کۊمەڵکوشی پیشەیی، یام بە کۊمەڵ کوشتەی پیشەکا
هۊرئەوەگېڵنای و ئاماڎەکەردەی: ئەسعەد ڕەشیدئەسعەد ڕەشید

ویرکەرڎەیۆ حسابی دلی مرۊڤینە بېکار مەگنۊ و ژیری دەسکەرد، یام ژیری دەسی یاگېش مەگېرۊوە، پەوکەی ئا چەنەکۊڵیێ کە دلۍ زانکۊینە بە نامۍ چەنەکۊڵیای زانستییۆ مەکریان، تەنیا ویرۆکەرڎەی حیسابی کارش دلېنە کەردېنۍ، ئیتر هیچ مانێوەشان نمەمەنۊ. ئانەی مەنۊوە هەر ئا ئەقڵە خوڵقنەرەن کە پېسە مامۊساو ئا ژیرییە دەسکەرڎەیە مەنۊوە. پەی نموونەی دلۍ هۊرکۊڵنای دەرەتانو زوانئەشناسینە گەر چۆمسکی تیۆرەکەو وېش ناردێرە، ژیری دەسکەرد ئا هەرمانېشە پەنە نەکریۍ کە ڕازوانو زوانێ پا وردییە شی بکەرۊوە کە کەرۊش.گەر ئەقڵو چومسکی ئەقڵێ یاسادۆز و سیستەمئەرەمج بۊ، ئانە ئا ئامېرە خاستەرین بەکارئاوەردەرو ئا سیستەمەیە مەبۊن، کاتێ چەنەکۊڵیای زانستی دلۍ زانکۊکانە تەنیا هەرمانکەرڎەی بۊن بە یاساکانو تیۆرەکەو چۆمسکی، ئا کاتە جە ڕاسینە ئا چەنەکۊڵیێ هەرگیز خاستەرۍ نمەبانې چانەی کە ژیری دەسکەرد جە بەکارئاردەی ئا تیۆرۍ و یاساکاشەنە مەکەرۊش. ژیری دەسکەرد هەر دەم و تاهەتان پەنەوازیش بە ئەقڵە سەردار و ئاردەنەکەو مرۊڤی مەبۊن، بەڵام پېسە ئەقڵێ حیسابی و یاسا بەکارئاوەر، یاگە و جاو ئاۋەزی حیسابی مرۊڤی مەگېرۊوە. ئانە یاگۍ ئېژاتەرینییەن گەر ژیری دەسکەرد ڕۊڵو هۊرگېڵنێ خاسی بگېڵنۊن، یەکسانی جە بەهاو زوانەکانە وەشمەبۊن، بەڵام زەرەر و خرابەیچش فرەن، کە بە ملیۊنان هەرمانمەندۍ بەتاڵ مەکەرۊن و ئا زەڕە کە ئاڎۍ بە هەرمانەکاشان پېڎاش مەکەران گرڎش مەلۊنە باخەڵەو یەک کۊمپانیای، ئینەیچ جە ڕاسینە کۊکوشیێ پیشەیین و ئانېچە کە پېسە کەسانێ پیشەیی بە مەڵامەتو ئی ژیرییە دەسکەرڎەیە پېسە خەڵکێ پیشەیی کۊمەڵکوشیێ پیشەیی مەکریان، کەسیج فریاشان نمەگنۊن، چەنی ئانەیچ ئا کۊمەڵکوشییە بە هەرمانێ هەقە و ڕەوا مەزانیۊن.
بە هەققەت چەنی وەڵکۆتەیی تەکنیکی نمەتاومۍ وەرۋینی ئانەیە بکەرمۍ ئا هەرمانۍ کە جە دماڕۊنە هەرکەسێ پەی پېڎاکەرڎەی پەنەوازییەکانو ژیوایش دەسش مڎۊنە، چ جۊرە هەرمانێنە. ئامېرەکۍ مەیانە و چەنی ئامانەی هەر ئامېرێ پیشێوە کە بە ملیونها خەڵک تەمەنێش گوزەرنان تاکو فېرش بېیەن، جە شەو و ڕوێنە ئا ئامېرە هەرمانەکېش چەنەمسانۊ و بېهەرمان مەنۊوە. خاسا گەر هەرمانەکۍ گرڎشان بدریان بە ئامېرەکان، ئیتر مرۊڤەکۍ چکۊ هەرمانەشان دەسبگنۊن تاکو نانێ و ژەمێ قووتو وېشا و زاروڵاشان پېڎا بکەران؟. ئانە سەرەڕاو ئانەی بەرئەنجامو ئی مۆنۆپۆڵو ئامېراوە نایەکسانیێ بېهامتا جەهانەنە پېڎامەبۊن و جە ئیسەیچەنە هیچ نومېڎێ نییەن و نمەپېویۊ کە ئی نایەکسانییەیە مدرنۊن.
چەنی داخۍ، ماتریالیزمی تارېخی کە وەڵکۆتەی تەکنیکی، یانی وەڵکۆتەی ئامېرەکانو بەرهەمئاوەردەی لەیەکۍ دېوە، کە چەنی وەڵکۆتەیشان مۊراڵی مرۊیی مەفاڕیۊن و یەکسانی مییانو مرۊڤەکانە مەبۊن بە بنەمێوە مۊراڵی و مرۊڤەکۍ جە ژیوای و گوزەرانشانە یەکسانۍ مەبانې و گرڎیچشان کارشان مەبۊن و مەبانې بە هەرمانبەرۍ، نمەزانو چی مارکس ویرش چانەیە نەکەرڎەنۆ کە چەنی ئاردەرەی و پېڎابییەی هەر ئامېرێ تازەینە نەک ئا خەڵکۍ کە هەرمانەشان نییەنە و هەرمانبەرېنۍ، پېسە هەرمانبەری کۊمەڵکوش مەکریان. ئانەی کە دلێ دنیێنە بە هۊ وەڵکۆتەی ئامېرەکاوە ڕوەمڎۊن، ئانەی مەوینمۍ کە پیچەوانەو ئانەین کە ماتریالیزمی تارېخی ڕوەو وەڵکۆتەی مرۊییش پەنە لەیەکدانۆ.. مارکس واتش؛ هێگل سەرو سەرەی مدران، مەشۊم وزمېشۆ سەرو پەیان، بەڵام ئانەی ئیسە ڕوەمڎۊ پەنەمان ماچۊ؛ مارکس سەرو سەرەیشۆ مدران و مەشۊم وزمېشۆ سەرو پەیاش ئینجا مەتاوۊ ئانەی ڕوەمڎۊن پېسە وېش بۋینۊش.
ڕەنگە یاوانەو دکتور عیرفان مستەفای جە ماتەریالیزمی تارېخی ڕېژەیی بۊن، چوونکوم مارکس هەرگیز سیستەمو سەرمایەداریچش قبووڵ نەبییەن، هەرچن بە وەڵکۆتەی جۊر، هەم تەواناو کارگەو تەمامو هۊیەکانو بەرهەمئاوەردەی ژیوای خەڵکی و هەرمانبەرا ملۊ ئاستێ بەرزتەر، بەڵام هەر چۆسنایۆ و بېمافی هەر مەنۊ، بەڵام ئیتر مارکس ناهەقش نەبییەن ئا وەرۋینیەیە بکەرۊن کە ئارۊ ڕوەمڎۊن، زېیاتەریچ ئانەی هەکە زیرەکی دەسکەرد پەیمان مارۊن. پەیلواو دکتور عیرفان مستەفای سەرو زیرەکی دەسکەردی.[1]