بییەی نەتەوەیی کورڎی میانو فەلسەفە و سۆسیۆپۆلەتیکینە
هۊرئەوەگېڵنای و ئاماڎەکەرڎەی: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشې یەکەمە
وەرباس:
چەنەکوڵیای جە بییەی کوردی و بەرکۆتە کەلتووری و تاریخی و زوانییەکېش، وەڵینێوە چن سەڎ ساڵەش هەن، چەنی ئانەیچ تاکو ئی ساتە کورد هەر پېسە لوغزێ پۊژیارەی مەنەنۆ و ئا گردو چەنەکۊڵیایا تەواناو ئانەیشان نەبیېنە ئا لوغزەیە بکەراوە. بۍ تەوانایی و دەسەپاچەیی ئا چەنەکۊڵیایا جە کەردەیۆ و بەرۋستەی ئا لوغزانە پەی ئا بارە تاییبەتە و وېشانەو کورڎی مەگېڵۊوە جە تاریخو خەلافەتە ئیسلامییەکان و دماتەریچ جە سەردەمو مۆدێرنەی و تازەگەرینە هەنش پېسە حاڵەتێ تاییبەت مامەڵەش چەنی نەکریان و ئا ڕێ کە ئا چەنەکۊڵەرۍ پەی چەنەکۊڵیای جە میللەتە سەردەسەکان و بندەسەکانی دلۍ ئا دوە تاریخ و سەردەما گېرتەنشان وەر، عەینو ڕێشان گېرتېنە وەر پەی چەنەکۊڵیای جە بییەو کورڎی دلۍ ئا دوە تاریخەینە.
ئا چەنەکۊڵیێ کە چەربارەو بییەو کورڎی کریێنۍ، باس جە زیڼەوەرێ مەکەران کە سەرەمڕە هۆڵۍ ئانەیش دێنۍ ڕیزو میللەتە بندەسەکا دلۍ ئا تاریخەیە بەربشۊن و بلۊنە ڕیزو میللەتە سەردەسەکان، بەڵام سەرەمڕەیچ ئەچا هۆڵاشەنە کەچیش ئاردەن و دیسان کۆتەنۆ دلۍ میللەتە چېردەسەکان. دلۍ ئی چەنەکۊڵیایانە بییەی کوردی دلۍ تاریخینە بییەی زیڼەوەرێ بەردە (کۊیلە)و سەرەمڕە هۆڵۍ مڎۊن پەی ئانەی کۊیلەیی جە وېش بڕنۊرەو پېسە سەردارو کۊیلەکا وېش تاریف کەرۊن، چەنی ئانەیچە هەر کەچی مارۊن و بە دەسو سەردارەکا مەبۊوە بە بەردە (کۊیلە).
دلۍ ئی چەنەکۊڵیایانە وېنەو کورڎی وېنەو سیزیفکین، کە سەرەمڕە هۆڵۍ مڎۊن بەردەکەبییەیش دلۍ جەحةڼەمو بەردەکاوە (کۊیلەکاوە) بەرزبکەرۊوە پەی بەهەشتو سەردارەکا، بەڵام وەڵۍ ئانەی بەردەبییەکەیش قەراخو جەحەڼةمو کۊیلەکاوە بەرکەرۊن و پەی بەهەشتو سەردارەکانیشان بەرۊن، دەسشۆ خل مەبۊوەو دیسان مەگنۊرە دلۍ قووڵتەرین چاڵەو جەحەڼەمو بەردەکا. ئینە ئانەمان نیشانە مڎۊن کە ئی زیڼەوەرە دلۍ تاریخینە سەرقاڵەن بە هەرمانێ بۍ بەرهەمېوە، نە مەتاوۊن بلۊنە ڕیزو سەردارەکانو تاریخی و نە پېسە بەردەکا دلۍ تاریخی ڕازی مەبۊن ببۊن بە بەردەو سەردارەکان.
بە پاو ئی پەیلوایە ئی زیڼەوەرە تاریخش نییەن، چوونکوم دلۍ تاریخینە سەرەمڕە عەینو چېوی دوەبارە مەکەرۊوە، پېسە مەزانمۍ تاریخیچ تاریخو پەرەئەسای چېوەکان و تاریخو دوەبارەبییەیۆ چېوەکا نییەن. ئا چېوۍ کە ئینێ دلۍ دوەبارەبییەیۆنە هەر ئینێ یاگۍ وېشانە و پەرەنمەسانان، تەنیا ئا زیڼەوەرۍ خاوەنو تاریخینۍ هەکە دلېشەنە دوەبارۍ نمەباوە، ئانېچە بەردەکۍ و سەردارەکۍ دلۍ ئا تاریخەیەنۍ. دلۍ ئی تاریخەیەنە بەردەکۍ و سەردارەکېچ ژیوایشان ئینا گەشەنە و ئینا تەقەیۊرەنە. تاریخ تەنیا تاریخو پەرەئەسای سەرداری مروڤی نییەن، بەڵکوم تاریخو پەرەئەسای کۊیلەیی مروڤیچەن. دلۍ تاریخوو سەرداریبییەی مروڤی بەبۍ کۊیلایی مروڤی پەرەنمەسانۊ، چن تەواناو سەرداری مروڤی دلۍ تاریخینە پەرەبسانۊو بەهېز بۊن، ئاڼەیچ تەواناو بەردەیی مروڤی دلۍ تاریخینە پەرەمسانۊ و بەهېز مەبۊن.
ئا تاریخە کە دلۍ ئی چەنەکۊڵیایانە قیمەتش پەنە مڎریۊ، دیالێکتیکو سەرەمڕەو میانو سەردار و بەردەکا درووسش مەکەرۊن. ئی نۊعە جە دیالێکتیکی جە سەردار و کۊیلەکاش زیڼەوەرێ وەشنمەکەرۊن کە نە سەردار بۊن نە کۊیلە، بەڵکوم سەردارەکان مەکەرۊن بە سەردارۍ بەهېزۍ و بەردەکاچ مەکەرۊن بە بەردۍ ملکەچتەرۍ. ئامېرە تەکنیکیەکۍ ئی سەردەمەیە نیشانېنۍ جە خاستەرین جۊرو بەردەی کە چی دیالێکتیکە تاریخیەیە کۆتېباوە. بەشێ جە کتېبو بییەی نەتەوەیی کورڎی میانو فەلسەفە و سۆسیۆپۆلەتیکینە، نویستەی عیرفان مستەفا، هۊرئەوەگېڵنای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]