ئەدەبېیاتی ناجێد و قابیلیەتەکاش شێعرەی کورڎیەنە
بەشەی یەکەمە
نویستەی: #عادل محەمەدپوور#
سەرجەم ئەدەبېیاتی هۆربەسیا (منظوم، هۆنیاوە) و پەخشانەنە (منثور)، دوې جۊرێ گوزارێ وێ منمانانە: ئەدەبی جێد و ناجێد. ئەدەبی جێد سەرجەم تەوەرێ ڕەزم و بەزم و دەقە ئەخلاقی و ئێتیکییەکا مگېرۆوە. نویسەرې و ڕەخنەوانێ وینگاشا ئینەنە کە ساختاروو ئەدەبېیاتی ناجێددی سەرو یەرێ کۊڵەکاوە قەوامش گېرتەن: تەنز، هەزل و هەجو. ئی یەرە جۊرە، جیاوازیی دلېنەییشا هەن و ڕوەو دەلالەتوو نیشانەکاشاوە تاکو ڕادېوە متاومې ئەو یۊیشا جېیاتی بکەرمېوە.
گرڎو زوانەکاو ئەدەبېیاتی کورڎینە، ئەدەبېیاتی ناجێد بە تەوس، تارۆز، تالێق، تانێ، پلار، تەشەرە، لۆمە، تیتاڵی، لۆقەتی، شۆرتەیەو، داشۆردن، وێگېلنای، گاڵتەکەرڎەی و پېچەوانەواتەی و پېوارنای و باقی سێناعەتە بەلاغییەکایتەری ئەدەبی نامېش چۊ بریاینە. هەر پاسە کە نامەکېشرە دیارەن، ئەدەبی ناجێد هۆرگېروو مادەو ئەدەبییەتین کە وێناش بەرهەمی ئەدەبین و هەر بەرهەمېوی ئەدەبیچ وېش نیشانەن کە جە پۆلێو نیشانێ وەش بېیەن، ئی پۆلە نیشانایچە ملانە دلېو کەلان ساختێوی پێوەڼیداری بە نامې نێزامی نیشانەیی کە ئاکامش ئەژناسای و تەشک گېرتەی دەقی هونەرین کە مادەکېش پێوەڼی و یۆگیریی هارمۆنیاییشا پێوەرە هەن. توخموو هارمۆنیایچ هەر دەقێوی هونەرینە بە ئی یەرە سازە هونەریا شکڵە مگېرۆ و دێفۆرمە و وەرافاڕ مکریۊنە: خېیاڵ ئەنگێزی، کۆدژکاری و مەنفییەتی زوانی. ئی یەرە سووچێنێ کە ساختاری ئەدەبېیاتی ناجێددی فەراهەم کەرانێ و پێوەڼیەکاو دەقی پێوەرە گرێ مڎانێ. ئی مادە زوانیې دلېو مەسەلەکا و واتەکاو خەڵکی ئاسایینە و کردارو ئینسانەکانە زەبەڼە هەست پەنە کریانە. بە نموونە ماچا:
گیرفانم پڕە جە خاڵی، یا هەشپشی کیسەمنە سەوزەڵێ گېیان ماچا، هەرچی بەلوێ فرێ با، سمۊرە ئاوراتەرشا، دنیا پەڕەنە، مەتیلێ کەڕەنە، نانش بە گۊشێ ژاوان و.... هتر
بە سەرنجېوی ورڎە پەیما گنۊ بەر کە ئی گوزارێ تینەتشا تەنزەن و پارادۆکس؛ و لوای گژێ یۊیرە زەمینە هونەرییەکەشانە.[1]