بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ نەوەڎ و حۆتەمە
*ڕۊخسارە دیارەکۍ زەمینو ناوچەو هۆرامانی ئینېنۍ:
آ-کەشەکۍ: فرەتەرین ڕووبەرو ناوچەو هۊرامانی مەگېراوە، جە سەرنیشت و سەرنیشتو وەرکۆتیۆ پەی پانیشتو وەرکۆتی، ناوچەو هۆرامانی چن زنجیرە کەشێ مەگېرۊنە وۍ پېسە:
*زنجیرە کەشەکۍ هۆرامانی: زنجیرێ کەشۍ بەرز و سەختېنۍ مەگنا بەشو سەرنیشت و سەرنیشتو وەرکۆتو ناوچەو هۆرامانی، چڼین لووتکۍ مەگېرۊنە وۍ کە ئینېنۍ (ڕەنگینە: 2200مەترۍ، مڵەخوردە: 2024مەترۍ، داڵانی: 2535مەترێ، هانەو قوڵی: 1338مەترۍ، خۆرنەوەزان: 2478مەترۍ، سورلۍ: 1875مەترۍ، شرام: 2000مەترۍ).
*کەشو تەوەنۍ: مەگنۊ مېیانو تەوېڵۍ و بېیارۍ، وەرکۆتو ناوچەو هۆرامانی مەگېرۊوە، دیارتەرین لووتکەکېش ئینېنۍ (تەوەنۍ: 2117مەترۍ، دەگا شېخان: 1706مەترۍ، وەزەنۍ، وەزڵۍ: 2000مەترۍ).
ناوچەکە فرەو بەشەکاش بە کەشۍ پۊژیانەرە، ئینەیچ پاسشە کەرڎەن بەرزیۍ و لېژیۍ جۊرا و جۊرۍ دلۍ کەشەکا ناوچەکەینە بەرگنان، لووتکە بەرزەکۍ و قەڎپاڵە لېژەکۍ دیاردۍ تەرۍ دەگمەنۍ ناوچەکەینۍ و بەهێوە قیمەتیەی گەشتیاریەشان هەنە.
ب-بنارو کەشەکا: بەشو وەرنیشتو ناوچەو هۆرامانی مەگېراوە، مېیانو هېڵەی کەنتۊریە (600- 800مەترۍ) جە ئاسو ڕوەو دەریایۆ، دەگایەکاو (هانەو قوڵی و وەرنیشتو ئەحمەڎئاوای و شارو خورماڵی و ئاوای ڕۊسەم بەگی و وەرنیشتو گوڵپی و بنجەو دڕەی و خارگېڵانۍ) مەگېرۊوە.
ت-دۊڵەکۍ: مېیانو کەشەکا ناوچەو هۆرامانینە چن دۊڵێ هەنۍ بە ئاراسەی جېیاواز درېژۍ بیېنێ، دۊڵەکۍ هۊرامانی بە خاترەو جۊراو جۊریشان سەرنجەو خەڵکی و گەشتیارا مەکېشان، بەعزێ جە دۊڵەکا بە درېژایی ساڵۍ دەرە و ئاویشا پۊرە ویەرۊن و دیمەنۍ نەوینیێ وەش مەکەران، ئاوەو ئا دۊڵا فاکتەرێن پەی وەش کەرڎەی دیاردە جیمۆفۆرلۆجیەکا دلۍ دۊڵەکا، پېسە کەلەبەرە شازەکا و قەڵوەزە و تاڤگە گولانەکاو تاشتەرەی تەوەنەکا.
دیارتەرین دۊڵەکۍ ناوچەو هۆرامانی ئینېنۍ:
*دۊڵەو زەڵمی: تاڤگەو زەڵمی و هانە قوڵقوڵە و چەمو وېشەی دلېشەرە گوزەر کەران، دۊڵێ قووڵەنەو چڼین پەناگۍ و مەڕېش چەنەنۍ.
*دۊڵەو بېیارۍ.
*دۊڵەو تەوېڵۍ: درېژیش (8، 9کلم) و پانیش (1، 7کلم).
*دۊڵەو ئاوېسەری: درېژیش (4، 9کلم)، پانیش (2، 2کلم)، سەرچەمەو هاناوەکا ئاوېسەری مەگنۊ دلۍ ئی دۊڵۍ.
*دۊڵەو بەڵخەی: درېژیش (4، 5کلم)، پانیش (1کلم)، زیاتەر جە ئاوەو (30) سی هانا دلۍ ئی دۊڵېرە گۊزەر کەران و دەرەو بەڵخەی وەشکەران.
*دۊڵەو دەگاشېخانی: درېژیش (3، 4کلم)، پانیش (1، 2کلم)ن.
*دۊڵەو خورنەوەزانی: درېژیش (4، 7کلم)، پانیش (1، 3کلم)ن.
*دۊڵەو وشکەناوۍ: دۊڵێ تەسکەنەو درېژیش (5کلم)، پانیش (0، 5کلم)، دەرەو دۊڵەناوېش پۊرە ویەرۊن، بە دارەسان و گژ و گیواو دۊڵەمەڼەن، چڼین مەڕېش چەنەنۍ، پېسە مەڕەو (کوڕ و کناچۍ).
*دۊڵەو خەرپانی: درېژیش (4، 8کلم)، پانیش (1، 1کلم)ن.
*دۊڵەو دەرەو مەڕۍ: درېژیش (2، 7کلم)، پانیش (0، 21کلم)ن، چڼین هاناوېش چەنەنۍ، پېسە (هەمە شوان، قلیچکەو ئەسپی، وەزە کۊر)، ئی دۊڵۍ خاوەنو ژمارێ فرۍ مەڕا و پەناگە تەوەنینانە، هەر پەوکەی نامۍ نریان دەرەو مەڕۍ، یانی دۊڵەو (مەڕەکا).
*دۊڵەو شەڵواندڕی.
*دۊڵەو باخەکۊنی: درېژیش (3، 2کلم)، پانیش (1، 5کلم)ن، سەرچەمەو ئاوۍ پېسە (هانەو هەمزەی، حۆزەلارە، باخەکۊن، وەرگە دەر)یش چەنەنۍ، خانەقاو باخەکۊنی (شېخ حیسامەدین)ی مەگنۊ دلۍ ئی دۊڵۍ.
پ-مەڕەکۍ ناوچەو هۆرامانی:
مەڕەکۍ ناوچەو هۆرامانی فرېنۍ و جۊراو جۊرېنۍ پېسە شېوە و ڕووبەر و هۊرکۆتەیشاان، بڕێشان گۆرېنۍ پېسە مەڕەکا (خان ئەحمەڎ خان، کوڕ و کناچە، گاوان، مەڕەکۍ دەرەو مەرۍ)، بڕێچشان گۊلانېنۍ پېسە (مەڕەکۍ بانی بەرمەڕان)ی، چن مەڕێچشان قەڎپاڵە سەختەکاوە هۊرکۆتېنۍ، کەچی یاگۍ بڕێچشان نزیکېنۍ و یاوای لاشان ئاسانەن، پەوکەی دیارتەرین مەڕەکۍ ناوچەو هۆرامانی ئینېنۍ:
(مەڕەو گاورانی) جە سەرگەتە، (مەڕەو خان ئەحمەڎ خانی) جە زەڵم، (مەڕەو کوڕ و کناچەی) جە وشکەناوە، (مەڕەو دەرەو مەڕۍ) جە دەگاو دەرەو مەڕۍ، (مەڕەو بانی بەرمەڕانی) جە دەگاو گوڵپی، ...هتر.
پ-مەڕەکۍ ناوچەو هۆرامانی:
مەڕەکۍ ناوچەو هۆرامانی فرېنۍ و جۊراو جۊرېنۍ پېسە شېوە و ڕووبەر و هۊرکۆتەیشاان، بڕێشان گۆرېنۍ پېسە مەڕەکا (خان ئەحمەڎ خان، کوڕ و کناچە، گاوان، مەڕەکۍ دەرەو مەرۍ)، بڕێچشان گۊلانېنۍ پېسە (مەڕەکۍ بانی بەرمەڕان)ی، چن مەڕێچشان قەڎپاڵە سەختەکاوە هۊرکۆتېنۍ، کەچی یاگۍ بڕێچشان نزیکېنۍ و یاوای لاشان ئاسانەن، پەوکەی دیارتەرین مەڕەکۍ ناوچەو هۆرامانی ئینېنۍ:
(مەڕەو گاورانی) جە سەرگەتە، (مەڕەو خان ئەحمەڎ خانی) جە زەڵم، (مەڕەو کوڕ و کناچەی) جە وشکەناوە، (مەڕەو دەرەو مەڕۍ) جە دەگاو دەرەو مەڕۍ، (مەڕەو بانی بەرمەڕانی) جە دەگاو گوڵپی، ...هتر. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]