چار تەکبیر وەنەم نمەکەرۆ فەرز.
گلېرکەردەیۆ ئی دیوانەو شېخ مسەفاو تەختەی سەرو بنەماو دەسنویسو مەحمود پاشاو جافی بییەن. هەردۋۍ ئېژێ (موحەمەد ڕەشید ئەمینی و عەبدوڵا حەبیبی) لوێنێ پۊرەش.
ئەسعەد ڕەشید.[1]