‍ تەماشە، دیای، وینای
نویستەی: ناجح گوڵپیناجح گوڵپی
زوانو گوران-دایلەکتو هەورامانینە ئی یەرە واتیٛما هەنیٛ کە بەکارمەیانیٛ پەی هەستو وینای و تەماشەکەردەی. جا با جوان وەرد و پەڕەناوشا بکەرمیٛ، بزانمیٛ هەریوٙشا چەنی بەکار مەیوٙ، هەریەری کەردەویٛنیٛ. چەمیٛ بەکارمارمیٛ پەی ئەنجامدای هەرمانەکیٛ.
تەماشە: ئی واتیٛ تەنیا ڕیٛخەکەش مەنەن، خوتایو چەمەی نیەنە، جە بارو واتسازی-موٙرفۆلۆجیوە پەنەش ماچا ڕیٛخەی بەند bound root چون مەلکوٙ چەمەو (کەردەی) یرە ئیجا بە تەمامی مانای پەڕە مەبەخشوٙ.
تەماشە بکەرە: تەماشە مەکەرە. تەماشەمەکەروٙ. تەماشەشکەرد، تەماشەشکەردێ...
ماناو ئی تەماشەیە ئانەن کە پەی ماوێ دریٛژی یام کوڵی بەیەک ئاراستە تەماشەو چیٛوێ بکەری، سەرنجەش بدەی، فلم یام دیمەنو کەشوکوٙی، ڕەنگا مەسافێوی نزیک یام دورۆ بوٙنە، چەمیٛش پەی مەگیٛڵنی تا چیٛوێو بیٛزیوە، تا بزانی چیٛش ڕووە مەدوٙنە. پەیشهەن دیمەنەکیٛ بواڕیانیٛ وەرەچەماتەوە.
ماچوٙ ئەگەر بەجوانی چەمیٛش پەی بگیٛڵنی مەوینیش.
ئەگەر تەماشەش بکەری مەوینیش. یانی تەماشە مەکەری ئینجا مەوینی.
تەماشە مکەرو، یانی مدیەو.... نمەواچی موینو. تەماشە بکەرە هەمسانەن چەنی بدیە.
دیەی-دیای: ئی واتیٛ چەمەن، گردو دەمکاتەکاو کەردەوەیش چەنە مەسازیانیٛ، بدیە: مەدیە، دیانیٛ، دیانی، دیان. مەدیەو، مەدیەیمیٛ، مەدیوٙ، مەدیانیٛ، مەدیەی، مەدیەیدیٛ.
هەکە ماچی بدیە، یام دیان، دیانیٛ یانی وردو چیٛوەکەی مەبیوە کە تەماشەش مەکەری، بە گردو ئاوەزیتەو مدیەی پەی خاڵێوە وردیٛ، چەنی ماچی بدیە کتیٛبەکەیرە، ڕازەکیٛرە، لاپەڕە ئاندە، دیٛڕەو چواری، مزانی چیٛش هەڵەن چاگەنە. یانی بە وردی چەمش بڕینە تا بوینیش. بە هوٙش و هاگادارییوە مدیەی، دیای پەی نزیکی و دوریچ بەکارمەیوٙ. دیانیٛ کتیٛبەکەیرە. دیانیٛ کەشەکارە.
هاگاداربیانیٛ مارەکەم دی دلیٛو گیواوەکەینە.
هیزی توٙم نەدیەی زەماوندەکیٛنە.
ماچوٙ نەدی و بدی، کوڕێشابی، گونشا بڕی.
بدی و نەدی نامیٛ بکەرینە (اسم فاعل). وینا و ناوینا وەرانوەرشەن. نمەتاوی جە تەماشەی نامیٛ بکەری بسازنی.
وینای: ئی واتیٛچە چەمەن، گردو دەمکاتەکاو کەردەوەیش چەنەنیٛ، پسەو. بوینە: مەوینە، مەوینو، مەوینمیٛ، مەوینی، مەویندیٛ، مەوینوٙ، مەوینا. وینام، ویناش، وینات.
چیٛگەنە تەواناو چەمات فرەتەر بەکارماری. ماچا، وینیش؟ ناوەڵا هیچ نمەوینو، تاریکەشەوەنە. یانی وردۆبییەی، سەرنجدای فرەتەرەن، توچ ماچی ئەریٛ دیم، ئەریٛ وینام.
ماچوٙ مانگیٛ مەوینی چواردە شەوێنە، ئەریٛ مەوینوش.
شەویٛنە موینو. نمەواچمیٛ شەویٛنە مدیەو. دیای پەی دورین پسەو تەماشەی.
نمەتاوی هەمان پەرسیٛ و پەیواچەکەی بە (دی) بواچی. چون یاساو واتچنسازی ڕانمەدوٙ پینەی، هازەو کەردەوەکا جیانە (ویەر-نەویەر).
وینا: کەسێو کە چەمیٛش بوینانیٛ، نەوین، ناوینا: کەسێو هەکە کوٙر بوٙ. نمەتاوی ئەو واتەکا تەری بەکار باری. سەرنجە بدە چند ماناشا فەرقش هەن چەنی نەدی و بدی.
وینای مانای تەرە مەبەخشوٙ، پسەو زاڕوٙڵە وینای، وەرم وینای، یانی جۆرێن جە وینای هەکە بە چەمیٛ نیەن، وەرم خەیاڵو ویٛتنە وینیش، زاڕوٙیچ یاگێو تەرۆ مزیوٙوە. جەهامەن کاتنە ماچا وەرمێش دیەن پۆتوٙوە. وەرمێم دیەن. وەلێم نەژنیەنم بواچا وەرمدیەی، یام زاڕوٙڵەدیەی، فرەتەر ویناکەی بەکارئاومان، وەلێم کاتیٛو مەبوٙوە بە کەردەوە (دی) بەکار مەیوٙ، وەرمم دی. یانی جیاوازی بەکارئاوردەیشان هەن، جەهەمان کاتنە یوٙشیەچشا هەن.
با نمونیٛ واتچنی بارمیٛوە پەی هەریەری، کە ماناکیٛشا پسەن یوٙی.
تەماشەم کەرد_دیانیٛ_ وینام. ئی نمونە وېیەردەن، سەرنجە بدەیدیٛ کە تەماشە، وینا یاگەگیرونامیٛ لکیٛ (م) شا لکان پوٙرە، وەلێم (دیا) یاگەگیرونامیٛ لکێ (انیٛ) لکان پوٙرە، چون دیا کەردەوێوی نەویەرەن تەنیا بکەر هوٙرمەگیٛروٙ ماچی من دیانیٛ. ولێم (وینا) کەردەوێوی ویەرەن، بکەر و وەرکار هوٙرمەگیٛروٙ. (من توٙ مەوینو).
تەماشەکەردیچ بەهەمان شیٛوە ویەرەن.
تەماشەمەکەرو_ مەدیەو_ مەوینو.
تەماشە بکەرە_تەماشە مەکەرە_ بدیە_مەدیە_ بوینە_مەوینە.
هەر زوانێو تایبەمەندییٛو ویٛش هەنیٛش جە بەکارئاوردەی واتەکاشنە. هەرپاسە ناوچە، دەگا جیاوازی هەن جە بەکارئاودەی واچەکاشانە.
شمەیچ بەسەرنجەکاتا ئی باسیە چاخ بکەردیٛ.[1]