‍ ڕستەو فەرمانیٛ
نویستەی: #ناجح گوڵپی#
چی ڕستەنە قسیٛکەر-دوا کەسی یوەم فەرمانە مەڎوٙ-داوامەکەروٙ ئەو کەسێوە تەری، کەسی دووەمی تاکی و کوٙی، هەکە هەرمانێوە بکەرۆ یام نەکەروٙ، ئاوازەو قسیٛکەردەی نزمۆ پەی بەرزین، خاڵیٛو منریوٙرە دمایی ڕستەکەینە. ڕستەو فەرمانیٛنە-داوایینە هەمیشە نیهادو ڕستەکەی لابریان، هەکە ماچی بنیشرە، یانی توٙ بنیشرە. (توٙ نیهادەن و دیار نیەن). کەردەوە جە تەشکو فەرمانینە- داواینە یەک ساختارش هەن.
یوٙ: بنویسە، بنویسدیٛ.
بڕێ جارێچ متاوی پەی کەسی یەرمی غایبی ئەمرە بکەری جە ڕاو کەسێوی میانگیریوە (بواچەش پەنە وانەکەیت بنیوسە) چیٛگەنە دویٛ کەردەویٛ فەرمان-داوایی هەنیٛ. وەلێم ئی جوٙرە ئاندە باو نیەن دلیٛو کوٙڕەو زوانئەشناساینە.
زوان ئەشناسەکیٛ مەواچان ڕستەو فەرمانی-داوایی دویٛ جوٙریٛن:
فەرمان- ئەمرە: چیٛگەنە قسیٛکەر هازەو دەسەڵاتش هەن ملو گوشگیٛری یام هەرمانکەریرە، جە بارو عەمری و پلەو پایەی سەربازی و ئیداریوە: ئەڎاو تاتە پەی زاڕوٙڵەکانش، ئەفسەر پەی سەربازەکاش، ڕاوەبەرو هەرمانگێوە پەی هەرمانبەرەکاش.
نەشمیل بلوە.بەرەکەی بوزەرە.
هانە بنیشەرە. کتیٛبەکەی هوٙربگیٛرە.
داواکەردەی ئیٛژانە: چیٛگەنە قسیٛکەر دەسەڵاتش نیەن ملو هەرمانبەریرە عەمرش کەمتەرەن، یام هەر گەرەکشەن هەرمانەکیٛ بە ئیٛژای و ئیحترام بلوٙ ڕاوە، چنڎ واتێوە ئیٛژانەی مەگنان ڕستەکە:
بیٛزەحمەت نەشمیل بلوە.
بیٛزەحمەت بەرەکەی بوزەرە.
بفەرماوە بنیشرە.
بویەرە کتیٛبەکەی هوٙربگیٛرە.
خەجاڵەتنا جامڵیٛو ئاویم پەی بئارە.
ڕستەو فەرماندای پەیوەسەن بە کەردەوەو فەرمانیوە. زوانو گوران-دایلەکتو هەورامانینە جە ڕیٛخەو کەردەوەیچەمەی وەشمەبوٙنە بە وستەی وەڵیٛ سازەو (ب) هەرپاسە یاگەگیرونامیٛ لکێ کەسی دووەمی تاکی و کوٙی (ە، دیٛ).
نیشتەی: نیشت: نیش، ڕیٛخەو چەمەین.
بنیشە. بنیشدیٛ. کەردەوەی سادەی فەرمانی.
بنیشرە. کەردەوەی فەرمانی ئەرەتاشیا.
بنیشدیٛرە. کەردەوەی فەرمانی ئەرەتاشیا پەی کەسی دەومو کوٙی.
بوٙ: توٙ بوٙ. بەیدیٛ. شمەبەیدیٛ.
پەی نەریٛ کەردەی واتچنی فەرمانی، سازە-مورفیمو (مە) ی یاگیٛ (ب) مەگیٛروٙوە:
بنیشە: مەنیشە، بنیشرە: مەنیشرە، مەنیشەرە
بوٙ: نموٙ، نەی: نەیدیٛ، بازە: نمازە: نمازدیٛ، بارە: نمارە: ناردیٛ-نماردیٛ.
چیٛگەنە وەرو ئاسان واتەی (ن، زیاد بیەن پەی موٙ) یانی ملچیٛرو یاساکیٛ نەبیەن.
بنیشدیٛرە: مەنیشدیٛرە، هوٙربگیٛرە: هوٙرمەگیٛرە
ئیسە مەوینمیٛ جە زوانی وچیانە-دواینە Spoken language سازەو (ب) بەکار نمەیوٙنە بەخاترەو ئاسان واتەی. وەلێم زوانو نویستەی Written language مەشوٙ سازەو (ب) بەکار بەیوٙنە یاگیٛ ویٛشنە. چون چەولاوە سازەو (مە) پەی نەریٛ بەئاسایی بەکار ئاومان. چیٛگەنە لارەسەنگی دیارەن، مەشوٙ بارەکەی ڕاس بکەرمیٛوە. شوٙنیەرە زوانە براکانمانە، کوردی و فارسی و گردو زوانە ئاریەکانە سازەو (ب) کەردەوەی فەرمانی و ڕستەو فەرمانینە یاگیٛش گیٛرتیٛنە و بەکارمەیوٙ، ئیمەیچ مەشوٙ یاگیٛ بگیٛروٙنە و بەکاربەیوٙنە نویستەینە.
بڕێ دەسە واتیٛ یام ڕستیٛ هەنیٛ بیٛ ئانەی (سازە) موٙرفیمو فەرماندای-داواکەردەی دلیٛشانە بوٙ وەلێ هەر مەبەستو فەرمانیٛ مەبەخشانیٛ، پیٛسەو:
جگەرەکیٛشتەی قەڎەغەن.
مدرای ماشینی قەڎەغەن.
مدرای قەڎەغەن.
ویٛنەگیٛرتەی قەڎەغەن.
چیٛگەنە واتیٛ قەڎەغەی ڕوٙڵی سەرەکیش هەن جە دروسکەردەی ڕستەو فەرمانیٛنە.
ڕستەی فەرمانی زوانو ئینگلیزنە هەر پیٛسەو هەورامی بە کەردەوە دەس پەنە مەکەروٙنە، وەلێم هیچ سازیٛوەش نمەگنوٙسەر، کەردەوەکە بە شیٛوەو چەمەی (base, infinitive) دەسپەنە مەکروٙنە، کەسی یوەم داوا مەکەروٙ ئەو کەسی دوەمی تاکی کوٙی. (open the door you open the door) پەی نەریٛ کەردەیش تەنیا (dont) مەگنوٙنە سەرش (don’t open the door)، بڕێ جاریٛ (never) بەکار مەیوٙنە (never open the door)، بڕێ جاریٛچ (should) بەکار مەیوٙنەو بڕێ کەردەویٛ تەرێچ.[1]