بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: ئەسعەد ڕەشیدئەسعەد ڕەشید
بەشۍ نەوەڎهەمە
بیناسازی هۆرامانی:
وەڵتەر باسمان چانەیە کەرد کە هۆرامان مەڵبەڼو نیشتەجایی دېرینەین، ئانەیچ هۊکار بېیەن پەی ئانەی کە هۆرامییەکۍ بتاوا جە ڕوەو بیناسازی و بنیاڎ نېیای یانەکاشا بە هونەرێ زەریف، بە کەرەسێ وېمانە کە تەۋەنی کانەکا بەرباراو زلەکاشا بنیانە بناغەشاو ئەویشاچ نەقاری بکەرانو بنیاشان دیوار، دیمەکی پېسە جسرۍ پەی مەحکەم کەرڎەی و بەستەیۆ مورەکا و دیوارەکا بەکار ماران، جە دارو تفۍ بە شېوەو شش پاڵوی، چوونکوم دارو تفۍ نمەڕېزۊ، بەکارئاوەردەی دیمەکۍ جە بیناسازینە، ژیری هۆرامېیەکا نیشانە مڎۊن، کاتێ نریۊ دلۍ دیواری قورسایی دیوارەکەی دابەش کەرۊن، دیسان مورەکا و دیوارەکا پېوەرە شەتەک مڎۊن، بە پەنجەرۍ هیلالیۍ و دەربازۍ وېکەردۍ ڕازناشان، هەم کاتو وەشکەرڎەی یانەکاشانە حیساب پەی (وەرەتاو، شەماڵ، سېیاو ۋا، ڕادەو (شۊ)ی، ۋاران و لاو)ی کەران.
بە حوکمو ئانەی هۆرامان ناوچێ کوېسانی و سەردەن، ئۊسا دیوارەکۍ حیسابشان پەی ئانەیە کەرڎەن کە ڕادەو شۊی دلۍ یانەکانە فرە نەبۊن کە هەڕەشۍ جە تەندرووسیشان کەرۊن، پەوکەی دیوارو یانەکاشا بە پانی منیان و تۊپەڵە هەڕۍ پتەوۍ بەکار ماران، سەرو یانەکاچشا بە دارۍ و خېزەرۍ ناوچەکەو وېشان دارەڕا کەران، دماتەر تەۋەنۍ پانکیلۍ (تەنکۍ) گولانۍ کە پەنەشان ماچان (دېڵە) سەرو خېزەرەکەیرە وەڵێ کەراوەو ئینجا بە تۊپەڵە هەڕەی پتەوە هەڕکاری سەرو (دېڵە)کا کەران، دماتەر بە خوڵە گڵەبانشا کەران، هەر چوار دۆرو سەربانەکەیرە (پاسار)ۍ وەشکەران پەی ئانەی دیوارەکۍ کاتو ۋاران واراینە نەفیسیا، ساڵانە چەنی یەکەم ۋارانی سەرو بانەکاشا سمەرڕېژ کەرانو بە بانتلیر تلناشان.
فرەو یانەکا هۆرامانی دوە قاتۍ و یەرە قاتېنۍ، چڼین یانۍ یەک قاتېچ هەنۍ زیاتەر جە دەگاا دوورەکانە، قاتو چېرۍ پەی (ئاژەڵی، بەرزە ولاخی، ڕەشە وڵاخی، کاڎانی، لېزمە دارا) ببەکارماران، قاتو سەریچ پەی ژیوای وېشان.
هۆرامییەکۍ هەر زوو دەرکشان بە پەنەۋازی تەوالێت (ئاودەس)ی کەرڎەن، پەوکەی دلۍ یانەکاشانە وەششا کەرڎەن، دلۍ مزگی و هانەو ژەنانە تەوالێتی گرڎینەشان وەش کەرڎەن، بەعزە یاگێنە (ماڕ)ەشا وەشە کەردېنە (تونێلێ گولانېنەو دوۍ کووجیېش بەستېنۍ یۊیرە ) و سەرشۆ یانېشا وەش کەردېنۍ.
دیوارو هەم زەمینو دلۍ یانەکاشا بە جوانتەرین شېوە بە (سیرەکۊڵۍ= هېڵەساو) سواق مڎان، یەکەم جار بە هېڵەساوێ گۆرە دوۍ جار سواقشان مڎان، دماتەریچ کاتێ کزرۍ مەباوە بە هېڵەساوێ گولانە سواقشان مڎان، کە پەنەش ماچان (ڕەقەساو)، ئیتر بە تەرزێ ساف و لووسېشان کەران بریقەشان چۆ مێ، ئی هونەرو یانە ناوایە گرڎ ژەنێ نمەزانۊش، ئا ژەنۍ کە شارەزاییشا هەن چی هونەرەیە پەنەشان ماچان (یانە ناو)ۍ.
هونەرو بیناسازی جە هۆرامان ئڼە زەریفەن بە تەرزێ سەرنجەو خەڵکە لایڎەکاش کېشتېنە، یۊ چانېشا (ئیدمۆنز) بېیەن، کە دمای گەشتەکەیش نویستەنش: کاتێ یاوانۍ دەگاو (هانەگەرمڵە)ی، شەوۍ بېیا بە مېمانو (ئەفراسیاو بەگ)ی، ئانەی فرە سەرنجەو منش کېشتە، تەوالێتو یانەکاشا بۍ، کە بە تەرزێ زەریفتەر جە گرڎو ئا تەوالێتا کە دیېبېنېم جە بەرو هۆرامانو ئێراقی و ئێرانیۆ، وەش کریێبېنۍ، جە ئانېشا شارەسانی (ڤسباسیان)یچ جە ئیتالیا هونەری تەرۍ و سەرنج کېشتەرۍ بېنۍ.
هۆرامییەکۍ سەرەڕاو ئانەی دلۍ دەگایەکاشانە یانۍ وەشکەران، دلۍ باخ و مېوەدەیمیەکاچشانە (کېڵ)ۍ وەشکەران، کە کاتێ کۆچشان ملۊ دەرەرە دلېشانە مژیوان.
هۆرامییەکۍ جە بنیاڎنیای یانەکاشانە فرە بە ئیراڎۍ و بەهېزېنۍ، فرەو جاری جە یاگە دوورەکاوە بە کۊڵۍ (تەۋەنی، خوڵە، دارۍ، خېزەرۍ) ماران، یام بە پەشتەو وڵاخی فاڕاشاوە پەی ئا یاگە سەخت و لېژا، ئا کەسۍ بەرو هۆرامانیۆ ملانە ناوچەکە بە سەلېقەو هۆرامییەکا جە (باخڎاری، پیشە دەسییەکا) سەرسامۍ بان، بە هونەرو بیناسازیشان سەرسامۍ بان و یەکسەر ماچان: ئا گرڎە یانۍ چەنی چا بەرزاییۆ وەشۍ کریێنۍ.
فرەو ناوچەکانە هامشېوەو هۆرامانی یانۍ وەشکریێنۍ و ڕازیێنێ، چڼین ساڵۍ یاگۍ ژیوایشاڼ بیېنۍ، بەڵام هەرگیز پېسە هۆرامییەکا نەتاوانشان ئەفراندن جە بیناسازینە بکەران.
بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]