بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ پەنجاهەمە
ڕۊخانەو چەمەکۍ هۆرامانی:
سیروان، تاقە ڕۊخانێن کە ناوچەو هۆرامانیرە مەویەرۊن، درېژەن و پېچاوپېچەن، 243کم درېژەن، دلۍ زنجیرە کەشەکا (شاهو)یرە گوزەر کەرۊن، چڼەها دوڵۍ و دەربەڼۍ هۆرامانو وەرنیشتی بڕۊن، دلۍ خاکو ئێراقینە مجیۊرە دلۍ بەنداوەو دەربەڼیخانی، چاگەیچۆ مەیاوۊ بە شارو دیالەی، ئیتر چاولای بە ڕۊخانەو دیالەی مشناسیۊ، چاگەیچۆ گوزەر کەرۊن تاکو مەیاوۊن بە شارو بەغڎای، پانیشتو شارو بەغڎایۆ مجیۊرە دلۍ ڕووبارو دیجلەی.
سەرچەمەو ئاوەو سیروانی:
سەرچەمەو ئاوەو سیروانی جە یۊگېرتەی دوۍ لقا (جوا) درووسەبۊن، جە چەمەو (زرېبارۍ و گرڎەلانی و گارانی) لقێ جیامەبۊوە، جە چەمەو (گاوەرۊی و تەنگیبەری و تەنگیسەری)چ لقێ جیامەبۊوە، ئا دوە لقە مېیانو دەگایەکاو (ڕوار و نوێن)ینە یاوان بە یۊی، چاگە یۊگېران، چاگەیچۆ ڕوەو (دەگایەکاو (بڵ و هەجیج)ی ملان، تا یاوان بە (هېروۍ)، چاگە دەرەو (پاوە و شمشېر)ی مجیارە دلېش و ئیتر پەنەش ماچان (دواوە)، ئاوەو دواوۍ مەیاوۊ (پردیوەر) نزکو شېخانی، چاگە ئاوەو (نەوسوڎۍ و تەشار)ی مجیۊرە دلېش، نزیک دەگاو (گرییانە)یچ دەرەو (تەوېڵۍ و سوسەکانۍ و پاڵانیای و جاوری و هاواری) مجیارە دلېش، ئیتر هۆرامانی جیامازۊن، جە بەرو هۆرامانیۆ ئاوەو (زەلان و زمکان)یچ مجیارە دلېش و ڕۊخانەو دەربەڼیخانی وەشکەران، زەڵم و تانجەرویچ مجیارە دلېش، دیسان دەرەو (بېیارۍ و کەیمنەی و بېرواسی و هانەگەرمڵەی)چ جە پانیشتو ئاوەو زەڵمیۆ مجیارە ڕۊخانەو دەربەڼیخانی، ئاوەو دەربەڼڼیخانی دلېڕاسەو دۊڵێ فرە قووڵېرە مېیانو زمکانی و کەشو بەمۊی و قەرەداخیرە گۊزەرکەرۊن، چاگە چن چەمەو ئاوێ تەر مجیارە دلېش، پېسە (دېوانە، هەواسان، قۆرەتو، ئەڵوەن، نارین)، چاگەیچۆ مەیاوۊ بە شارو دیالەی.
فەرمانداری جە هۆرامان:
هۆرامان وەڵتەر میرنشینێ سەربەوېش بییەن، یەک دەسەڵات زاڵبییەن ملو تەماموو ناوچەکەیرە، بەڵام دماتەر بە مەڵامەتو دەسەڵاتوازی دابەشبییەن ملو چڼین دەساڵاتارە، پی تەرزە:
1-دەسەڵاتو بەگزاڎە و سانەکا:
پەی ماوێ هۆرامان، چېرو سایەو یەک دەسەڵاتینە بېیەن، یەک دەسەڵات زاڵبییەن ملشەرە، بەڵام ساڵەو (1783ز.) دەسەڵات مېیانو دوۍ برایانە (عەلی مەردان سان و محەمەد تایر سان)ینە بەشکریان، دمای دوۍ ساڵا تەری دەسەڵات وەستەرە پەی دەسو چوار کەسا، بەڵام ساڵەو (1794ز.)ی، سەرو دەسو (محەمەد یوسف سان)یرە یۊشگېرتۆ، ئاماوە چېرو یەک دەسەڵاتی، ئانەیچە فرەش نەخوایناو دیسان دەسەڵات بەشکریاوە:
-هۆرامانو لهۊنی و چواردەورش: وەرو عوسمان سانیەکا کۆتەن، مېیانو دەسەڵاتەکەیشان (نۆسوڎە یام نۊدشە یام خانەگا) بېیەن، بەڵام بە فرەیی (نۆسوڎە) پایتەختو دەسەڵاتیشان بیېنە.
-هۆرامانو تەختی و چواردۆرش: وەرو هەسەن سانیەکا کۆتەن، شارو هۆرامانی پایتەختوو دەسەڵاتیشان بېیەن، پەوکەی بە شارو هۆرامانی ماچان (هۆرامانو تەختی)، بەڵام پېسە مەزانمۍ ناوچەکە پېسە سرووشتو وېش، فرە سەختەن.
-هۆرامانو دزڵیۍ و شامیانی: دەساڵات وەرو بارام بەگیەکا کۆتەن، مېیانو دەسەڵاتیشان (دزڵی)یە بیېنە.
-هۆرامانو ڕەزاو و کەمەرە: وەرو مسەفا سانیەکا کۆتەن، کە فرەو وەختی (ژاوەرۊ و گاوەرۊ)یچ چېرو ئی دەسەڵاتەیەنە بیېنۍ، مېیانو دەسەڵاتیشان (کەڕاوا و ڕەزاو) بییەن.
بېگومان سانەکۍ کە فەرماندارۍ بیېنۍ، جە پایتەختەنە نیشتېنېرە، یاگەکۍ تەرۍ پېسە دەگایەکا، بەگۍ و قېخێ و سەرکارەکۍ سەرووکاریشان کەردېنۍ، هیچ کارێ بۍ هاگاڎاری و فەرمانو سانی نەکریان. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]