نامۍ: فەتاح
نازنام: جەباری
نامۊ تاتەی: سەی موسەفا
ساڵۊ پېڎابییەی: 1811ز.
ساڵۊ مەرڎەی: 1877ز.
یاگۊ پېڎابییەی: #بانگۆڵ_چەمچەماڵ#
یاگۊ مەرڎەی: #بانگۆڵ_چەمچەماڵ#
$ژیۋاینامە$
مەلای جەباری؛ ئی شاعېره پایە بەرزە نامېش فەتاح کوڕو سەی موسەفای جەبارین ، بەپاو سەرەتاو دیوانەکەو وېش کە ساڵەو (1968ز.) چاپ کریان، مەلای جەباری ساڵەو (1811ز.) دلۍ دەگاو (بانگۆڵ) ئامان دنیا. تەمەنو زاروڵەیینە تاتەش منیۊش وەردەمو وانای و فېربییەی، خزمەتو مەڵڵا ڕۊسەمی بانگۆڵینە خەریکو وانای مەبۊن، جە فەترێ کوڵەنە کتېبچە وردەڵەکا ئا کاتەیە چەنی قورئانی موبارەکی تەمامنۊ و ئا کاتە بە پۊشاکو فەقییۆ ملۊ پەی شارو کەرکووکی و دلۍ مزگی (نایب ئۆغڵی) خەریکو وانای ڕازوانی عەرەبی و فقهی ئیسلامی مەبۊن، دماتەر وەرو چن هۊکارێ پەرتەوازە مەبۊن و
ڕوە مەکەرۊن ئەو شارو سلېمانی و پەی ماوێچ ئەچاگە دەرس و دۆر مەوانۊن، دماتەر هەر بە پۊشاکو فەقییۆ فرەو ناوچەکانو هۆلېر و ڕەواندوز و شنۆ و ناوچەکانو تەرو کوردەسانی مەگېڵۊن، کاتێ تاتەش ئەمرەو خوڎای مەکەرۊن، ناچاریۍ مەگېڵۊوە پەی ئاوایی (بانگۆڵ)ی، دمادماکاو ژیوایش بە وەرزیەری و کشتوکاڵی و ڕانموونی و مۊچیاری خەڵکی گوزەرنان، تاکو ساڵەو (1877ز.) تەمەنو (66) ساڵینە دلۍ دەگاو (تاوېر بەرز) کۊچی دمایین مەکەرۊن و سەرو ئەسپارای و وەسیەتو وېش، تەرمەکەیش مەبەراوە پەی زاڎگاکەو وېش (بانگول)، ئەچاگە بە خاکیش مەسپاران.
مەلای جەباری، بە یۊ جە شاعېرە نامڎار و گۆرەکا کوردەسانی ئەژمار مەکریۊن، شېعرەکېش بە زوانی هۆرامی متېنېرە، پېسە باسکەران گەلێ هۊنیېچش بە زوانی فارسی و عەرەبی و تورکی بیېنۍ کە دەس بە دەس کۆتېنۍ و گومۍ بیېنۍ.
مەلای جەباری، هەر جە سەرەتاو ژیوایشۆ پەشتیش بە هېزو مەچەکا وېش بەستېنە و قوتو ژیواش پېڎا کەرڎەن، زېیاتەر بە کارو کشتوکاڵی خەریک بېیەن. تەکو هەرمانەکېشەنە ڕانموونی و مۊچیاری خەڵکیش کەرڎەن و دلېشانە ژیوان و فېرو ڕا و ڕەفتارو ژیوایش کەردېنۍ، زانستی شەرعیش پەی ڕۊشن کەردېنێ.
ئی شاعېرە پایە بەرزە ژیوایێ ئارام و بېدنگش گوزەرنان، ئاتاجو هیچ دەسێ نامەردی نەبییەن، حورمەتو وېش و ئەدەبەکەش نەکەرڎەن قوربانەو تیکێ نانی.
شېعرەکۍ مەلای جەباری بە تەمامی جەمۍ نەکریێنێ، ئەچی ساڵانو دمایینە چن پارچە شېعرێش بە نامۍ دیوانی مەلای جەباری چاپۍ کریێنۍ. گەر سەرنجەو شېعرەکانو مەلای جەباری بڎەیمۍ پەیمان بەرمەگنۊ کە چن کاریگەری شاعېرەکانو مەدرەسەی هۆرامیش سەرۆ بېیەن، فرە حەزش بە شېعرەکانو (بېسارانی و سەیدی و مەولەوی) کەرڎەن و پاڕەوی ئاڎیشاش کەرڎەن.
شېعرەکۍ مەلای جەباری گرڎو ڕوەکاوە، ڕەوانۍ و شیرېنۍ و ناسکۍ و داراو ئاوازانۍ، گەلێ جە گۊرانیواچ و دەنگ وەشەکا، شېعرەکۍ ئاڎیشا کەردېنۍ بە گۊرانیۍ و مەقامەکېشا پەنە ڕازنێنێ.
مەلای جەباری، پاسەدیارەن سەرەتا حەزش جە سروشتی و جوانی کەرڎەن، پۆکەی فرە بە جوانی باسو سروشتیش کەرڎەن و کۊچ و بارو خېڵ و هۊزە کوردەکاش دلېنە ڕازنانۆ بە تەرزێ فرە زەریف.
چن نموونێ جە شېعرەکانو مەلای جەباری:
سینەش وە باخچەی لیمۆ و (بەی)ەوە
مەوقووفەن وە سام «(حەی)ی (نەی)ەوە
حەی و بەی و نەی تەسریفەن وەهەم
حەییان مەگێڵیان گوڵ باخچەی وەدەم
مەر بادی شەماڵ بەیۆ پەیان پەی
نە هەم جیا کۆ حەی و بەی و نەی.
واڎەی نەو وەهاران:
میرزام یە واڎەی نەو وەهارانەن
سەرەتای تەڵمیت خاتر دارانەن
فەسڵ وەسڵ دۆس سەیر هەردانەن
لەرەی لەرزانەی، زەنەخ زەردانەن
زەمزەمەی بوڵبوڵ، دەبدەبەی گوڵەن
نەزارەی هەزار دەروون پەڕ چڵەن
نە پرشەی شەونم نە ڕووی پەردەوە
نەگرز مەس مەس چەم وەڵا کرڎەۋە
نەقارەی منقار تەیران سوبخېز
بېزەنان نەغمەی نەکیسای پەروێز
چریکەی چەکاوس چوون حەنجەرەی عوود
مەر دەنگ چل چەنگ پەنجەی بارە بوود
هۆهۆی بایە قوش شەو وە هەر دەوە
زام دەردینان تازە کرڎەۋە
دەنگ قیڕەی قاز سوب نە سارای سووس
مەر مۆ زیقەی مەشق شەهنشای عەرووس
تیپ تیپ قوڵنگان قەتارەی قازان
میرزام، تا وە ڕۊژ ئاوات مەوازان
جەرەس وە ئاهەنگ وەش قانوونەوە
دەنگ وە سەدای ساز ئەرغەنوونەوە
قومری وە قووقووی نەغمەی وېشەوە
مل وە توق زەڕ وەفا ڕېشەوە
قووقووشەن وە فەرق شاخ سەروەوە
مەر حاجی وە ڕای سەفا و مەروەوە
قەواقووی قەتار قوڵەنگ تێژ پەڕ
کەرڎەن هۊش و گۊش کەڕو بېیان کەڕ
فەرش فەرەحبەخش سەوزەی قەدەم خێر
فەڕشەنەی وە مڵک سارای گەرمەسێر
دەی سا جەی دەمدا هەرکەس دڵش بۊ
چوون بوڵبوڵ هەوای سەودای گوڵش بۊ
یا خۊ چوون فەرهاد دڵ ئاهېرین بۊ
مەزەی مەزاقش نام شیرین بۊ
یا خۊ جە دەروون مایەی مەیلش بۊ
چوون مەجنوون هەوای خاڵ لەیلش بۊ
مەبۊ عەزم سەیر سەوزە و سارا و کۆ
دامانش نە هوون دەروون داران کۆ
نەو فەیز فتووح نەو وەهارەوە
نەو بەیزای ئەنوای کۆی دڵدارەوە
سەیر ساراو دەشت سەر دیارانەن
ناڵەی مورغ زار مێرغوزارانەن
دۆس جە بەهانەی دڵستانی بۊ
لاقەید نە جەواب (لەن تُرانی) بۊ
شەو سەرگە، دانان سەر ئازاد کەرۊ
شوان وە وادەی ئەیمن شاڎ کەرۊ
مەر (مەڵا) نیشۆ شەو نە دەیجووردا
نە تیرەی تاریک سیای بې نووردا.
شیرین تاتا کەرد ....
تای توغرای تومار ڕێزش تاتا کەرد
کو کو کوی کەڵاف عەنبەر وەلا کەرد
خەرمەن خەرمەن میسک خوتەن وە با کەرد
پەنجە برد پەرچین نە هەم جیا کەرد
تەختی پیشانیش بەدەر دو جا کەرد
حاجیان دوو قەوس پایەی سەما کەرد
موژان تەورتیر توشنەی غەزا کەرد
گیسووی سەراوێز چوون بەڕیزا کەرد
سەر نەتۆی جامە و دووگمە و قەبا کەرد
ساقی ستوون سیم تازە جەلا کەرد
خڕەی خڕخاڵش خەلای باڵا کەرد
دەم نوکتەی مەدهۊش لايەجزا کەرد
لە لوولەی گەوهەر لوئلوی لالا کەرد
خەم چەشمەی حەیات کەس نەنۊشا کەرد
چەن کەس چون یووسف خەریکی چا کەرد
غەبغەب چون تورنەج کەس نەبوسا کەرد
گەردن سورای ساف سەبووی سەبا کەرد
وەو شنۆی شۊبۊ شەماڵ شنیا کەرد
نە سایەی سەمەر لیمۆش جیا کەرد
ناف وە عەتری ناف عالەم عەتا کەرد
هەر با چون وە میسک خوتەن خەتا کەرد
یان وە عەسای دەست کەليمُ الله کەرد
یان وە تەلیسم کۆی گەنج کجا کەرد
قامەت تەرزی تول سەوڵی ساوا کەرد
ئەوسا وا مەئوای جەڼەت ئاوا کەرد
سورین چون شیرین بانوی کەسرا کەرد
ڕژگ ئەفزای ئاهوو، سوب نە سەحرا کەرد
نمەز پەنجەی پا ی حومرەی حەنا کەرد
یان وە هوونی سورخ جەرگ (مەلا) کەرد.
ئەسعەد ڕەشید.[1]