مشتومڕێو سەرو دەنگو (ڎ)
بەشەی دوەمە
نویسای: #ناجح گوڵپی#
چوار: ئی پەیلوایە ڕاسەن، چون زوانو عەرەبینە نمونەشا ئاوردەوە کە دەنگ هەن کاتو قسېکەردەینە جیان وەلێم بە نویستەی جۆرێ تەرش منویسانې، پسەو (ک: کنت: چنت: چ). ئینە تایبەمەندی زوانین، یام لەهجێوە جە زوانین، کە نمونې تەرېچش هەنې جە عەرەبینە. پسەو (جمال: گمال، گلت، قلت). پەوکای مەکریوٙ زوانو هەورامیچنە درکنایش جیا بوٙ جە نویستەیش، چون یەک ئەلۆفۆنەن و مانا نمەفاڕوٙنە. (ڕ) -پەیلوای هامڕایوە.
پەنج: ئی دەنگە (ڎ) جە بڕێ فۆنیمې تەرنە کە دلېڕاسەو دماوە مەیانې، هەمان دەنگ مەدرکنیوٙ، وەلێم هنو فوٙنیمێوی تەرین، کە فوٙنیمو (ت)ن، پسەو:
تاتەت: تاتەڎ
براکەت: براکەڎ
ئەڎات: ئەڎاڎ
دەنگو (ت) کە واتبەسەن-یاگەگیرونامې لکێن، وەلێم دەنگەکەش مەفاڕیوٙ پەی (ڎ)، یانی بیەن بە ئەلۆفۆنو دەنگو (د). ئینەیچ نەگونجیان چون چېگەنە فوٙنیمو (ت) ئەرکو یاگەگیرونامې لکێ مەوینوٙ، پسەو موٙرفیمێوی تایبەی کارمەکەروٙ، کە نمەبوٙ دەنگش بفاڕیوٙ. کەچی کاتو دوای و چەناینە پسەو دەنگە (ڎ) بەر مەگنوٙ. ئینەیچ پەشتیوانیێوی تەرەن پەی ئانەی بواچمې کە دەنگو (ڎ) تەنیا کاتو درکناینە زوانی وچیانە-دەمواچنە بەکار مەیوٙنە، زانشتی نیەن کاتو نویستەینە بنویسمېش پسەو فۆنیمێوی وېسەری.
ئەگەر سەرنجە بدەیمې فوٙنیمو (د) و (ت) دەنگەکەشا مەفاڕیوٙ پەی دەنگو (ڎ)، ئی دیارکەوتە فرەو زوانە براکانە، زوانە ئېرانیەکانە هەن، وەلێم ئادې هەرمانەشا سەرکەردەن و یەکلایشا کەردنوە و (ڎ) بەکار نماران کاتو نویستەینە، تەنیا کاتو قسېکەردەینە بەکارش مارانې.
ئیسە پەیما بەرمەگنوٙ هەکە دەنگو (ڎ) بە شېوەو سویای هەن میانو هەردوە دەنگو (ت، د)، یانی شېوە دەنگی سویان پەی هەردوی. ئەلۆفۆنو (د، ت)ن.
ئەگەر بگېڵمېوە دما مەوینمې چندین یاگېنە دەنگو (ت) فاڕیان پەی دەنگو (د)، چون هەردوە دەنگەکې ددانی-هارویېنې dental-alveolar یانی نوکو زوانی مەگیرنی پەشتەو ددانانو سەری-هارو سەری وەڵېوە. پەوکای هەردوە دەنگەکە فرە بەئاسانی بەپاو لوای زەمانە یاگېشا فاڕێنە، تەنیا جیاوازیشا ئانەن هەکە دەنگو (د) گڕەن، دەنگو (ت) کپەن. کاتێو کە متاوان یاگې هەنگەری بگېرانوە، ئاکاتەیچە کە مەسویانې، دەنگەکەشان پېسەو یوٙی بەرمەشوٙن.
با بزانمې کامە دەنگو (ت) فاڕیان بیەن بە (د).
وېیەردەنە ئی فاڕو جمە فرە بیەن، وەلێم ئېمە پەنە نەزانان، ئیسە کەمێو نمونې هەنې وەردەسمانە، پسەو.
وانتەی: واندەی، وانای.
مەرتەی: مەردەی.
دەنگو (ت) زوانو ئەویستاینە فرە فرەن، ئیسە فرەتەرینشا فاڕیان پەی (د).
شش: ئی دەنگە جە بڕێ واتانە پېسەو (بانگ: بانڎ)، بەنڎەن، پاڵننان، هەنڎوری، هەنڎوین، مەیوٙنە، وەلێم یاگې فوٙنیمێتەری مەگېروٙوە. کاتێ دوې دەنگې (نگ، ند) مەیانې مەواڕیوٙ پەی (ڎ) یام بە جوٙرێ نزیکەن چەنەش. پاسە بوٙ ئی دەنگە فوٙنیم نیەن، چون چندە یاگێونە وېش مرمانوٙ. چی مەشوٙ ببوٙنە بە دەنگېوی جیا جە (د) وەختەکارێنە چندە یاگێتەرنە هەن و نمەبوٙیچ ئەپا دەنگەیە کە جیاتیش ئامان. ئینە دیارکەوتو ئاسیمیلەیشنین Assimilation کە دەنگېو دەنگېوی تەر مەگەنجنوٙ چەنی وېش، مەتاونوٙشەوە لاو وېشەوە.[1]