بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: ئەسعەد ڕەشیدئەسعەد ڕەشید
بەشۍ: چل و پەنجەمە
واچۍ هۆرامانی:
واچۍ هۆرامانی، بەپاو درېژی تەمەنی و پانی زەمینەکەیش، تاکو ئیسە چڼین مانێش ورازیێنۍ پۊرە، با گوڵگەشتێ دلېشارە بکەرمۍ:
1-جە فەرهەنگو (بورهان قانع)ینە جە بارەو (هۆرامان)یۆ واچیان:
ئوورا: قەڵا و دیواری سەنگین و سەخت.
مان: یانە، نشینگا.
بەپاو ئانەیە، هۆرامان یانی: یاگۍ سەختەو ژیوای، یانە و نشینگای سەخت.
2-جە کتېبو (نەژاد لئسول) و (میرزا حەسەنو نەهرەوان)ی، ساڵەو (1614ز.)، (ل- 207)ەنە، ئامان کە بنەچەو هۆرامییەکا، مەگېڵۊوە پەی (هەرمیان)ی، کە یۊن جە بنەیانەو ئیبراهیم پېخامئاوەری (د.خ). نامۍ هۆرامانیچ چانەیۊ ئامێنە.
3-کەریم زەند جە کتېبو (جوگرافی کوردستان)ینە، (ل 82)، پەیلوێ فرېش ئاردېنۍ و باسش کەردېنۍ، چانېشا:
-جە (ئورامان)یۊ ئامێنە، کە نامۍ ئاهەنگێ کۊنی کورڎییەنە.
-جە (هور ئامای)یۆ ئامێنە، یانی ئامای سەر، بە هۊکارو بەرزی ناوچەکەی.
4-مامۊسا فاروق بورەکەیی (صەفی زادە)یچ ماچۊ:
گۆرە هۊزو (هەوری)، کە میترایۍ بیېنۍ، سەر بە هۊزەکا ئەشکانی بیېنۍ، جە هۆرامان ژیوێنۍ، (ڕۊجیار) پەرەسۍ بیېنۍ، پا تەرزە ڕەنگە هووریمان (بە ۋاتاو نشینگاو هووریەکا) بییەبۊ، کە بە ۋاتاو مزگی و جامخانە و ئایېرگا و هوورمەزگانیچ مێ. دیسان (ئاهوو ڕەمزەدە)، نامۍ هەسارەو مشتەرین، یەکەم ڕۊ مانگەی وەرەتاویەنەو نامۍ پەنج کەسا جە پاشایا ساسانیچ (هورمەز) بییەن.
5-چن پەیلوێ تەرۍ هەنۍ، کە پاسەش مزانا، ئەپی مانایاچە مێ:
-بە هۊکارو بەرزی ناوچەکەی، ئی ناوچە نامۍ نریان هوورامان، هوور ئامای کە بە ۋاتاو: ئامای سەرین.
-جە (هەورامان)ۆ ئامێنە، یانی: یاگۍ هەورەکا.
-جە (هورمان)ۆ ئامێنە، (خۆرمان)، بە ۋاتاو یاگۍ وەرەتاوی، یاگۍ نزا و لاڵیایۆ پەی (وەرەتاو)ی، پەرەسگا= هورمەزگان.
-جە (هوورئامان)یۆ ئامێنە، هوور= خۆر، ئامان= هۊرئامان، یانی: (وەر کۆتەن، بەرکۆتەن)، (وەر زیان).
-جە (هاورام)یۆ ئامێنە، یانی: هامڕا، هامکار.
-جە (هەناران)یۆ ئامێنە، چوونکوم باخە هەناریش فرۍ بیېنۍ.
-جە (هۆر ئامان)یۆ ئامێنە، هۆر= خۆر، یانی: وریێ بیدۍ (هۆر ئاما).
-جە (هەواری+ مان)یۆ ئامێنە، یانی یاگۍ هەوارا، چوونکوم هۆرامییەکۍ زووتەر نیشتەجایۍ بیېنۍ.
-جە (هەواری+ ئەمان)یۆ ئامێنە، یانی: جە هەواری ئەمانە، هەوارو ئی خەڵکەیۆ ئامێنە، چوونکوم هۆرامان پەی وەرزو هامنی یاگێ وەش هەن پەی هەواری.
-جە (هاوار + ئامان)یۆ ئامێنە، یانی: داواکەرڎەی یارمەتی و کۊمەکی و ئەمانی، دەگێوەیچ هەنە چی ناوچەنە بە نامۍ (هاوار)ی، کە زېدو کاکەییەکانە، واچۍ (ئامان)ی، دوۍ مانێ مەیاونۊ:
ئامانۍ = هاتم، ئامێنە= ئەمان و ئاسایېش.
-جە (ئاورامان)یۆ ئامێنە، یانی: ئاورامانە (برسیمان)ە.
-جە واچۍ (هوور مەزگان)یۆ ئامێنە، بارەگاو ئاهورە، یام مزگی، جەمخانە،
(گان)= مان= یانە= یاگۍ، یانی: یاگۍ گلېربییەیۆ پەی خوڎا پەرەسی.
-جە واچۍ (ئاهورامەزگان)یۆ ئامێنە، ئاهورا= بەخشای، بەخشندەیی.
مەزن= گۆرە، گان= یاگۍ =یانە، یانی: یاگۍ بەخشای گۆرەی.
6-جە (اصول اسمائ المدن و المکەتوار الجغرافیە) ج1ص_ 233 چەربارەو شارەزووری ئامان و ماچۊ:
جە نزیکو ئی شارەیە (شارەزوور)، کەشێ هەن بە (شەعران= هەورامان) ئەشناسیان، نزیکو (زەڵم)یەن.
سەبارەت بە (خورماڵ)یچ لا160 ماچۊ:
تاریخ نویسۍ (ابن المهلهل و یاقوت الحموی)، یەک ڕاشا هەنەو ماچان:
شارو (نیمرا)ی مەگنۊنە نزیکو کەشو (شاران= هەورامان) و (زەڵم)یۆ.
(شاران)، یام شەعران، مەبەس هەورامانەن، ئیتر واچەکۍ چکۊوەو جە چېشیۆ ئامێنە، باسنەکریان، یانی ئۆسا واچۍ (شاران= شەعران)ی جیاتی واچۍ هۆرامانی بەکارئامێنە.
ئېمەیچ ماچمۍ: ڕەنگە واچۍ (شاران یام شەعران)ی چانەیۆ ئامێبۊ، ئۆسا خەڵکو ئی ناوچەیە، چەموو چواردەوریشانە زووتەر نیشتەجایۍ بیېباو وازشان جە ژیوای کۊچەری ئاردەبۊ، بەرهەمو نیشتەجاییچ، ئاوەڎانین، پەوکەی بە ئاوەڎانیەکاشا واتەن (شاران)، کەشەکەیچشان بە کەشو (شاران= شەعران)ی ئەشناسیان، چوونکوم تەوېڵۍ و بېیارۍ و کێمنە و بېرواس و سەرگەتە و زەڵم و شارو هۆرامانی ....هتر، شارۍ بیېنۍ و دامانو کەشەکانە بیېنۍ، پەوکەی بە کەشەکەیچ واچیان (کەشو شاران)ی. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]