نامۍ: حەسەن
نازنام: ئاغا مرزا عەلی
نامۊ تاتەی: غەریب
ساڵۊ پېڎابېیەی: 1882ز.
ساڵۊ مەرڎەی: 1953ز.
یاگۊ پېڎابېیەی: #قەرەول _ دیواندەرە#
یاگۊ مەرڎەی: #قەرەول _ دیواندەرە#
$ژیۋاینامە$
میرزا حەسەن عەلی، نا مۍ تەمامەش؛ حەسەن عەلی کوڕو ئاغا میرزا عەلی وەزیریین، نازنامی شېعریش (غەریب)ەن. بە پاو ئا ئاگاڎاریا کە کۆتېنۍ دلۍ دەسامان، ساڵەو (1882ز.) دلۍ دەگاو (قەرەول) ئامان دلۍ دنیێ. هەر جە تەمەنو زاروڵەییشۆ پاڵو (مەڵڵا موحەمەڎی قەرەولی) خەریکو وانای بییەن و کاتێ جە وردە پەرلە فارسییەکا بییەنۆ، سەرەتاو وانای فیقهی ئیسلامیش دەسپەنەکەردەن. دماتەر پېسە فەقیێ لوان پەی (سنە)ی، ئەچاگە دلۍ مزگی (دار الاحسان) ماوێ خەریکو وانای بییەن و هەر ئەچاگەیچۆ فرەو یاگەکان و ناوچەکانو کوردەسانی گېڵان. بە تایبە هۆرامانات، چاگە پاڵو چڼیین زانا گۆرانە مەنەنۆ و فېرو ماریفەتی و زانستی شەرعی بییەن. گەلێ وانۍ و دەرسۍ بە قیمەتېش وەرگېرتېنۍ و ئینجا گېڵانۆ پەی زاڎگا و ماواو وېش. پەی فەترێ خەریکو هەرمان و کارو کشتوکاڵی بییەن و دمای ئانێچ (قەرەول)ش جیائاستەن و لوان پەی تیکانتەپەو (هەوشار )ی، دمادماکاو ژیوایش چاگە خەریکو کشتوکاڵی و وانە واتەیۆ و هۊڼایۆ هۊنیایا بییەن.
تاکو ساڵەو (1953ز.) جە تەمەنو (71) ساڵینە کۊچی دمایینش کەردەن و بە پاو ئەسپارای وېش، تەرمەکەشان بەردەنۆ پەی (قەرەول)، ئەچاگە بە خاکیشان ئەسپاران.
میرزا حەسەن عەلی، جە هۊڼایۆ هۊنییە کوردی و فارسیانە دەسێ بەرز و باڵاش بییەن و بە یۊ جە هۊنیارە نامڎارەکا کوردی مێنە ئەژمار. هۊنیەکېش فرە تەڕۍ و پاراۋۍ و شیرینۍ و ڕەوانېنۍ. ئی شاعېرە سەرەش کېشتەن دلۍ دنیاو ئایین و عەشق و دڵداری و ڕازۍ تاریفدای و پۊرەهۊردای سیاسی. بېجگە جە دیوانەکەیش کە هۊنیۍ ئایینیۍ و دڵداریېش چەنەنۍ، کتېبێ بە نامۍ (حەیدەر و سنەوبەر) بە هۊنیۍ هۊڼانۆ، کە هەڵای چاپ نەکریان.
ناسکی و تەڕ و پاراوی و شیرینی هۊنییەکۍ غەریبی، چڼیین نموونۍ بەهاڎارېنۍ پەی بازاڕو ئەدەبی کوردی.
چن نموونێ جە شېعرەکانو غەریبی:
مەیلی نەونەمام:
مەیلت ها وەلای ئەو نەمامەوە
دەستاخەن وە بەند ئەو نەفامەوە
وە لێو و باڵاش بەی ڕەفتارەوە
هەردوو عەین وە خەشم قین و قارەوە
قامەت بەو زوڵفان عەجەب تارەوە
هەر چوون بیمارەن لەب وە بارەوە
چوون مورغ نە قەفەس بی وە دامەوە
مەئیووسەن وە چنگ ئەو نەفامەوە
باڵا بە وێنەی سەوڵ سایە بەرز
باڵا مەنمانۆ ئەو نەبووم و مەرز
هەر وەقت مەڕەقصۆت ئەو وە هەزار تەرز
جە لەنجەو لارەش ئەعضام نیشت وە لەرز
دەست زەلیلی ها وە زامەوە
مەئیووسەن وە چنگ ئەو نەفامەوە
یاڵڵا بە حاجەت پێغەمبەران گشت
بە شەرافەتی عەلی زۆر وە مشت
ئی مەلەک شێوەی لەقای نوور سرشت
دەستاخەن وە دەست دێو ئەکوان زشت
دەست زەلیلیش ها وە زامەوە
مەئیووسەن وە چنگ ئەو نەفامەوە
فەڵەک تۆ کردار دەس کەچبازی
هەرکەس وە هام جنس وێش بکەر ڕازی
جەواهیر بەخشای وە دامانەوە
دانە دای وە دەست نەفامانەوە
وەس کاری ناشەرع باوەرە نەویر
ئاخر وە نەفرین، (غەریب) مەبی گیر
چوون مورغ نە قەفەس بی وە دامەوە
زەلیلەن وە چنگ، ئەو نەفامەوە.
حەیدەر و سنەوبەر:
ئی بەندەی زەلیل عاصی ڕووسیا
جە دین ڕوسووم مەکەرەم جیا
ئەر صەد کە عاصی هەم شەرمەسارم
گوای فراوان، بیەن وە بارم
هەرچە تۆ فەرمات بە جا ناوەردم
فرێ تەرک قەوڵ کەلامت کەردم
هیچ حەقم نەکەرد سوا جە ناحەق
تا واتن پەندم کافر موطڵەق
بە کافری وێم کەردەنم ئیقرار
کەرەمدار تۆنی، کەرەم بێ شمار
تۆ جە کافران فرێ ویەردی
هەم چەنی خاسان مەرحەمەت کەردی
ڕاز دەروونم وەنەت عەیانەن
چ حاجەت وە شەرح واتەی بەیانەن
بەڵام ئیسدعای بەندە کەمینە
هەر ئێدەن جە لات ئەی بێ قەرینە
گونای ویەردەی ئی بەندەی کەمتەر
عەفوم کەر بە ذات، پاک پێغەمبەر
عەفو کەر گونای عاصی شەرمەسار
ئومێدم بە تۆن سڕپۆش سەتتار
فیعل شەیطانی نە ذاتم دوور بۆ
سەرچەشمەی زەینم دایم پڕ نوور بۆ
ئەگەر چ ئایەی (قالوبەلا) هەن
بە ئەمر قودرەت وەنەم گەوا هەن
ئەر بەلا واتم ئەر واتم نەعەم
کول بەڕەزای تۆن قادر ئەعظم
هەم بە ڕەزای وێت جە نەعەم دوورم
پەی حەرف بەلا حەل ضەروورم
بەی عەقڵ نوقسان ئەوەندەم زانا
دوورم جە نەعەم من بەلام وانا
هەرچی ڕەزات بۆ جە کێ مەپەرسی
هەم ڕەزای وێتەن جە کێ مەتەرسی
کۍ هەن سوای وێت کان سەخا بۆ
کێ بەخشۆ گونا، کان ڕجا بۆ
هەر تۆنی مەعبوود ئەزەڵ تا ئەبەد
هەرتۆ مەشناسۆن وە کێمەن مەدەد
بیاوە بە داد بەندەی شەرمەسار
کەرەمدار تۆنی حەیی جیهاندار
بویەر جە تەقصیر گونای ویەرەم
گونای بێ شمار چەنی نەکەردەم
وەلحاسڵ هەرچی صەڵای تۆ تێشەن
بەندە فەرمانم صەڵای من چێشەن
دووەم ئیلتیجای بەندەی خەتا کار
ئێدەن نە دەرگات، کەرەم بێ شمار
تا باقی حەیات تا وادەی تەسلیم
دوور بۆ جە وەسواس شەیتان ڕەجیم
قەترەی جە ڕەحمەت دەریای گرانبار
وزی نە دەروون (غەریب) شەرمسار.
حەیدەر و سنەوبەر:
چل ڕۆ چراخان کریا کوردستان
جەیومن ئیقباڵ شای واڵامەکان
سەدای سەنج ساز ناڵەی کەڕەنا
مەنیشت وە گەردوون وە چەرخ مینا
سەدای سەمتووران چەنگ چەقانە
ڕەقس ڕەقاسان، شەیدای زەمانە
ناڵەی موکەشان بەربەت چەنی روود
سەوت وەشخوانان، چوون نەغمەی داوود
عیشوەی ساقیان جەمین قورس نوور
مەگێڵان چەنی، پیاڵەی بلوور
کاکۆڵ چەنی زۆڵف چین وەردەن چین چین
ئەفشان کەردەبین، نەپای عەرەقچین
وە هەرکەس مەدان جورعەی جام مەی
باقی نەمەند هۆش کەس بە کام وەی
سەرداران سوروور جە بادەی شادی
ڕەعیەت جە خۆف، چراغ ئازادی
یە گشت پەی ئەساس شادی سنوبەر
پەی عەیش نیشات، شێر دلاوەر.
ئەسعەد ڕەشید.[1]