نامۍ: حەسەن
نازنام: جنوونی _ حەسەن کەنۆش
نامۊ تاتەی: موحەمەد
ساڵۊ پېڎابېیەی:
1840. ز1840. ز
ساڵۊ مەرڎەی:
1895. ز1895. ز
یاگۊ پېڎابېیەی:
کچان _ سەنگاوکچان _ سەنگاو
یاگۊ مەرڎەی:
حەسەن کەنۊشحەسەن کەنۊش
ژیۋاینامە
جنوونی، شاعیرێ پەڕ زەوق و سەلیقەی جوان، نامۍ تەمامەش: حەسەن موحەمەد ئیسماعیل، سەر بە هۊزو دەلۆین، نازنامی شېعریش (جنوونی) بییەن، دلۍ خەڵکینە بە (حەسەن کەنۆش) ئەشناسیان. ساڵەو (1840ز.) دلۍ دەگاو (کچان)ی، بنارو سەنگاوی ئامان دنیا. بە هۊکارێ نەزانیا ماوێ یانەش بارشکەردەن پەی دۆروبەرو خانەقینی و دلۍ دەگاو (زاوتە)، یانی قەڵاو یەهودی نیشتەجابییەن و پەی ماوێچ لوان پەی (پەڵکانە)ی دەلۆی نزیک بە خانەقینی، دمایی گېڵانۆ پەی ناوچەو (دەلۆ) جە بنارو (ئاشداخ). ساڵەو (1895ز.)ی جە دەگاو (حەسەن کەنۆش) کۊچی دمایینش کەردەن.
فرەو زانایان و نویسەرانو کوردی، پاسنە مزانان کە حەسەن کەنۆش شاعېرێ نەخوڼەوار بییەن. پەی نموونەی؛ مامۊسا ئەمین فەیزی بەگ دلۍ کتېبو(ئەنجوومەنی ئەدیبان) ماچۊ: دلۍ وڵاتو بابانینە گەلێ پیێ ئەنەیاوێ و چوست و چالاکۍ بیېنۍ کە هیچشان نەوانان و چەنی ئانەیچ هۊنیۍ جوانۍ و بەرزېشان هۊڼێنێ، یۊ چانېشا (حەسەن کەنۆشە)ن.
مەگېڵناوە؛ حەسەن کەنۆش جە تاتەیشۆ پەڵێ زەمین و دۋۍ گاوۍ و بڕێ کەلووپەلش پەی جیامەنەن، پانېشا ژیوایێ ساڎە و سەر بەرزانەش گوزەرنان، ئاتاجو هیچ نامەردێ نەبییەن. چن دېڕە شېعرێ حەسەن کەنووشی بە زوانی جافی ئا شاهېڎیەمان پەی مڎان، کە چەنی بە دۋۍ گاۋۍ و پەڵێ زەمین ژیوای سەربەرزانەو وېش فەراهەم مارۊن، سەرە پەی هیچ کەسێ نمەنامنۊرە.
گەر دوو گا بۆ خوەت تۆ بێریتە دەس
کەلت نەکەفێ وە کەس و ناکەس
جفتی پێ بکەی لە دەشت و لە کێف
هەر بە شەکەتی پێیان بوڕی شێف
ژیانی خوەتی پێ بچەرخێنی
لەوە باشترە سەردانەوێنی
شاعېر، سەرئەنجام وازش جە قنیات و ژیوای ساویلکەیی ئاردەن و بییەن بە پیاو حەمە پاشاو جافی و وېش وستەن چېرو ڕکېفو ئاڎیی،
چونکوم چا دەمەنە هەر کەسێ پیێوە زۊردار و بە دەسەڵات دەسش نەکېشتێ سەرشەرە، نەتاوۍ جە ئۆپەڕو هېمنی و ئارامینە ژیوای بگوزەرنۊن، ئەشیێ چېرو چەپۊکەو ئېڎ و ئەوینە بیێ و نووزەش چۆوە نامێ، ئانەبۍ کە ئی شاعېرە ناچاربی بلۊنە خزمەتو حەمە پاشاو جافی و پارچە هۊربەسێش پەی هۊڼۊوە.
پېسە ماچان؛ بە دەسوورو حەمە پاشای شېعرەکۍ حەسەن کەنۆشی گلېرۍ کریێنێ و دلۍ دەفتەرێنە تۊمارۍ کریێنۍ.
بەڵام دلۍ جەنگ و ئاژاولێنە ئا دەفتەرە شېعرییە دلېنە شییەن. ئا چن شېعرېچە کە پەیمان مەنېنێ، دەم بە دەم و دلۍ کەشکۊڵ و بەیازەکانە پارېزیێنۍ.
حەسەن کەنۆش، هۊنیۍ هەمەڕەنگېش هۊڼێنێ، دڵداری و ئایینی و سروشتی و کۊمەڵی و ستایشی و پۊرەهۊردای. گەلێ جیناسۍ جوانېش چەنە بەکارئاردېنۍ، پەی نموونەی:
جە بەیانەوە، جە بەیانەوە
خاڵێ دیم وە بەین دوو بەیانەوە
حەکاکان دەور، گشت بەیانەوە
کێ دییەن مەغریب وە بەیانەوە؟
تا (حەسەن) وە خاک سەرمەنیانەوە
هەر هام وە حەسرەت ئەو بەیانەوە
یانی: میانو مەمانو یارەکېمەنە، خاڵێ سییاوەم دییە، پېسە هەسارەو دەمەو بەیانی مەدرەوشیاوە، ئەی زانایان و فرەزانانو دۆری، گردتان بەیان و سەرنجە بڎەیدۍ و بزاندۍ تاکو ئیسە هیچ کەسێ مەغریبش(وەرنیشت) چەنی بەیانی دییەن؟ تاکو ئا وەختە حەسەن سەر منیۊ دلۍخاکی، هەردەم ئینا دلۍ ویرو پەژارەو ئا دووە مەماوە کە پېسەنۍ بەیا.
بەڕاسی (حەسەن کەنۆش) دەربارەو جیناس و واچە جوان و ڕەنگیناوە زیرەکانە ئامانەنە مێڎان، ئەچېگەنە واچۍ (بەیانەوە)یش بە چن مانێ جیاوازە بەکارئاردېنە، هەم سینەو یارەکېش مشنان بە ئاسمانی و مەمانش بە هەسارۍ کە دلۍ ئاسمانو سینەیشەنە مەدرەوشیاوە.
حەسەن کەنۆش پېسە تەمامو شاعېرەکانو سەرزەمینو کوردەواری ئەچا سەردەمە پرشنگدارەنە بە زوانی هۆرامی شېعرېش واتېنۍ، پېوەڼییش چەنی شاعېرەکانو ئا سەردەمەیە بېیەن، نامە فاڕایۆ میانشانە کریان.چن نموونێ جە شېعرەکاش:
مەحبوبەی ژاڵە...
مەحبوبەی ژاڵە، مەحبوبەی ژاڵە
مەحبوبەی بۍ عەیب، نادرەی ژاڵە
تەوار تەڕلان، باز چەند ساڵە
بۍ باک لە سایەی سەنگاو مەحاڵە
تەیر هوما پەڕ، موبارەک قەدەم
باز بۍ کڵاو، بۍ پەروا و بۍ خەم
شەهێن توون خېزخاڵ نوقتەی بێگەرد
شەیدای بەرز دەماخ، قۆپی تەنگی سەر
مروەتی خۆتەن، ئاهوی نەوا ژەن
مەردم جە داخت جەور و جەفا کەن
فیدای باڵات بان، تەمام خاس و عام
بەگزادە دەستور پای مەڵاس مەقام
بەفیدای باڵات بام، نوقتەی خاڵ بێگەرد
مەحبوبەی ژاڵەی، ئەی چارۆکە زەرد
شاڵا بام وە پای هەر ساڵی جارێ
یان بەیانی سوب. یان پای ئێوارێ
(جنوونی) خەمبار دەست دەورانی
ئی خەمە چېشەن، هەی ئاوەدانی.
زوڵف گوڵ ئامێز...
زوڵفێ کە نە دەور گۆنای گوڵ نەبۊ
تەسکین دڵان، پێ حاسڵ نەبۊ
گاگا وە مەرهەم زام دڵ نەبۊ
حوکم حەکیمان لاش خجڵ نەبۊ
نەزانۊ وە حاڵ، جەفا بەردەی وېش
حاشا، ئەو زوڵفە من بېزارم لېش.
هەرچن ئی پارچە شېعرۍ ماڵو مامۊسا بېسارانینە، بەڵام دیارەن حەسەن کەنۆش دەسکاریش کەردېنەو نامۍ وېش دێنە دامانش
جە بەیانەوە، جە بەیانەوە
خاڵی دیم وە بەین دوو بەیانەوە
چوون نەجم مەردەوشۆ وە بەیانەوە
حکاکانی دەوران گشت بەیانەوە
کێ دییەن مەغرب وە بەیانەوە؟
تا (حەسەن) وە خاک سەر مەنیانەوە
هەر ها وە حەسرەت ئەو بەیانەوە.
[1]