نامۍ: حەیدەر
نازنام: سەی براکە
نامۊ تاتەی: سەی مەنسوور
ساڵۊ پېڎابېیەی: 1796ز.
ساڵۊ مەرڎەی: 1873ز.
یاگۊ پېڎابېیەی: #تووت شام_ کرماشان#
یاگۊ مەرڎەی: #تووت شام_ کرماشان#
$ژیۋاینامە$
سەی براکە؛ ئی شاعېرەمان نامېش حەیدەر کوڕو سەی مەنسوورین، نازنامش (سەی براکە)ن. بەپاو سەرەتاو کتېبو (سەرئەنجام)ی، ساڵیەو ( 1210ک.) دلۍ دەگاو (تووت شام)ی، سەر بە شارو کرماشانی ئامان دلۍ دنیێ. ساڵیەو ( 1290ک. ) جە تەمەنو (80) ساڵینە بە دەسو ناحەزا کوشیان و دلۍ زاڎگاو وېشەنە بە خاکیشان ئەسپاران.
پەیلوێ و سەرنجۍ و ڕایۍ جیاوازۍ هەنۍ سەرو سەی براکەی:
دوکتۊر موحەمەد موکری سەرەتاو کتېبو (شانامەی حەقیقەت)ینە جە بارەو سەی براکەی ماچۊ: سەی براکە یۊن جە ڕابەرانو هەرەبەرزو یارییەکان.
سەی براکە، هۊنیارێ پایەبەرزی یارین، سەردەمو ژیوای وېشنە (36) کەسۍ جە هاوەڵەکاش دۆرشەنە جەمۍ بیېنێ، گرڎشان هۊنیارۍ بیېنۍ، نموونەو ئا هۊنیاراچە:
(نۆرۊز، تەیموور، زولفەقار) کە هۊنیێکېشا گەلێ بەرز و ناسکۍ و ڕەوانېنۍ.
چن نموونێ جە شېعرەکانو سەی براکەی:
عەرەب دوجەیلم:
عەرەب دوجەیلم ، عەرەب دوجەیلم
عەرەب وە عەرەب قەیسی دوجەیلم
ئەتۆ لەیلەنی، من لەیل لەیلم
ئەسرین نە دیدە چوون سەیلات کەیلم
بیم وە سەرقەتار، قەتار شاهی
وېیەردم نە بان پێڵ کەچ ڕاهی
دۆسان مزگانی ها یاوام وە لەیل
وە بۊی عەطر لەیل دەماخ کەردم کەیل
دیدە دیدەی لەیل نەناسۆوە وېش
کۊربۆ، نابینا، بەدتەر بەیۆ پېش.
یاران نە خامۆش:
یاران نە خامۆش، یاران نە خامۆش
شەوێ نە شەوان نە خاو خامۆش
وېنەی سیا وەحش، سیای سەواد پۊش
دیم صەدای قووقووی یارم ها نەگۊش
وە جەخت مەشا خانە و بەند سەرکۆ
قەواقووی یاران ئاخر بی وە ڕۊ
نەو صەدا و دەنگە چن کەس خرۆشا
بېدار بیم نە خاو دەرونمجۊشا
ئیسە هام نەۋیر ئەو صەدا و خرۆش
وە مەیل بنیام، هەم بەیۊوە گۊش.
دڵە ئەو کۆی نەشت:
دڵە ئەو کۆی نەشت، دڵە ئەو کۆی نەشت
وە یادت مەیۆ، وێڵ بیت نە کۆی نەشت
ئەسرین نە دیدەت چوون سێڵاو مەوەشت
سوەیل بې ئاما وەی طەور تۊ ڕەشت
هەی دڵ نە پایەی لەیلا بنیەر سەر
پەنا بەر وە ڎات پادشای داوەر
جام جەم بنیام، بنیام جام جەم
دۆستان مزگانی، شا بازی مەحکەم.
جەو یار پەی خەوەر:
جەو یار پەی خەوەر، جەو یار پەی خەوەر
سێ دۆست ئینتظار، جەو یار پەی خەوەر
هەرسێ سەر طوفەیڵ گوڵبانگ سەهەر
موحتاج پەرێ شەوق شوعای شوعلەوەر
وە مەضموون ثەبت تەعلیقەی سەر مۆر
زاڵ چەنی ڕۊستەم ڕەخش مەصافجۊر
ئامان ئەو مەیدان سەرای داڵەهۆ
تەمام ئاراستن، خواجای یەمەن کۆ
چوون ڕۊستەم چەنی ئەو خاقان چین
ستێزا و یاوا وە فەڕ ئی زەمین
یەقین دوستانیش مەیاوان وەفەر
خلاف نەدارۊ، حەرف قەڵەم زەڕ
دەورمەدان نە دەور چوون حوسەین نام
تەحقیق نە مەیدان نەداران ئارام
نوشتەی مووسی خلاف نەدارۊ
دۆست ڕاست پاکباز باوەڕ بدارۊ.
عەجەو بەزمێ دیم:
عەجەو بەزمێ دیم، عەجەو بەزمێ دیم
نەی وەقت شەفەق، عەجەو بەزمێ دیم
وە مەیل چن کەس مەگېڵیام، مەشیم
تا یاوام وە پای درەخت عەظیم
یاوام وە بازاڕ بەند ڕاست بەن
دیام دیم یارم، نە ڕووم حاضر هەن
مەیۆ وە ڕاوە و وېنەی سەوڵ صاف
وەرگېڵیا چەنیم، بې لاف و خلاف
ڕوو کەرد وە مۆبەت وەشیرین گوفتاز
گا مەیل وە کەمین، گا ڕاز بەدکار
خوڵاصە تا دەرب وە ڕازان کەردن
هەردوو دەس پەیوەس پېچان نە گەردن
دەهەن نە گەڵووی، من مات و مەدهۊش
طفڵێ نەو ساعەت مەواتش خامۆش
ئیسە هەم وە مەیل بنیامین جەم
نەو مەیل و مۆبەت مەیلش نەبۊ کەم.
دەروېش دەروېشان:
دەروېش دەروېشان، دەروېش دەروېشان
دەروېش مەولا، ئاغەی دەروېشان
وە ڕەمز و ڕەوشت ڕیاضەت کېشان
وە جەم و چلتەن، یار نە دلېشان
هەر کەسې کەرا وە یار بزانۆ
صەررافەن صەرراف کە پېش مەوانۆ
مەبۊ کە صەرراف دانە شناس بۊ
خەوەر نە ئەسرار خاس و ناخاس بۊ
نەک چوون لێڵاوان وێڵ نە هەر دە بۊ
وێڵ و سەرگەردان ڕا گوم کەرڎەبۆ.
سفید صفەتان:
سفید صفەتان، سفید صفەتان
جەم سفیدەوان، سفید صفەتان
کاڵای کارخانەی صاحێب مۆبەتان
سەر مەشق نە دوکان باطن هیمەتان
مەعلووم بۊ نەلای طوغرای قەڵەم زەڕ
زێڵ زەین زۆڵاڵ جەلادان وە فەڕ
بەڵێ وەشەرطێ چوون مایەداران
هەر شە
ڕط و ئیقرار وېنەی توجاران
ڕۆژ وە ڕۊژ فێشتەر مەشقش تەمام بۊ
دوور نە بەین و بەس بۊرە جەمام بۊ
وە صەور ئموور، وە سەقام سەخت
مایەت نە دوکان، صەرراف بکەر نەخت
وەی طەورە مەبۊ نە سەر وېیەردەن
باقی وات واتای مەنەی بې شەردەن.
ئەسعەد ڕەشید.[1]