نامۍ: میرزا عەبدوڵڵا
نازنام: خەیاڵی
نامۊ تاتەی: مەڵڵا قاڎر
ساڵۊ پېڎابېیەی: 1798ز.
ساڵۊ مەرڎەی: 1879ز.
یاگۊ پېڎابېیەی: #هەوشار _ هۆرامان#
یاگۊ مەرڎەی: #گۆرچین _ هۆرامان#
$ژیۋاینامە$
ئی شاعېرەمان نامېش: عەبدوڵڵا کوڕو مەڵڵا قاڎرین، نازنامی شېعریش (خەیاڵی)ن. بەپاو بەیازێ کۊنی و ئا زانشتا دەربارەش یاوێنۍ دەسمان، ساڵەو (1798ز.) جە (هەوشار) ئامان سەرو دنیێ. جە تافو زاروڵەییۆ دەسش کەرڎەن بە وانای و لوانەنە دلۍ حوجرەو فەقیا، شۊنەو فېربېیەی و زانشتیرە گرڎو هۆراماناتی گېڵان، باعزە یاگێچەنە خزمەتو مامۊسایانو ئا ناوچێنە مەنەنۆ و فېرو وانە و زانستی جۊرا و جۊری بېیەن. سەرئەنجام دەگاو نۊدشەی واناکەیش تەمامنان و گېڵانۆ پەی زاڎگا و ماواو وېش و دما ڕوەکا ژیوایش بە کشتیاری و وانە واتەیۆ گوزەرنان. تاکو ساڵەو (1879ز.) تەمەنو (81) ساڵینە جە دەگاو (گۆرچین) کۊچی دمایینش کەرڎەن و بە خاکیشان ئەسپاران.
خەیاڵی، جە هۊڼایۆ هۊنییە هۆرامی و فارسییانە تەوانێوە گۆرۍ و دەس و پەنجێ ڕەنگینش بېیەن، خاوەنو دەس و خەتێ جوانی بېیەن، هۊنیێکېش بە خەیاڵێ قووڵ و دەسخەتێ زەریف و جوان تۊمارۍ کەردېنۍ و بە یاڎگاری پەی ئېمە مەنېنێ. خەیاڵی شاعېر، جە ئەوەڵۆ پېسە فرەو شاعېرانو تەری، شەیداو دیمەنە زەریفەکانو هۆرامانی بییەن. پاڵو ئینەیچەنە جوانی و شۊخی یارە وەشەویسەکېش ئاڼەی تەر ئایېرش وەردانەنە دلۍ دڵ و دەروونیش، کە بیېنۍ سەرچەمە پەی هۊرقۊڵیای شېعرەکاش.
مەگېڵناوە: تافو جوانیشەنە جە هەرېمو (تیلەکۆ) یام (سیاکۆ)ینە، دڵش لوان ملو (بەفراو) نامێرە و فرەو شېعرەکاش سەرو بەژن و باڵاو ئا کناچېرە هۊردێنۍ.
دلۍ پارچە هۊربەسە بەنامبانگەکېشەنە بەنامۍ (بای شەماڵ)ی، شەماڵۍ مەکەرۊن بە کیانەرو ڕازەو وەشەویسیش و ئایېرو دلۍ دڵیش منیۊ دلۍ کۊڵەپەشتەو شەماڵی و ڕاشمسپارۊ بلۊ خزمەتو ئازیزېش و پەنەش واچۊن؛ کە خەیاڵی شېت و وېتو ئاڎۍ بېیەن و ئارامش چەنەبڕیان، بە ئاواتەن بېیاوۊ بە دیڎارش.
دلۍ باعزێ سەرچەما تەرینە بە جۊری جیاوازتەر نامېش مەبەران و زانیاریۍ تەرۍ هەنۍ دەربارەش، زېیاتەر دەربارەو خەتوەشی و وەشنویسیش، ئامان کە جە هونەرو وېنەکېشتەینە بەهرەش بېیەن و وېنۍ فرېش جە دیمەنەکانو ناوچەو هۆرامانی کېشتېنۍ. چەنی داخۍ، باسشان مەنەن و نامېشان مەنېنە، بەڵام ڕەنگشان نییەن و نموونەشان وەردەس نییەن.
نموونێ جە شیعرەکانو میرزا عەبدوڵڵای خەیاڵی:
بای شەماڵ:
شەماڵ وەشبۆ، شەماڵ وەشبۆ
شەماڵ شەریف بۊی عەتر وەشبۆ
قەترە دەر وە جەخت مدارات نەبۊ
بۆ وە ماوای، مڵک سیاکۆ
بشۆ بەو مەکان قیبلەم تێ نشتەن
جەسەر تا دامان نوور پێدا وەشتەن
دەخیلم دەخیل، باد سەردی نۊش
عەرز بەندەی وېت مەکەر فەرامۆش
مەشی وە یانەی باوان لەیلم
جە لەیلې فێشتەر وەفا و مەیلم
وېنەی دڵسۊزان بنیشە وە لاش
دەستەی زوڵفانش پەخش کەر نە گۆناش
مەبادا قیبلەی ئاهووی وەحش چەم
بېدار بۊ جە خاو، بوینۆ ستەم
کاتېو هۊرېزا جە شیرین خاوان
مەوینۊ زۆڵفان موشکین و لاوان
دیسان جە نۆوە بە قەترەی گوڵاو
پەرداخ مەدۊ زوڵف تەفرەقەی خام تاو
عەکس مەدۊ نەجام جەمین جام جەم
مېڵ وە سوورمەی طوور مەماڵۆ نە چەم
کەم کەم طوغرای لەیل بکەرەوە بۊ
ئەڵبەت مەواچۊ، شەماڵ ئۆغر بۊ
بە ڕېزەی ڕازان وە دڵەی پڕ فام
دەس بە سینەوە، وەنەش کەرد سڵام
بواچە ئەی لەیل صاحێب شەرت شوون
حەکیم دەردان، حاڵ زان مەجنوون
(خەیاڵی) چوون قەیس گرتش دامانم
من جە ئەو بۊنۆ بەی زێد ئامانم
واتش: چن ڕایی کە دەلیل مەندەن
زمسان تۊڕادام نەگەڕام تەندەن
جەو سەبەب مەحرووم دیدار یارم
ئینتظار بە دین دۆست دڵدارم
وەرنە کێ طاقەت فراق تۊشەن
شەو ڕۊ تاسەی دیدار تۊشەن
عەرز سڵامت بە من سپەردەن
بەخاک قدووم پای تۊم ئاوەردەن
سا ئەر تۊ چوون لەیل، حاڵ زان دەردی
یا خەبەر جە قەیس وێڵ چۊڵگەردی
وەرنە مەحاڵەن کەس وە تەماش بۊ
وا عەرزت کەردم نەونەمام نۆ
چېشەن بزانە، ڕاگەی صەوابش
حەج ئەکبەرەن، واچە جەوابش
ئەڵبەت وېنەی لەیل شەهدو شەکەر ڕېز
یاخۆ چوون شیرین خاطر خوای پەروێز
یا چوون سنەوبەر شازادەی کشمیر
یا خۊ وېنەی زین، بوهتان جزیر
یا چوون هومەیلای پەریزای پەری
یا خۊ بە وېنەی زوهرە و موشتەری
یا چوون گوڵەندام گوڵشای بن هلاڵ
یا خۊ چوون عەزران صاحێب زولف و خاڵ
یا خۊ بە وېنەی مەنیجەی تووران
یا چوون زڵێخای سەردار حووران
دوو مسقاڵ شەربەت لەعل بېگەردش
نیم درەم جە گەردن سوراحی زەردش
یەک مسقاڵ جە خاڵ ما بەین لیمۆش
نیم درەم ژاڵەی بان تاق ئەبرۆش
بپېچەش نە کڵف ما وەری وە لام
پېش مەبۊ ساڕېش ناسۆر کەفتە زام
با شەرتمان بۊ شەماڵ هوشییار
باوەری ئەحواڵ، سڵامەتی یار
(خەیاڵی) تا گېیان جەلاش مەندەبۆ
گېیان وەتۆ پېشکەش وە لەیل مەندەبۆ.
ئەسعەد ڕەشید.[1]