عەبدۆلمەلیکیێ
بەشو دوۍ
جە کوردەسانۆ تاکو زاغمەرز عەبدۆلمەلیکیێ کە بە واتەو فەسایی (ب 2, ل 976) بنەڕەتەنە جە هۆزەکاو دەور و بەرو کرماشان و لۆڕستانی بېنې، یەکەم جار ساڵەو (1730ز.) بە دەستورو نادرشای ئەفشاری جە وەتەنە ئەسڵیەکەو وېشاوە پەی (دەرەگەز)وو خۆراسانی دوورێ وزیەیوە و دماو مەردەو نادرشای (1747ز.)، چاگەو لوەی پەی شیرازی ( رابینو، ل 36-37 ). 
جە دەورەو حوکمڕانی زەندییەیەنە، کەریمخانی زەند ( حوکمڕانی (1750-1779ز.)، عەبدولمەلیکیەکېش، کە بە یۆ  هۆزە لاینگیرەکاو زەندییەی ئەژماریێنێ (افضل الملک، ل 94)،  جە گەڕەکەو (موردستان) جە نزیکوو قەڵاو حکومەتیەو شیرازیەنە، نیشنەیرە و یاگېش دەی پنە ( فسایی، ف 2، ل 976).
دماو مەردەو کەریمخانی زەندی ساڵەو (1779ز.)، عەبدۆلمەلیکیەکې جە جەنگەکاو بەینو لۆتفعەلی خانی زەند و ئاغا محەمەد خانی قاجاریەنە، لاینگیریشا جە زەندیەکا کەرد. جە ساڵەو (1795ز.)یەنە، عەبداڵ خانی عەبدولمەلیکی کە یۊ جە سەرکردەکاو سوپاو زەندی بې، جە جەنگ چەنی سوپاو  ئاغا محەممەد خانی قاجار یەنە کوشییا ( هدایت، ل 313؛ اعتماد السلطنه،  3ب، ل 1415)، بەڵام دماو ئانەیە کە بە خیانەتوو حاجی ئیبراهیم خانی کەلانتەری، قاجارەکې شیرازشا گېرت، عەبدولمەلیکیەکې بە ناچار کەوتێ چنی سوپاو قاجاری و پەی جەنگ چەنی لۆتفعەلی خانی زەندی، ڕەوانەو تەنگستانی کریەی، بەڵام جە کاتو ڕووبەڕووبییەی دوە لەشکەرەکەیەنە،   (250) سوارێ عەبدۆلمەلیکیێ لەشکەروو قاجاریشا جیائاست و لوەی دلې سوپاو لۆتفعەلی خانی زەندی (نامی اصفهانی، ل 349). پەوکی دماتەر جە ساڵەو (1796ز.) یەنە، کاتێ لەشکەروو زەندی بە یەکجاری وەراوەرو قاجارەکانە مەڕیا، عەبدولمەلیکیەکېچ پېسەو فرەو جە هۆزە لاینگیرەکاو زەندیەی کۆچشا پنە کریا و پەی شیمالوو ئێرانی دوورێ وزیەیوە.
بە واتەو هیدایەتی (ل 315)، عەبدۆلمەلیکیەکې ئەوەڵ جە شیرازۆ بارشا بنە کریا پەی ئەستەرئابادی (گورگانوو ئیسەیە). بڕېو سەرچەمېچ (فیلد، ل 200؛ ڕابینو، ل 37 ) واتەنشا کە عەبدۆلمەلیکیەکې  ئەوەڵ پەی شەهریار (نزیکوو تارانی) دوورێ وزیەیوە، بەڵام چوون بییەیشا جە نزیکوو تاران، پایتەختوو تازەو قاجارەکاوە، بە مەسڵەحەت نەبې، دماو یەرێ ساڵا، چاگۆ پەی مەحاڵەو (کەجوور)ی جە مازندەرانەنە دوورێ وزیەیوە. هەر پاسە تاقمێ جە عەبدۆلمەلیکیەکایچ جە شیراز و ڕەنگا جە شەهریارۆ کیانیەی پەی قۆمی (مدرسی طباطبائی، ل 84).
جە دەورەو پادشایی فەتحعەلیشای قاجاریەنە، عەبدۆلمەلیکیەکې، فرەتەر چەنی فەوجوو خاجەوەندی کە هۆزېوتەروو کوردوو مەحاڵەو کەجووری بېنی (مکنزی، ل 71)،  جە جەنگەکاو ئێران و ڕووسی جە قەفقازەنە بەشداریشا کاراشا بې (مفتون دنبلی، ل 185؛ خاوری شیرازی، ل 202-203، 624).هەرپاسە جە مەودا دەورەو یەکەم و دوەموو جەنگەکاو ئێرانوو ڕووسەیەنە، دەڵەتوو قاجاری  عەبدۆلمەلیکیەکېش کە بە ئازایی و جەنگەرانی ئەژناسیەیبێنی،   جە ساڵەکاو (1813- 1814ز.), پەی ئەرمرکناو بڕێ شۆڕەشە خێلەکیاو خۆراسانی و جە ساڵەو (1818ز.), پەی وەرەنگاربییەو هەڵمەتۊ فەتح خانی ئەفغانی، بە هەرمانە بەرڎې (خاوری شیرازی، ل 380، 387، 481-42).
عەبدۆلمەلیکیەکې کە فرەتەرشا تاکو دەروو بەرو ساڵەو (1857ز.) جە مەحاڵەو کەجووریەنە ژیوێنێ، چی ساڵېنە بۊنەو ناکۆکی چنی خەڵکو ئی مەنتەقەیە کە جە ڕەعیەتەکاو میرزا ئاغاخانی نووری، سەدرەئەعزەموو قاجاری بېنې، بە دەستووروو ناسرەدینشای جە مەنتەقەو کەجووریۊ  پەی دەرووبەرو زاغمەرزی (جە مەحاڵەکاو بېهشەهروو ئیسەیە). دوورێ وزیەیوە.  پاسە دیارا کە یۊ جە هۆکارەکاو دوورەو وستەی عەبدۆلمەلیکیەکا پەی زاغمەرزی، وەرانگارکەرڎەو ئادیشا چەنی هۆزە تورکمەنەکا بییەبۆ. هەر چۊمنێو بۊ جە ساڵانی دماینەنە عەبدۆلمەلیکیەکې ڕۊڵیوی یەکجار فرەشا جە وەرانگاربییەو تورکمەنەکا چی مەحاڵانە بې ( فیلد، ل 200؛ عسکری، ل 177). جی سەردەمەنە عەبدعلمەلیکیەکې دەروو (600) یانا نفووسی بې و توێنێ دەورو (200) سوارا بنیا ئیختیارو حکوومەتی.
مۆدەڕڕێس سەعیدی.[1]