نامۍ: شېخ ئەحمەد
نازنام: عەللامە
نامۊ تاتەی: شېخ شەمسەدینی وەلی
ساڵۊ پېڎابییەی: 1617ز.
ساڵۊ مەرڎەی: 1722ز.
یاگۊ پېڎابییەی: #تەختە_هۆرامان#
یاگۊ مەرڎەی: #تەختە_هۆرامان#
$ژیۋاینامە$
شېخ ئەحمەڎ؛ کوڕو شېخ شەمسەدینی وەلی، پېڎابییەو ساڵەو (1617ز.)، دلۍ دەگاو (تەختە_ هۆرامان) جە بنەیانەو مەردۊخی. کەڵە پیێوە، هەم جە مێڎانو زانستی و هەم جە مێڎانو
عیرفانییۆ پەنەیاوا و دیاربییەن؛ لێوۆ فېروازۍ و پەیجوورۍ زانستی حۆلېشا دێنۍ دلۍ کۊنیشتو دەرس و دۆریشەنە بەشدارۍ بان و چەنەش بەهرەمەڼۍ بان، لایێ تەریچۆ، خەڵکێ تەژنەو مۊچیارییە ئېژاکاش و چەمەڕاو واڎەو وتاردایش بیېنۍ، کە حۆتێنە دۋۍ جارۍ پېشکەششان کەرۍ.
شېخ ئەحمەڎ، تەکو ئانەیچەنە بېحەڎ زیرەک و گفت جوان و قسە ڕەوان بېیەن، مرۊڤێ خاکی و بۍ دەمار بېیەن و سەرو کەسیرە دەمارش نەرمانان؛ پۆکەی تەمامو خەڵکانی یەکجار وەشسیان و قەدرشان گېرتەن.
شۊنەو عەللامە شېخ ئەحمەڎیرە نامیلۍ فرۍ بە زوانەکانو فارسی و عەرەبی، کە پەندۍ و ڕانموونیۍ و ئەشناسای داب و نەریتە ئیسلامییەکا جیێ مەنېنۍ. دمایین کۊنیشتو مۊچیاری شېخی، دما نیمەڕۊ یەرەشەممەی، نۊ شابانو ساڵەو (1722ز.) بېیەن و شەوەی دمایینە (دەهەمو شابان) دەمو ساعبی گېیانی پاکش بە خوڎای تاک و بۍ هامتای ئەسپاران.
گڵکۊکەش و مەرقەڎەکەش ئینا دلۍ زاڎگاو وېشەنە جە دەگاو (تەختە)ی، پاڵو تاتەی پایە بەرز و بەڕېزو ئېژایشەنە، شېخ مسەفاو تەختەی.
نموونێ جە شېعرەکانو شېخ ئەحمەڎی عەللامەی بە زوانی هۆرامی:
تەرزی خەزان دیم.....
تەرزی خەزان دیم جە فەسڵ هامن
بە گڕ سۊچیا، بەتەر تەر جە من
واتم: ئەی نەزان یە فەسڵ تۊ بۍ
ئی گڕەی ئاهر پەی تۊ جە کۊ بۍ
واتش تۊ حاڵ زان فەسڵ خەزانی
چ تەورەن بەی حاڵ هەواڵ نەزانی؟
هەر خەزان ڕەشتەی فەسڵ سوەیلەن
ئەو بە خۆنازیش ئەندکی مەیلەن
بەو بدیەوە بیخ بەرگ و باڵامان
من دڵ سفتەنان، ئاڎ بە شاد ئامان
ئەوە نەڕای دۆس بەرگ ڕېزەنان
من بەرگ و بېخم پەی ئاڎ بېزنان
هەوای شەوق دۊس گەرمی ڕووی هامن
بێ ئیختیار سەند، ئیختیار جە من
هەرکەس بۍ تاوەن جە شەوق ئازیز
کەی قەرار دارۊ تا وەخت پاییز
مەولام! هەر کەسێ دەروون پڕ دەردەن
جە گشت فەسڵیدا زایف و زەردەن.
مەلا ئیسحاق نامێ، پەی تاریخو کۊچی دمایینیش ئەپېسەش واتەن:
دریغا احمد ئەن شیخ زمانە
برون ڕفت از جهان، بگڎاشت منزل
قبول خاص و عام خلق می بود
بە پیش جملە عالم بود مُقبل
ز فوت او جهانی گشت غمگین
از ئەن تاریخ مرگش شد (غمین دل).
شېخ ئەحمەڎ، بە زوانەکانو کورڎی و فارسی و عەرەبی شېعرېش واتېنۍ، دلۍ شېعرە فارسییەکاشەنە هۊنیێنە بە شېوەو مەسنەوی، دۆرو هەشتا بەیتانە؛ ئەپېسە دەسپەنەکەرۊن:
کودک نورستەی باغ حیات
ای دهنت غنچە، لبانت نبات
سیر ڼوشیدە ز پستان تو شیر
ای شدە در دست حوادث اسیر
مام تو ڕا ڕاند ز ئەغوش خویش
کرد دریغ از تو بر و دوش خویش
نوز نشد عمر دو سالت تمام
چشمەی نوش از تو نگە داشت مام
تربیتت ڕا پدر ئەغاز کرد
بر تو در ڕنج و محن باز کرد
سیلی و مُشت است تُو ڕا از پدر
اینت بە ڕخسارە و ئەن بر کمر
زمزمەی کودکیت ای حبیب
جز دو سە سالیت نگرڎد نصیب
عمر تو چون ڕفت و ڕسیدی بە پنج
شور صباوت شودت درد و ڕنج
هفت چو گرڎید تو ڕا سن و سال
از کف اُستاد خوری گوشمال
ڕهسپُر گوشەی مکتب شوی
تا کە فرهمند و مؤدب شوی.
تاکو مەیاوۊ ئانەی کە ماچۊ:
دورەی برنائیت ای بی خبر
ڕفت و نماند اثری زان دگر
پیریت ئەید ز کمینگە برون
می کُندت چون من نالان، زبون
قامت شمشاد تو ڕا خم کند
قدرت و نیروی تو ڕا کم کند
ڕاە شناسان کە گهر سفتەاند
(پیری و صد عیب) چنین گفتەاند
وز پس پیریت بود درد مرگ
ئەە تورا گر نبود ساز و برگ.
جە دمایین بەیتەن ماچۊ:
(احمد) از این حالت پُر هایهوی
دم مزن و قطع کن این گفتگوی.
ئەسعەد ڕەشید.[1]