بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ ویس و پەنجەمە
وانای جە هۆرامان
شایانو باسین، وەڵۍ ئیسلامینە عەرەبەکۍ وانای و نویستەیشان نەبییەن، پېسە تارېخوو نویسە عەرەبەکۍ ماچان، کە بە تاکوتەرا، جە ئېرانیەکاوە فېروو وانای و نویستەی بیېنۍ. (تەماشەو فتوح البلدان، لاپەڕە 457 کەرە، دیسان ئیبن خەلدوون لاپەڕە 293 پاڵپەشتی ئانەیە کەرۊن). ڕۊشنتەر، کاتێ ئیسلام پېڎابی نزیکەو حەڤڎە کەسا، دلۍ قوڕەیشیەکانە زانېنۍ واناوە و بنویسان، بەڵام دماتەر گەشەش کەرد، چا کاتەنە کە فەرمان دریا بە یەخسیرەکا (دیل)ەکا، کە هەر دیلێ چن موسڵمانێ فېرو وانای و نویستەی کەرۊن، ئازاڎکریۊن. ئیتر دمای مودەتێ خوڼەوارەکۍ هۊڎێوەشا تەرخانکەرد پەی خەڵکی، کە چاگە فېرو وانای و نویستەیشان بکەران، وەرە وەرە بی بە حوجرە، کە نامېش نریا مەدرەسەی دینی.
ساڵەو (842)ۍ کۊچی، ئیسلام هۆرامانەنە جاگیربی، بە هەمان تەرز خەڵکی فېرو وانای و نویستەی کەرېنۍ، کە وەڵتەر مسابېشان، کە بنیاڎنیای مزگییەکاو کەرڎەیۆ حوجرەی چەنەشان. چن ناوچێ هۆرامانینە، مزگی وەشکریان و دلېشەنە حوجرەو فەقیا مەرزیانەرەو خەڵک فېرو وانای و نویستەی کریان، چا یاگاچە (بیارۍ، تەوېڵۍ، خەرپانی، نۊدشە، خانەگا، پاوە، بېساران، ڕوار، ...هتر).
کاتێ وانگا جە هۆرامان مەدرەسەی دینی بیېەن، باوە کوردەوارییەکۍ وېشا خزنانەنە لاشیپرانو لاپەڕەو کتېبەکا، گەرچی ئا ڕاز و قۊمیا کوردەواریۍ، فرېشان بە ڕانویسی شەقوشڕی فارسی نویسیێنۍ، بەڵام زوانەکەشان کورڎی (هۆرامی)ن، پەوکەی ئەرکو سەرو شانەو هەر خۊڼەوارێ دڵسوزی کورڎییەن، گەر پەیش ڕەخسیا، لەیەکۆدایۆشان پەی بکەرۊن، دماتەر تومارېشان بکەرۊن.
چا مەدرەسە دینیانە، هونەرمەڼۍ و شاعېرۍ و نویسەرۍ و نوکتەبازۍ و ڕازنویسۍ فرۍ جە ئەڎێ بیېنۍ، فرېچشان نامېشان گمەنەو نەشناسیێنۍ.
مەدرەسە دینیەکۍ، سەرچەمەو زانستی و زانیاری بیېنۍ، یاگۍ پېڎابییەی ڕۊشنویرەکا بیېنۍ، چا مەڵبەندە زانستیانە سەرەڕاو زانستە دینییەکا، زانستە دنیایەکېچ وانیێنۍ و گرنگیشاپەنەدریان.
چەربارەو جۊرو ئەلفابېتیۆ کە یاگەئەشناسەکۍ و تارېخ نویسەکۍ پەنەما ماچان، کە کوردەکۍ (میدیەکۍ) جە کۊنەنە (ئەلف و بۍ) مېخیشا بەکارئاردەن، هەتا سەردەمو ئەشکانییەکا بەردەوام بېیەن، بەڵام سەردەمو ئەشکانییەکانە ئەلف و بۍ ئارامی بەکارئامان، پەی نویستەی سەنەڎی و مامەڵە بازرگانییەکا، چەنی دەسکاریێ کەمی جە پیتەکاشەنە، کە جۊرە چۊکڵێوەشا پەی چن پیتێ زیاڎکەرڎەن، پەی گونجنایش چەنی زوانی کورڎی ئا سەردەمەیە، هەرپېسە قەباڵەکا هۆرامانینە بەرمەگنۊ (تەماشەو تارېخوو ڕێبازی زمانی کورڎی_ محەمەد ئەمین هۆرامانی) کەرە.
شایانو باسین، مەردوخ نامێ ئەلف و بۍ (ماسی سوراتی)ش ئاوەردەن، من نامۍ ئا سەرچەمەیمە دەسنەکۆتە، گەر ڕاسیچ بۊن، مەشۊم سەردەمو سەرەتاو پېڎابییەو ئیسلامینە بەکارئامابۊ، چوونکوم ناوچەو هۆرامانی دمای هەشت سەڎا ئینجا لوانەنە چېرو ئاڵاو ئیسلامی. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]