بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ نەوەڎ و هەشتەمە
ج-دیمەنە دڵبەرەکۍ و دیاردە سەمەرەکۍ:
ناوچەو هۆرامانی بە مەڵامەتو جېیاوازی ڕۊخسارەکا ڕوەو زەمینی، کۊمەڵێ چی دیاردا مەگېرۊن وۍ، پېسە (تاڤگەکۍ، گومۍ سەرکەشەکا، تېکەڵ بییەی لووتکەو کەشەکا، ڕووپۊشو قەڎپاڵە لېژەکا، ...هتر)، چېگەنە تەنیا باسو یۊ جە دیارتەرین تاڤگەکا ناوچەکەی کەرمۍ کە ئاڎیچ (تاڤگەو زەڵم)ین.
تاڤگەکۍ سیمێوە سرووشتیەی زەریفەی جوانەشان هەنە، سەرنجەو گەشتیاران مەکېشان، فرەو جاری مەبان بە ناوچێ گەشتیاری بە نامبانگ، ناوچەو هۆرامانی بە هۊکارو بەرزی و نزمیشۆ دۊڵەمەڼەن بە تاڤگەکا، پېسە تاڤگەو زەڵمی کە نامبانگش سەرو ئاستو کوردەسانی بەرکۆتەن، مەگنۊ دامانو قولۍ کەشو داڵانی جە سەرنیشتو وەرکۆتو دەگاو زەڵمی بە بەرزی (926مەترۍ) جە ئاستو ڕوەو دەریایۆ، بە ئاراستەو وەرنیشتی ڕا مەکەرۊن دلۍ دۊڵەو زەڵمیرە، سوودش چەنە وەرگېریۊن پەی ئاودارای باخ و باخاتو دۊڵەو زەڵمی، هەم پەی واردەیۆ خەڵکی، ئامارەی (تەسریف) ئاوەکېش (5871لیتر/چرکە).
دۊڵەو زەلمی چڼین تەوانێ درووسکەرڎەی پارېزیێ سرووشتیۍ مەگېرۊنە وۍ، پېسە (دەراامەتو ئاوۍ، مەڕۍ و پەناگۍ تەۋەنینۍ، دارەسانۍ و ڕوەکۍ سرووستیۍ، فراوانی زەمینەکەیش، ....هتر).
3-ئاو و هەوا:
ئاو و هەواو ناوچەو هۆرامانی بە مەڵامەتو سرووشتو بەرزی و نزمیشۆ پانەیە مشناسیۊوە هەکە تەقەیۊری فرە دلېشەنە ڕوە مڎۊ جە ڕووبەرێ گولانەنە، سەرئەنجام ناوچەکە خاوەنو ئاو و هەوای وېشانەن کە بە ئاو و هەوای کەشی مشناسیۊن (mountain climate).
آ-تیشکەو ڕۊجیاری جە ناوچەو هۆرامانینە:
ژمارەو کاتژمېرە وەرەتاوییە هەرەقەتینەکا جە وەرزو وەهارینە (6:96)و جە وەرزو هامنینە (7:72-10:50) و وەرزو زمسانینە (5:19) کاتژمېرېن، چېگەنە جېیاوازیێ فرە بەڎیی کریۊن مېیانو ژمارەو کاتژمېرە وەرەتاویە هەرەقەتینەکانە جە وەرزو هامنی و زمسانینە، بە جېیاوازی (5:31) کاتژمېرا. هۊکارو ئینەیچە مەگېڵۊوە پەی کوڵی ڕۊژگاری و فرەیی ژمارەو ڕوە هۆر و ۋاراناویەکا جە وەرزو زمسانینەو بە پېچەوانەیچۆ درېژی ڕۊژگاری و ساماڵی ئاسمانی جە وەرزو هامنینە.
ب-پلەو گەرمی جە ناوچەو هۆرامانینە:
پلەکۍ گەرمی قیمەتێ دیاریکریاشان هەن پەی ئا ژڵېوە زیڼا دلۍ ناوچە پارېزیاکانە ئەنجام دریان، پەوکەی گونجیای پلەو گەرمی فاکتەرێ بایەخدارەن تاکو بە تەرزێ خاستەر و ساناتەر ژڵېویێکۍ بە ئەنجام بەیان.
ت-شۊ هەوای (Humidity):
شۊ هەوای جە ڕوەو پارېزیا سروشتیەکاوە خاوەن قیمەتێن بە هۊکارو ئا دۆرەی کە مەگېڵنۊش جە دیاری کەرڎەی ئاستو ئارامی و ۋچانو مروڤی و گېڵنای چالاکیەکاش بە تەرزێ درووست، پسپۆرەکۍ پاسە مزانان بارتەرین بڕو شۊی ڕېژەیی پەی جەسەو مروڤی مەگنۊ مېیانو (%60-40)، سەبارەت بە ناوچەو هۆرامانی، بەرزتەرین ڕېژەو شۊی جە مانگە سەردەکا زمسانینە تۊمار کریان بە ڕېژەو (56، 7%)، نزمتەرین ڕېژەو شۊی مەگنۊ وەرزو هامنی بە ڕېژەو (22، 1%)، دیسان تېکڕاو ڕېژەو شۊی جە وەرزو گەشتیاری (ئازار-ئەیلوول) جە ناوچەو هۆرامانی مەیاوۊ (%32,77).
پ-ۋا: الریاح (wind):
ۋا، جووڵەو هەوایەن جە بارو ئاسویینە (پۊیینە)، بە هۊکارو جېیاوازی زەختی مېیانو دوۍ ناوچانە درووس مەبۊن، جە ناوچەی زەخت بەرزۆ پەی ناوچەو زەخت نزمی هۊرکەرۊن، خېرایی (ۋا)ی جە ناوچەو هۆرامانینە گونجیا و پەنەوازەن پەی ئەنجامدای ژڵېویە گەشت و گوزاریەکا، دیسان تېکڕاو خېرایی (ۋا)ی وەرزو زمسانینە (1، 7م/چرکە)ین، وەرزو هامنیچەنە (2، 2م/چرکە) و وەرزو پایېزینە (1، 6م/چرکە)ن، پەوکەی مەتاومۍ بواچمۍ کە خېرایی (ۋا)ی جە ناوچەو هۆرامانینە خېرایێ گونجیان.
ج-هەسبییەیۆ و کەرڎەرەی:
بە کەردارو فاڕیای هەڵمەو ئاوۍ جە بارو گازیۆ پەی بارو شلی، پېسە (ۋاران و شۆنم)ی، یام پەی بارو ڕەقی پېسە (ۋەرۋە و تەرزە و زووقم)ی، سەرجەم بەرکۆتەکا هەسبییەیۆ و کەرڎەرەی (هۆر و تەمە و ۋاران و تەرزە) بېجگە (ۋەرۋۍ) پەی گەشتیاری نەرېنیېنۍ، بەڵام ۋارای (ۋەرۋۍ) قیمەتێ گەشتیاری فرەش هەن.
پەوکەی ئا ناوچۍ کە بڕێ فرۍ ۋەرۋەشان چەنە وارۊن مەکریان بە هەوارگاو گەشت و گوزاری پەی ئەنجامدای ئا گەما کە پېوەسېنۍ پی جۊرە گەشت و گوزاریۆ، پېسە گەمەو (خزڵکانۍ) سەرو ۋەروۍ و (گوڼەڵانۍ) و وېنە گېرتەی و گېڵای و تەماشا کەرڎەی دیمەنە زەریفەکا. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]