ڕەوتوو شێعرێ و شەپۆلەو ڕاوانا
بەشەی دەهەمە
زەینواچیەتی ئەدەبی و وەردەنگی زەیناوی
زەینواچیەتی (ڕوانکاوی) ئەدەبی، هەرچن جە ئەوەوانای و خوانشی سەردەمیانەنە یاگەسەنگینی ئەچامنەشە نەمەنەن و جەلاو بەشېو جە ساحیب نەزەراوە کەوتەن وەرو ڕەخنەی، بەڵام یۊ جە نەزەریە ئەدەبییەکاو سەدەو ویسی زایینی بېیەن.
شۊنکۆتەیی ئی نەزەریێ، فرەتەر سەرو ئەوەوشکنای و کەن وکۆ کەرڎەی دلې ناخۆگاو نویسەر، یام شاعێریەوە مردامانش کەرڎەن. هەر چی ڕاسانە، سەرو یەرێ توخماوە سەرنجەش زۊم کەرڎېنە. ساحیب دەق و کەسایەتی ئاڎی، وانەر یام وەردەنگ، دەق.
ئینەیچ فرەتەر جە شۊنکۆتەیی نەزەریەکاو فرۆیدیەوە هورقوڵیا و بنەماش گېرتە. چی ڕەهەندەنە، ئەوەوان یام با واچمێ (منتقد) کۊششێ دێ بتاوۊ دلې دەقێویەنە شۊنۊ ڕیشاڵەکاو شەخسیەت یام خوو و خڎەو ساحیب دەقیەوە بۊ و گەرەکش بۊ بە کۊمەکوو دەقی لایەنەکاو شەخسیەتوو ساحیب دەقی نیشانکرد کەرۊ. یام بتاوۊ بە کۊمەکوو دەقی زەینەو ساحیب دەقی بوانۆوە.
کەچی دماتەر، بڕېو جە ساحیب نەزەرە دمافرۆیدیەکاو ئی ڕەهەندی، پېسەو؛ نورمەن هالێندی بە بڕېو فاڕوگۆڕ کەرڎەی بابەتەکەی، ئی نەزەریێشا وستەوە مێڎانوو ئەوەوانی و ئیجار شۊنۊ ئانەیشا گېرتە؛ چەنینا ئەوەوان ئی جۊرە سەرنجېشە سەرو دەقی هەنې؟ یان ڕیشاڵە هۊشیە هاندەرەکاو ئی جۊرە ئەوەوانا کامێنە کە سەعیە کەرا دلې دەقیەنە شۆنگیریی بنەما هۊشیەکاو دەق خولقنی کەرا؟ بە واتېوەتەر ئا هاندەرە هۊشی و ڕەوانیێ ئەوەوانی وادار بە واکونشی وەراوەرو دەقێوە، ئادیچ پا بنەما هۊشی و ۋیریاوە کەرا کامێنێ؟ ئیجار شۆنگیری ئا بنەمایا دلې ئەوەوانایەکاو ئەوەوانېیەنە کریا. هەر پی بۊنۆ توخمێوەتەر بە توخمە وەرسەرنجەکاو ئا نەزەریێ زیاد بی. ئادیچ ؛ ئەوەوان یام مونتقێد بې.
خاڵێوە کە چی ڕاسانە زېیاتەر زەقە بۊوە و سەرو پەیلوایەکاو ئەوەوانیەوە پەرسە وەش کەرۊ، ئینێنە؛ ئاخۆ ئەوەوان وەڵ چانەیەنە بگنۊ کەنوکۆ دلېو دەقی، حەز و پەنەوازە هۊشیەکاو وېش نمەکرۆ بنەما و گەرەکش نېیەن ئاڎیشا سەپنۆ ملو دەقێویەرە؟
نیچە پەیلوایێوی وەشش هەن. ماچۊ: خەڵکی وەڵێنە بڕیار مڎا چېششا گەرەکا و دماتەر سەعیە کەرا بییەکا (کەتواریات) چنی حەز و پەنەوازەکاو وېشا بوزیا یۆ. چی ڕاسانە بەشەر دلېو وەرسەرنجەکانە چېوێو نمەوێزۆوە، بەڵکووم تەنیا برمانەو ئانەی کەرۊ کە وېش گەرەکشەن.
ئەر بە ئەپاسنە سەرنجېوە سەرنجەو بڕېو جە ئەوەوانایە ئەدەبییەکا بڎەیمې، جووڵەی ئەچامنە بە ئاشکرا دیارا. جییاتی گېڵای شۊنەو کەشفی تازەو دلې دەقیەنە، فرەتەر سەعیە کریۆ پەنەوازە هۊشیەکې سەپیا ملو دەقیەرە.
ڕەئووف مەحموود پوور.[1]