ڕەوتوو شێعرێ و شەپۆلەو ڕاوانا
بەشەی نۊهەمە
زۆنگاوەو نەریتی و پەردەچ سەرو دەقی هورکەوتەی
زۆنگاوەو نەریتی و هورلووشەو فەرهەنگی باوی چېویێ نییەن کریۆ بە سەبرێ و دوې پفێ چنەش بویەری. بە دڵنیاییەوە ئی فەرهەنگە و ئامیارە و مەزەڼە و سەرنجەکاش پەی ڕەوتیای ژیوای ژیوارسانی جە درېژەو سەدان ساڵانە کۊش گېرتەن و نەوە بە نەوە دلېو بەشی ناخۆگاو زەینەی کۆیی و تاکەکەسېۋنە بەرزەڵقش بەستەن. چەنی هەرجۊرە وەروەرەکانێ و تەکانیای پەی چەنەگوزەریایش و پڕایۆ جە پردیمانەو نورمە فەرهەنگیەکاش، دەسبەسیا مەمردۆ و ئاڎیچ بە پاڵەپەشتی هېزی نادیاروو ڕیشە فەرهەنگیەکا وەراوەری کەرۊ و جە نۆرم و دەسمایەکاو وېش پشتیوانی کەرۊ. ئانەن گوزەریای چا نورم و دەسمایا فرەئاسان نییا و بە حەز و وەشڵەی و ئیدیعا نمەڕەخسیۆ و وېش نمەڎۆ دەسەوە.
بەشېو چا توخمە فەرهەنگیا چەنین بییەی ژیوای فەرهەنگیی ئېمەش ڕېک وستەن، بەشو هەرمانوکاری ڕوانە و پیشە باو و قووتسازەکا بېیېنې. پېسەو ئاژەڵداری و مڵکداری وبڕېوجارێچ پیشەی دەسکرد.
ئینێ ئەر ورد لەیەک دریاوە، دلېو قووڵایی بنەما فەرهەنگیەکانە ڕیشەشا پێکان و وېشا گونجنان. لابەردەی و ڕیشەکەن کەرڎەیشا هەرمانېوی ئاسان نیا. بە واتێوەتەر، پڕایۆ جە فەرهەنگی ئاژەڵداری و مڵکداریەنە پەی دلېو فەرهەنگی شاریی ئاسان نیا. هەرچن ئەر یاگەفاڕانێچشا پېسەو مەکانی پنە کریابۊ، بەڵام یاگەفاڕانێ فەرهەنگیە سەبری گۆرە و ئیرادەی جەمعی و بار و دۊخی تاییبەتتش گەرەکا کە ئېگە یاگې باسیش نېیەنە.
هەرئانەن کە فرەو جارا بەشېو جە ئەدیبە سەرتەڵە جەهانی و ئېگەییەکایچ بانگەوازوو ئەدەبی شاریی کەرا. چوونکای ئەدەبی عەشیرەیی و دەگاباوی چنی ئەدەبی شاریی جیاوازی قووڵ و بنەماییش هەن. پڕایۆ پەی دلېو ئەدەبی شاریی بنەما ماڕانێ و سونەت ماڕانێ و دڵفراوانی و کەسایەتی گۆرەش گەرەکا و چنی تەنگەتیکلەیی و عەسەبی بییەی و ڕۊحی هەراسانی نمەگونجیۆ.
ئەر سەرنجەو ڕەوتوو شێعرەو ئی سەردەمی جە مێڎانگاو هۆرامیانەیەنە بڎەیمێ، و پا سەرنجە کۊمەڵشناسانېوە ئەوەوانایش سەر کەرمې، وینمێ بەشی هەرگۆرەو دەقەکا بە دەقی شێعریی و نویستە لەیەکدەرانەکاوە، هەڵای ئینێ قووڵایی زۆنگاوەو فەرهەنگوو ئاژەڵداری و باخداریەنە و نەتاوانشا چېرو سوڵتەو ئا فەرهەنگە قووڵەیەنە پاتراز کەرا.
بەدڵنیاییەوە ئیدعا، سەفسەتەی زوانی یام هۆرامیانە واتەنی دەمهەراشی، نمەتاۋۊ چی گوڕەپانەنە برمانە بۊ بەڵکووم ئانە خودوو دەقەکانێ ئەشۆ وېشا برمانا. جا بە دەقی شێعریی و نویستەی قێخوڎاگەرایانەوە.
ئەر بەشېوە فرە جە ۋیرانە و گوزارەواچیەتی دەقە شێعریەکا نەتاوانشا پاوانگاو فەرهەنگی ویەرینی دەگایی ترازنا، نویستەکېچ هەڵای هەڵمەو قێخوڎاچیەتی و دەمڕاسیی فەرهەنگیشا چنە هورمێزۆ.
بەشېوە فرە جە نویسیایەکا هەر بە مەزەنە و توخمانەی قێخوڎاچیەتی و سەرپشکوازیەوە درکیا. ورکەشا جە یاوگەو پیس و پاکی و قت کەرڎەی و هورئاردەیەنە چەقیان . پەوکای بوەو جەقیای دلې فەرهەنگی ویەرینی یاونا لاو وەردەنگی.
ڕەئووف مەحموود پوور.[1]